سکینه مهرائی
مساله ناترازی انرژی در ایران بار دیگر در کانون توجه سیاستگذاران، فعالان بخش خصوصی و کارشناسان قرار گرفته است، ناترازیای که حالا نهتنها به یک چالش فنی، بلکه به یک موضوع راهبردی در امنیت انرژی، اقتصاد تولید و توسعه پایدار کشور تبدیل شده است.
همزمان با اعلام ابطال پروانه حدود ۲۰ هزار مگاوات پروژه غیرفعال تجدیدپذیر، اختلافنظرها درباره عملکرد ساتبا، مسیر توسعه انرژیهای پاک و وابستگی سنگین سبد انرژی ایران به گاز طبیعی، پررنگتر از گذشته مطرح میشود.
به گزارش عصراقتصاد، معاون سرمایهگذاری سازمان انرژیهای تجدیدپذیر و بهرهوری انرژی برق ایران (ساتبا) در نشست خبری اخیر با اشاره به ناترازی حدود ۲۵ هزار مگاواتی برق کشور تأکید کرد که گذار از سوختهای فسیلی به انرژیهای تجدیدپذیر دیگر یک انتخاب سیاسی یا محیطزیستی نیست، بلکه ضرورتی اجتنابناپذیر برای تداوم تأمین برق است.
جعفر محمدنژاد سیگارودی با بیان اینکه نیروگاههای خورشیدی و بادی بهتنهایی قادر به جبران کل این ناترازی نیستند، یادآور شد که این منابع میتوانند بخشی معنادار از بار شبکه را پوشش داده و پایداری سیستم برق را افزایش دهند.
به گفته او، ایران از نظر منابع طبیعی موقعیتی مطلوب دارد؛ حدود ۱۲ تا ۱۳ هزار مگاوات ظرفیت برقآبی و نزدیک به ۳۲۰۰ مگاوات ظرفیت اسمی نیروگاههای تجدیدپذیر در کشور نصب شده است. این ارقام در حالی مطرح میشود که بر اساس آمارهای جهانی، در سال ۲۰۲۴ حدود ۴۶ درصد برق دنیا از منابع تجدیدپذیر تأمین شده و بسیاری از کشورهایی که حتی از مزیتهای جغرافیایی ایران برخوردار نیستند، سهم بسیار بالاتری از انرژی پاک در سبد برق خود دارند.
محمدنژاد سیگارودی با دفاع از عملکرد ساتبا تأکید کرد که این سازمان وظایف خود را در حوزه سیاستگذاری، صدور مجوز و طراحی مدلهای سرمایهگذاری انجام داده و توسعه تجدیدپذیرها عملاً بر دوش مردم و بخش خصوصی بوده است.
بر اساس اظهارات او، از سال ۱۳۹۵ تاکنون حتی یک کیلووات نیروگاه تجدیدپذیر دولتی به شبکه تزریق نشده و تجربه جهانی نیز نشان میدهد توسعه پایدار این حوزه عمدتاً از مسیر سرمایهگذاری مردمی و خرید تضمینی برق محقق میشود؛ مدلی که در بیش از ۷۰ کشور دنیا حدود ۸۰ درصد رشد تجدیدپذیرها را رقم زده است.
اعلام ابطال مجوز پروژههای غیرفعال، همزمان با صدور انبوه پروانههای جدید، تصویری دوگانه از وضعیت فعلی توسعه انرژیهای تجدیدپذیر و چالش تبدیل مجوز به تولید ترسیم میکند
در همین چارچوب، ساتبا تاکنون نزدیک به ۱۰۰ هزار مگاوات پروانه احداث برای سرمایهگذاران خصوصی صادر کرده است؛ اما همانطور که معاون سرمایهگذاری این سازمان توضیح داد، تبدیل همه این مجوزها به پروژههای عملیاتی نه در ایران و نه در هیچ کشور دیگری واقعبینانه نیست.
حتی در بهترین شرایط جهانی حدود ۲۰ درصد پروانهها به تولید واقعی میرسد و این نسبت در ایران بین ۱۵ تا ۲۰ درصد برآورد میشود. از این منظر، ابطال پروانه حدود ۲۰ هزار مگاوات پروژه غیرفعال که در سالهای اخیر هیچ اقدامی برای اجرا انجام نداده بودند، اقدامی برای پالایش سبد پروژهها و جلوگیری از قفلشدن ظرفیتهای کاغذی ارزیابی میشود.
در کنار این اقدامات، ورود رسمی صندوق توسعه ملی به حوزه تجدیدپذیرها بهعنوان یک تحول مهم مطرح شده است. به گفته محمدنژاد سیگارودی، در حال حاضر حدود ۷ هزار مگاوات پروژه تجدیدپذیر با مشارکت بخش خصوصی و حمایت این صندوق در دست اجراست و بیش از ۱۹ هزار مگاوات قرارداد فعال وجود دارد که بخش عمده آن از مسیر عرضه برق در بورس انرژی تعریف شده است؛ مسیری که نشاندهنده حرکت تدریجی توسعه تجدیدپذیرها به سمت سازوکارهای بازارمحور است.
