نخستین مناظره نامزهای سیزدهمین دوره انتخابات ریاست‌جمهوری، همه چیز داشت و هیچ چیز نداشت. هفت نامزد انتخابات شخصیت، سوابق تحصیلی و مدیریتی و انگیزه نامزدی یکدیگر را به چالش کشیدند و در این باره تا پای متلک‌پراکنی‌های خیابانی و اتهام‌زنی به یکدیگر نیز پیش‌رفتند.
یکی پیشنهاد کرد که به نامزد اقتصاددان به دلیل اینکه کاهش ارزش پول ملی در دوره مدیریت او رخ داده است، جایزه نوبل شیمی داده شود؛ آن دیگری سندرم پست بی‌قرار را در نامزدی که در آستانه تعویض سومین سمت خود در دو سال و نیم گذشته است، تشخیص داد و قس علیهذا.
اگر معیار مناظره انتخاباتی به هم پریدن نامزدها و هشتگ‌سازی باشد، می‌توان گفت طراحان و برنامه‌سازان نخستین مناظره انتخاباتی کاملا حرفه‌ای رفتار کردند؛ اما اگر هدف از برپایی مناظره این بود که به رای‌دهندگان مردد در انتخاب نامزدی که می‌تواند مطالبات آنان را نمایندگی کند، کمک کند، بدون تردید، چیز دندان‌گیری نصیب کسی نشد. گرچه نامزدهای انتخابات در این نابسمانی بی‌تاثیر نبودند، بخش بزرگی از این اشکال به طراحی سازوکار مناظره انتخاباتی در صداوسیما بر می‌گشت.
بی‌طرفی نمایشی با تاکید بی‌دلیل بر قرعه‌کشی
نخستین اشتباه این مناظره با قرعه‌کشی صندلی نامزدها آغاز شد. زمانی جانمایی نامزدها در استودیو حائز اهمیت خواهد بود و به تبع آن قرعه‌کشی محل استقرار معنی‌دار می‌شود که قرار باشد پرسش‌های به ترتیب پرسیده شود. این در حالی بود که در مناظره عصر شنبه، در هر دور از سوالات، هم سوال‌های با قرعه تعیین می‌شد و هم پاسخ‌دهنده. در این حالت مشخص نیست که قرعه‌کشی نخست درباره شماره صندلی نامزدها حاوی چه کارکردی بود؛ جز آنکه طراحان مناظره از بیم متهم شدن به جانبداری خواستار ارائه نمایشی بی‌طرفی خود باشند.
یک گونی سوال
طراحان این برنامه برای موضوع مناظره نخست که به اقتصاد اختصاص پیدا کرده بود ۲۱ سوال انتخاب کرده بودند که به هر نامزد سه سوال تصادفی رسید. حال پرسش این است که اگر این سوال‌ها، معضلات اصلی اقتصاد کشور بودند، چرا زمان پاسخگویی به آنها سه دقیقه بود و اگر سوال‌های اصلسی اقتصاد نبودند چه اصراری به پرسیدن این همه سوال وجود داشت. مشخص است که در هر مناظره به دلیل محدودیت در زمان برنامه و حوصله مخاطب، صرفا می‌توان درباره سه، چهار موضوع بحث کرد و نه بیشتر.
سوال شانسی، نامزد تصادفی
بیایید کمی واژه مناظره را برای عزیزان صداوسیما معنا کنیم. مناظره واژه‌ای عربی از ریشه (ن ظ ر) در باب مفاعله است. باب مفاعله غالبا زمانی به کار می‌رود که قرار باشد در کاری مشارکت صورت گیرد مانند مکالمه که دو یا چند نفر با هم حرف می‌زنند، مجادله که دو یا چند نفر به جدل با هم می‌پردازند. مناظره یعنی دو یا چند نظر درباره موضوع مشخصی نظرهایشان را بیان کنند نه آنکه هر شخص درباره موضوعی جداگانه از دیگری نظر دهد اینکه نامزدها گاهی ترجیح دادند به سوال مطرح‌شده پاسخ ندهند و سراغ نقد نامزدهای دیگر یا دفاع در برابر نقد دیگر نامزدها بروند، ناشی از این بود که طراحان مناظره، اساس فرصتی برای شکل‌گیری مناظره به معنی برخورد نظرهای گوناگون با یکدیگر فراهم کردند. به عبارت دیگر، طراحان مناظره فضایی مانند مصاحبه‌های استخدامی ایجاد کردند که یک شخص به صورت تصادفی به تعدادی از سوالات جواب می‌دهد و صلاحیت‌هایش به صورت انفرادی سنجیده می‌شود، بدون آنکه در رقابت با دیگر داوطلبان این سمت قرار گیرد.
مجری یا وقت‌نگهدار؟
گذشته از انتقادهایی که به شیوه طراحی مناظره‌ها وجود دارد، دست‌کم انتظار می‌رفت صداوسیما به اجرای شیوه‌ای که خود طراحی کرده است، پایبند بماند. به عبارت دیگر، حال که قرار نبود مناظره‌ای شکل بگیرد، لااقل نباید مجری اجازه می‌داد که نامزدها در زمان پاسخگویی به سوالات، موضوع سوال را نادیده بگیرند و به طرح آنچه دوست دارند، بپردازند. انجام قرعه‌کشی را به یک سامانه هم می‌توان سپرد، میکروفن‌ها هم که به صدای نامزدها حساس و سر وقت خاموش می‌شدند؛ اگر قرار بود نقش مجری در مناظره در همین حد باشد، آیا اجراکنندگان مسابقه‌های تلویزیونی از تجربه، صلاحیت و جذابیت بیشتری در مقایسه با مجری برگزارکننده گفت‌وگوی ویژه برخوردار نبودند؟
