مشاهیر مدیریت

بخش سوم
هنری فایول
( Jules Henri Fayol , 1841 – 1925 )

مرتضی ایراندوست /کارشناس ارشد مدیریت صنعتی

هنری فایول را یکی از متفکران کلاسیک مدیریت می‌نامند. او در نیمه‌های قرن نوزدهم به دنیا آمد و تا لحظه‌ی مرگ حدود ۶۵ سال از زندگی ۸۴ ساله‌‌ی فایول به کار حرفه‌ای گذشت. او از خانواده‌ای فرانسوی بود که برای اجرای یک پروژه به استانبول آمده بودند. به همین علت، تولد و کودکی‌ او در استانبول گذشت.

پس از بازگشت به فرانسه، تحصیلات خود را ادامه داد و در نوزده سالگی پس از فارغ‌التحصیلی از آکادمی معدن، در یک شرکت حفاری‌های معدنی به نام کمنتری به عنوان مهندس معدن استخدام شد.

مسیر شغلی هنری فایل در گروه صنعتی معادن و فلزات کمنتری فرانسه به چهار دوره تقسیم می شود:

– ۱۸۶۰ الی ۱۸۷۲ که به عنوان یک مدیر جز در یک معدن مشغول به فعالیت بود.
– ۱۸۷۲ الی ۱۸۸۸ که به عنوان مدیر گروهی از معادن شد.
– ۱۸۸۸ الی ۱۹۱۲ سرپرست گروه صنعتی شرکت کمنتری مشغول به فعالیت شد زمانیکه این شرکت با بحران مواجه شده بود.
– ۱۹۱۲ الی ۱۹۱۸ که به عنوان عضو هیات مدیره در شرکت کمنتری پذیرفته شد و در بالاترین سطح مدیریتی به تجربه و دانش خود افزود.

در آن سال‌ها آن‌چه در اداره و سرپرستی کارخانه‌ها و کارگاه‌ها بیشتر مورد توجه قرار گرفته بود، کارایی و اثربخشی فعالیت کارگران بود. کسانی مثل فردیک تیلور هم که مدیریت علمی را جلو برده بودند، تمام دغدغه‌ آنها این بود که کارگرها چگونه کار کنند و ابزارها به چه شکلی باشند و دستگاه‌ها در کجا قرار بگیرند تا خروجیِ کار بیشتر شود.با این حال فایول نگاه متفاوتی داشت. او فکر می‌کرد نقش مدیر و مدیریت آن‌قدر که باید جدی گرفته نشده است. او معقتد بود که بخش بزرگی از موفقیت و شکست کارخانجات و شرکت‌ها و کسب‌و‌کارها به مدیریت آن‌ها مربوط می‌شود.

اگر بخواهیم دقیق‌تر باشیم بهتر است فایول را یکی از بنیان‌گذاران مدیریت مدرن بدانیم. که نظریه‌ای مستقل از نظریه مدیریت علمی فردریک تیلور با نام مدیریت اداری را به منصه ظهور رساند.نظریه مدیریت اداری یکی از سه نظریه اصلی تئوری‌های مدیریت کلاسیک محسوب می‌شود. این نظریه توسط هنری فایول ارائه گردید و با عنوان اصول مدیریت فایول نیز شناخته می‌شود.

نظریه‌پردازی وی درباره مدیریت، بر اساس مشاهدات شخصی و تجربه آنچه از نظر سازمانی، زیر نظر او به خوبی کار می‌کرد، بنا شد. آرزوی وی برای دستیابی به “علم اداری” به دنبال مجموعه‌ای اصولی است که همه سازمان‌ها برای اجرای صحیح آنها، باید از اصول تدوین شده، استفاده کنند.البته دشوار است که تاثیر فایول بر تفکر مدیریت و متفکران مدیریت را بسنجیم.

او را پدر و بنیانگذار مکتب مدیریت می نامند. بر خلاف تیلور که نگرش از پایین به بالا داشت او نخستین فردی بود که به سازمان «از بالا به پایین» نگریست، مدیریت را به عنوان یک فرآیند معرفی کرد، این فرآیند را به بخشهای فرعی تقسیم کرد و اصولی را تدوین نمود که باعث بهترین استفاده از افراد می شوند.

فایول بدین ترتیب رشته ای را برای آموزش مدیریت ایجاد کرد. او نخستین کسی بود که با طرح سوال «مدیریت چیست؟» تلاش کرد تا فعالیت مدیریتی را تجزیه و تحلیل کند و یک تئوری مدیریت کامل را بر اساس تجارب شخصی خود تدوین و ارائه کرد. فایول مطالعات و نظریات خود را از منظر و در رابطه با مدیریت رده بالای سازمان انجام داد و در تئوری و عمل مدیریت، انقلابی در فرانسه به وجود آورد.

دو مفهوم مهم توسط فایول برای نخستین بار مطرح شد.اول آنکه او عقیده داشت که برای مدیریت سطح بالای سازمان، اصول عمومی و فراگیری وجود دارد که آنها را در هر نوع سازمانی و اصولا در هر نوع تلاش سازمان‌یافته انسانی می‌توان به کار گرفت و دوم آنکه یک تئوری مدیریت وجود دارد که از یک کالبد و بنیان دانشی (Body Of Knowledge) تشکیل شده است. این تئوری باید آموخته شود و تدریس شود. این تز به تدوین استانداردی مدیریتی منجر شد که می‌توانست در مقطع کالج تدریس شود.