ایران در توسعه تجدیدپذیرها مردود شده است
با این حال، این تصویر نسبتاً امیدوارکننده از سوی منتقدان با تردیدهای جدی مواجه شده است. رئیس انجمن انرژی بادی کشور، در همان نشست خبری، ایران را در حوزه توسعه انرژیهای تجدیدپذیر «مردود» دانست و گفت که آمارهای اعلامی، تصویری دقیق از واقعیت تولید برق پاک ارائه نمیکند. به باور هاشم اورعی، عدد ۳۲۰۰ مگاوات بیشتر بیانگر ظرفیت نصبشده است، نه انرژی واقعی تولیدشدهای که در مصرف خانگی و پایداری شبکه اهمیت دارد.
اورعی با انتقاد از ساختار حکمرانی انرژی تصریح کرد که مشکل اصلی نه در کمبود منابع، بلکه در خطای مسیر سیاستگذاری نهفته است. به گفته او، ساتبا و دولت بهجای آنکه در جایگاه سیاستگذار و تنظیمگر باقی بمانند، نقش مجری پروژهها را بر عهده گرفتهاند؛ مسیری که حتی با افزایش سرعت نیز به مقصد درست نخواهد رسید. وی همچنین به عدم توازن شدید در سبد انرژی کشور اشاره کرد و گفت وابستگی حدود ۹۰ درصدی به گاز طبیعی، ریسک بزرگی برای امنیت انرژی ایران ایجاد کرده است.
این استاد دانشگاه صنعتی شریف با ارائه نمونهای از برقآبی، یادآور شد که اگرچه حدود ۱۴ درصد از ظرفیت منصوب نیروگاهی کشور برقآبی است، اما در سال جاری تنها حدود ۴ درصد آن مورد استفاده قرار گرفته که نشانه ضعف برنامهریزی کلان و فقدان نگاه آیندهنگر در مدیریت منابع انرژی است. از نگاه او، سهم ناچیز تجدیدپذیرها در کنار چنین اتکای سنگینی به گاز، ضرورت بازنگری جدی در سیاستهای انرژی را دوچندان میکند.
همکاری بین ایران و اسپانیا برای توسعه انرژیهای تجدیدپذیر
در همین فضای پرچالش داخلی، وزارت نیرو و ساتبا همزمان به دنبال تقویت همکاریهای بینالمللی برای توسعه انرژیهای پاک هستند.
همزمان با تأکید مسئولان بر نقش بخش خصوصی، اختلاف نظرها درباره آمار تولید، کارآمدی سیاستها و آینده سبد انرژی کشور، بحث تجدیدپذیرها را وارد مرحلهای تازه کرده است
در نشست برخطی با حضور ۱۶ شرکت اسپانیایی فعال در حوزه انرژی، رایزن اقتصادی و تجاری اسپانیا در تهران با اشاره به پتانسیل بالای بادی و خورشیدی ایران، ظرفیتهای همکاری در تأمین تجهیزات، انتقال خدمات فنی و مهندسی، آموزش و توانمندسازی نیروی انسانی را قابلتوجه دانست. هرچند تحریمها مستقیماً این همکاریها را هدف قرار ندادهاند، اما مشکلات تبادلات مالی و پوششهای بیمهای همچنان مانع جدی به شمار میروند.
اسپانیا با در اختیار داشتن دهها گیگاوات ظرفیت خورشیدی و بادی و تأمین حدود ۶۵ درصد برق خود از منابع متنوع تجدیدپذیر، بهعنوان یکی از بازیگران مهم این حوزه در اروپا شناخته میشود. تجربه این کشور، از جمله قطع سراسری شبکه برق در آوریل ۲۰۲۵ که برخی آن را به بارگذاری بیش از حد انرژی خورشیدی نسبت دادند، میتواند برای ایران و دیگر کشورهایی که بهدنبال توسعه سریع انرژیهای پاک هستند، آموزنده باشد.
مجموع این تحولات نشان میدهد که آینده انرژی ایران در نقطهای حساس قرار دارد؛ جایی میان ضرورت اجتنابناپذیر گذار به تجدیدپذیرها، ضعفهای ساختاری سیاستگذاری داخلی و تلاش برای بهرهگیری از تجربه و همکاریهای خارجی. مسیری که اگرچه هموار نیست، اما تأخیر بیشتر در اصلاح آن میتواند هزینههای اقتصادی و امنیتی سنگینتری به کشور تحمیل کند.
