نشت منابع؛ روزانه ۳۰ میلیون لیتر سوخت چگونه ناپدید می‌شود؟

روزانه ۳۰ میلیون لیتر! این حجم تکان دهنده سوختی است که به صورت غیرقانونی از ایران خارج می‌شود. این حجم باورنکردنی، به طرز مرموزی از مخازن کشور خارج شده و به جیب قاچاقچیان سرازیر می شود.

این رقم، نه تنها نمایانگر ضعف سیستم‌های نظارتی است، بلکه نشان دهنده گستردگی شبکه‌های قاچاق و سودهای کلانی است که در این بازار سیاه رد و بدل می‌شود.

به گزارش عصراقتصاد، پدیده قاچاق سوخت در ایران به یک معضل جدی و چندوجهی تبدیل شده است که نه تنها اقتصاد کشور را تحت تأثیر قرار داده، بلکه به چالشی برای حاکمیت و امنیت ملی نیز بدل گشته است. خروج روزانه میلیون‌ها لیتر سوخت به صورت غیرقانونی از کشور، زنگ خطری برای هدر رفت منابع ارزشمند ملی و همچنین نمایانگر وجود نارسایی‌های اساسی در سیستم‌های نظارتی و مدیریتی است.

کارشناسان بخش انرژی معتقدند که یکی از اصلی‌ترین دلایل بروز پدیده قاچاق سوخت در ایران، وجود ناترازی‌های عمیق در بخش‌های مختلف اقتصادی و اختلاف چشمگیر قیمت سوخت در داخل کشور با قیمت‌های منطقه‌ای است. به دلیل سیاست‌های یارانه‌ای، قیمت سوخت در ایران به مراتب پایین‌تر از قیمت‌های بین‌المللی و حتی قیمت‌های کشورهای همسایه است. این اختلاف قیمت باعث ایجاد انگیزه‌های قوی برای قاچاقچیان می‌شود تا با خرید سوخت ارزان در داخل کشور و فروش آن در بازارهای خارجی سودهای کلانی به دست آورند.

آمار و ارقام تکان دهنده

رئیس پلیس امنیت اقتصادی فراجا اعلام کرده است که در ۹ ماهه امسال، بیش از ۲۱۷ میلیون لیتر انواع فرآورده‌های نفتی کشف شده است که نسبت به مدت مشابه سال گذشته رشد ۶۱ درصدی داشته است.

این آمار تکان دهنده، نشان از شدت و گستردگی قاچاق سوخت دارد. روزانه بین ۲۰ تا ۳۰ میلیون لیتر سوخت، عمدتاً گازوئیل، از کشور قاچاق می‌شود که این میزان، نشان دهنده یک فاجعه و گواه ناکارآمدی در سیستم توزیع و مدیریت سوخت کشور است.

قاچاق سوخت نه تنها باعث هدر رفت منابع ملی می‌شود، بلکه اثرات منفی بر اقتصاد کشور نیز دارد، از جمله ایجاد اختلال در عرضه سوخت، افزایش فشار بر منابع ارزی و تشدید نوسانات قیمتی.

واکنش مقامات و تلاش برای مقابله با قاچاق

در پی تشدید بحران قاچاق سوخت، مقامات مسئول در سطوح مختلف نسبت به این مسئله واکنش نشان داده‌اند و بر لزوم مقابله جدی با آن تأکید کرده‌اند. رئیس جمهور، مسعود پزشکیان، در جلسه ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز، قاچاق روزانه سوخت را فاجعه‌ای ناشی از ناکارآمدی سیستم دانسته و بر لزوم طراحی راهکارهای عملیاتی برای حل این مشکل تأکید کرده است.

وی همچنین خواستار شناسایی ریشه‌های اصلی این مشکل و اصلاح آن با کمک ظرفیت‌های کارشناسی شده است.

علاوه بر این، شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی ایران نیز با انتشار فراخوانی از طرح‌های فناورانه برای مقابله با قاچاق سوخت استقبال کرده است. این طرح‌ها باید شامل سامانه‌های پایش و شناسایی تقلب باشند و از فناوری‌های نوین مانند سنسورها و هوش مصنوعی برای مقابله با قاچاق استفاده کنند.

