هوش مصنوعی زیر تیغ تعرفه‌ها، تأثیر جنگ تجاری ترامپ بر ایران و جهان
جنگ تعرفه‌ای که دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور ایالات متحده، علیه چین و دیگر اقتصادهای نوظهور آغاز کرد، حالا به یکی از مهم‌ترین موانع توسعه فناوری در جهان تبدیل شده است.
تعرفه‌هایی که با هدف مهار قدرت صادراتی چین و کاهش وابستگی به زنجیره تأمین آسیایی اعمال شدند، حالا دامنه‌اش به صنعت هوش مصنوعی رسیده و معادلات جهانی را بر هم زده است.
هوش مصنوعی که قرار بود موتور محرک آینده اقتصاد جهانی باشد، حالا خود درگیر سیاست‌ورزی شده. این صنعت در سه‌سال اخیر با چالش‌هایی مثل افزایش قیمت GPU، اختلال در زنجیره تأمین، توقف پروژه‌های بین‌المللی و کاهش سرمایه‌گذاری‌های کلان مواجه شده است. گزارش‌ها از نیمه فروردین ۱۴۰۴ نشان می‌دهند پروژه‌های بزرگی مانند «استارگیت» مایکروسافت، اوراکل و OpenAI با افزایش ۹.۲ درصدی هزینه‌ها روبه‌رو شده‌اند؛ هزینه‌ای که به‌طور مستقیم از تعرفه‌های جدید روی واردات فولاد، آلومینیوم و تجهیزات پیشرفته سرچشمه می‌گیرد.
این تحولات اما فقط آمریکا و چین را درگیر نکرده. ایران هم که در سال‌های اخیر شعار توسعه دانش‌بنیان و سرمایه‌گذاری برای تولید را سرلوحه خود قرار داده، با موجی از چالش‌های ثانویه روبه‌رو شده است. وابستگی شدید به واردات سخت‌افزار، محدودیت در دسترسی به داده‌های بزرگ، و مهاجرت نخبگان از جمله مشکلاتی است که حالا زیر سایه جنگ تجاری آمریکا، شدیدتر هم شده‌اند.
در جهان، شرکت‌هایی مثل NVIDIA و Intel، که پیش از این بخش عمده‌ای از تولید خود را در چین انجام می‌دادند، به‌ناچار به کشورهایی مثل ویتنام، مالزی و تایوان کوچ کرده‌اند. این جابه‌جایی‌ها بین ۱۵ تا ۲۰ درصد هزینه‌های عملیاتی را افزایش داده و تأخیر در پروژه‌ها را به‌دنبال داشته. از سوی دیگر، همکاری‌های تحقیقاتی میان دانشگاه‌های آمریکا و چین عملاً متوقف شده و این کاهش تعامل علمی، رشد جهانی صنعت هوش مصنوعی را کند کرده است.
ایران اما در این میان در موقعیتی خاص قرار دارد. تحریم‌ها از یک‌سو، و تعرفه‌ها از سوی دیگر، عملاً دسترسی به فناوری را برای کشور سخت‌تر کرده‌اند. واردات GPU و سرور، حتی از چین نیز پرهزینه‌تر شده، چرا که تولیدکنندگان چینی برای جبران زیان بازار آمریکا، قیمت‌ها را بالا برده‌اند. این یعنی حتی دسترسی غیرمستقیم ایران به تکنولوژی نیز با مانع مواجه شده.
با این حال، در دل این بحران جهانی، فرصت‌هایی هم شکل گرفته. شعار «سرمایه‌گذاری برای تولید» می‌تواند به معنای جدی‌تر شدن تلاش برای تولید داخل باشد. اگرچه در شرایط فعلی نه سرمایه کافی وجود دارد و نه زیرساخت مناسب برای تولید GPU، اما فشار بیرونی می‌تواند بهانه‌ای برای جهت‌گیری جدید باشد.
شرکت‌های دانش‌بنیان ایرانی می‌توانند به توسعه الگوریتم‌های سبک‌تر و بهینه‌تر فکر کنند. همچنین همکاری با کشورهایی مثل روسیه و چین در زمینه فناوری‌های متن‌باز، می‌تواند بخشی از این شکاف را پر کند.
تردیدی نیست که ایران نمی‌تواند در کوتاه‌مدت از نظر سخت‌افزاری خودکفا شود. اما تمرکز بر طراحی الگوریتم‌های کارآمد، ایجاد کنسرسیوم‌های صنعتی-دانشگاهی برای طراحی چیپ‌های بومی، معافیت مالیاتی برای شرکت‌های فعال در حوزه هوش مصنوعی و راه‌اندازی صندوق توسعه AI از جمله پیشنهادهایی است که می‌تواند فضای بازی را برای فناوران ایرانی بازتر کند.
در سطح کلان، جنگ تعرفه‌ها اگر ادامه یابد، چشم‌انداز بازار جهانی AI را نیز تغییر خواهد داد. چین، با سرمایه‌گذاری شدید در فناوری داخلی، در مسیر پیشی‌گرفتن از آمریکا در حوزه‌هایی مانند بینایی ماشین، پردازش زبان طبیعی و مدل‌های بزرگ زبانی (LLM) است. این یعنی آینده هوش مصنوعی دیگر به‌طور انحصاری در غرب رقم نخواهد خورد.