فایول معتقد بود مدیران باید برنامه ریزی کنند، سازماندهی نمایند، کارکنان را انتخاب ،هدایت و هماهنگ نمایند،گزارش دهند و تامین بودجه کنند. این وظایف جهانی و کلی هستند و هر مدیر میتواند در فعالیتهای روزانه خود از این تئوریها استفاده کند. این وظایف پنجگانه مدیریت بر روابط بین مدیران و پرسنل تمرکز بیشتری دارد و کمک می‌کند تا مشکلات به طور خلاقانه حل شود. به نظر فایول هر مدیری صرف نظر از نوع کار ، در انجام همه این وظایف درگیر می شود، منتهی میزان آن متفاوت خواهد بود.

علاوه بر تعریف پنج وظایف مدیریتی بر اساس دیدگاه فایول ، ۱۴ اصل عمومی مدیریت و سازماندهی هم توسط وی تعریف شده است. این ۱۴ اصل مدیریت فایول، راهنمایی‌های دقیق‌تری را در مورد اینکه چگونه یک مدیر باید وظایف پنجگانه مدیریت را به خوبی اجرا کند ارائه می‌کند.

۱- تقسیم کار ۲- اختیار و مسئولیت‌پذیری ۳- انظباط ۴- وحدت فرماندهی ۵ – وحدت رویه ۶- ثبات اشتغال به کار کارکنان ۷- خلاقیت و ابتکار ۸- روحیه صمیمیت و یگانگی ۹- تبعیت منافع فردی از منافع جمعی ۱۰- جبران خدمت کارکنان ۱۱- تمرکز و عدم تمرکز ۱۲- زنجیره فرماندهی ۱۳- انصاف ۱۴- نظم.

از جمله ویژگی‌های هنری فایول می‌توان به علاقه‌مندی به مطالعه و تحقیق، نگاه دقیق و ذهن تحلیل‌گر اشاره کرد. این ویژگی‌ها جایگاهی چنان ارزشمند برای او در تاریخ مدیریت ساخت که می‌توان گفت به همان اندازه که تیلور سرمایه‌ تاریخی آمریکاییها در توسعه‌ مدیریت است، فرانسوی‌ها هم می‌توانند فایول را بعنوان یکی از داشته‌های تاریخی خود در توسعه‌ی مدیریت مدرن به رخ آمریکایی‌ها بکشند.

نگرش تیلور به سازمان نگرشی ماشینی بود که در آن حصول دقت کلی سیستم از طریق دقت مجموع عناصر سیستم ایجاد می شود. درحالیکه دیدگاه فایول یک نگرش انعطاف پذیر به سازمان داشت و اصول مدیریت را بیشتر به عنوان یک چهارچوب راهنما در جهت دستیابی به موفقیت می دانست تا اصولی اجباری و لازم الاجرا. هنری فایول بر وجود تغییر و اهمیت انعطاف پذیری واقف بود و بیان می داشت:

“در مدیریت هیچ چیز مطلقی وجود ندارد و به ندرت پیش می آید که یک اصل را در شرایطی یکسان دوباره بکار بریم”

فایول نظرات خودش را ابتدا در مقاله‌ای در کنگره انجمن صنایع معدنی در سال ۱۹۰۸ ارائه کرد که منجر به معطوف شدن نگاه‌ها به وی در فرانسه گردید. در طول هفت سال بعد فایول به تکمیل نظریه خود ادامه داد و سرانجام در سال ۱۹۱۵ آن را در مقاله‌ای در یک مجله فرانسوی مرتبط به معدن تحت عنوان مدیریت عمومی و صنعتی منتشر نمود. هنری فایول در سال ۱۹۱۶ و در سن ۷۵ سالگی در اوج دوران پختگی و تجربه خود کتابی بنام «اداره امور اداری و صنعتی: برنامه ریزی، سازماندهی، فرماندهی، هماهنگی و کنترل» از خود به یادگار گذاشت که بنیانگذار مکتب فایولیسم شد.

هنگام بازنشستگی، وی کار خود را – یک نظریه جامع مدیریت – منتشر کرد که در آن، نقش‌ها و فرایندهای مدیریت اداری را توصیف و طبقه‌بندی کرده بود تا منجر به شناسایی وی توسط دیگران در بحث نوظهور در مورد مدیریت شود. او به درستی به عنوان یک فرد اصلی و تأثیرگذار اولیه در یک مکتب فکر مدیریت کلاسیک یا اداری دیده می‌شود.

حتی زمانیکه خودش تصور می‌کرد، هرگز چنین “مکتبی” را به رسمیت نمی‌شناسد. هنری فایول، تا حدود یک ربع قرن پس از مرگش، در خارج از زادگاهش یعنی فرانسه ناشناس باقی مانده بود. در دهه ۱۹۵۰، کتاب او به نام مدیریت عمومی و صنعتی منتشر و افکار فایول در خصوص مدیریت برای دیگران شناخته شد.

امروزه، فایول را پدر و بانی مکتب مدیریت اجرایی می‌دانند. از آنجا که فایول توانسته بود به خوبی یک شرکت معدن را مدیریت و سرپرستی کند، تئوری‌هایی را ارائه داد که هنوز هم معتبر هستند. این در حالی بود که در زمان او، مدیریت دارای آموزش رسمی نبود. هنری فایول به این نتیجه رسیده‌ بود که با پیچیده‌تر شدن محیط کار، شیوه مدیریت نیز باید حرفه‌ای‌تر شود و مدیران بهترین تعلیمات را یاد بگیرند. . وی سرانجام در ۱۹ نوامبر سال ۱۹۲۵ در پاریس درگذشت.