اظهارات وزیر نیرو

عباس علی‌آبادی، وزیر نیرو، نیز در اظهارات اخیر خود ضمن تاکید بر اهمیت مقابله با قاچاق سوخت، به تشدید اقدامات نظارتی و کنترلی در نیروگاه‌ها اشاره کرده است.

وی با اشاره به سیستم‌های اندازه گیری و تست عملکرد سوخت در نیروگاه ها، احتمال قاچاق سوخت از داخل مخازن نیروگاه‌ها را رد کرده و معتقد است قاچاق در بخش‌های دیگر ممکن است رخ دهد. به گفته وزیر نیرو، ستادهای مختلفی برای جلوگیری از قاچاق تشکیل شده و وزارت نیرو نیز دقت خود را در این زمینه افزایش داده است.

همچنین، وزیر نیرو به دستور صریح رهبر معظم انقلاب اسلامی در خصوص مقابله با قاچاق سوخت اشاره کرده و این موضوع را آزمون ولایت‌مداری مسئولان دانسته است.

راهکارهای پیشنهادی کارشناسان

در نشستی که ایرنا با کارشناسان بخش انرژی برگزار کرده بود، راهکارهای متعددی برای حل مشکل قاچاق سوخت مطرح شد. احسان ثقفی، رئیس هیئت مدیره انجمن سازندگان تجهیزات صنعت نفت (استصنا) معتقد است که برای مقابله با قاچاق سوخت، باید فراتر از یک سازمان و دستگاه عمل کرد و آن را ریشه‌ای دید.

وی معتقد است که پدیده قاچاق، به‌تدریج شکل گرفته و اکنون عارضه خود را نشان داده است. رفع معضل قاچاق به اقدامات وسیعی از بازنگری در قیمت دستوری ارز تا آماده‌سازی زیرساخت‌ها نیاز دارد.

همچنین نزدیک کردن قیمت داخلی سوخت به قیمت جهانی یا حداقل فوب خلیج فارس را یکی از راهکارهای اساسی می‌داند.

حمیدرضا صالحی، رئیس هیئت مدیره فدراسیون صادرات انرژی نیز معتقد است که راه‌اندازی سامانه‌ها و راهکارهای این‌چنینی هرکدام در یک مقطع زمانی جواب می‌دهند و راهکار دائمی نیستند. وی اصلاح قیمت را ابزاری مؤثر در کاهش قاچاق سوخت می‌داند.

به اعتقاد صالحی، وقتی رانتی در اقتصاد توزیع می‌شود، بدون شک به عامل فساد و قاچاق تبدیل می‌شود. باید هر سال از مقدار رانت کم کرد تا قاچاق هم کم شود. او همچنین بر لزوم اصلاح حکمرانی انرژی تاکید دارد.

چالش‌ها و چشم انداز آینده

با وجود تلاش‌های صورت گرفته برای مقابله با قاچاق سوخت، همچنان چالش‌های متعددی در این زمینه وجود دارد. گستردگی شبکه‌های قاچاق، پیچیدگی سازوکارهای قاچاق و همچنین اختلاف قیمت سوخت در داخل و خارج از کشور از جمله چالش‌های اصلی در این زمینه است.

برای مقابله جدی با این پدیده، نیاز به اتخاذ تدابیر جامعی در سطوح مختلف است. اصلاح سیاست‌های یارانه‌ای، واقعی سازی قیمت سوخت، تقویت سیستم‌های نظارتی و کنترلی، استفاده از فناوری‌های نوین، برخورد قاطع با قاچاقچیان و همچنین افزایش آگاهی عمومی در خصوص پیامدهای منفی قاچاق سوخت از جمله اقداماتی است که باید مورد توجه قرار گیرد.

در پایان، می توان گفت که بحران قاچاق سوخت در ایران یک مسئله پیچیده و چندوجهی است که حل آن نیازمند عزم جدی و همکاری تمامی ارگان های ذی ربط است.