مسعود وطنخواه
یک کارشناس بازار سرمایه واگرایی در اطلاع‌رسانی تابلوی معاملاتی و تقسیم‌بندی برای سه گروه را «فسادزا» دانست؛ چراکه هر چه میزان شفافیت و دسترسی همگانی به اطلاعات در بازاری بیشتر باشد میدان رقابت سالم‌تر می‌شود. مجتبی بهرامی افزون بر این تاکید کرد که این واگرایی در نهایت روند تامین سرمایه از طریق بازار سرمایه را با مخاطره روبه‌رو می‌کند.
او در گفت‌وگو با عصر اقتصاد تامین سرمایه از بورس دغدغه را اصلی همه کشورها در چند سال اخیر خواند و گفت: این مهم جز از تعمیق بازار سرمایه امکانپذیر نیست و دسترسی کامل و یکسان همه فعالان بازار سرمایه نقش کلیدی در تعمیق سرمایه دارد؛ چراکه لازمه اعتماد کردن وجود شفافیت بالا در اطلاعات ارسالی برای همه افراد است و در غیر این صورت، افراد ترجیح می‌دهند برای سرمایه‌گذاری به بازارهای موازی و رقیب طلا، سکه، خودرو، مسکن و… مراجعه کنند.
به گفته او، هجوم نقدینگی به بازارهای موازی، از یک‌سو، موجب نابسامانی‌های اقتصادی برای دولت و جامعه می‌شود و از سوی دیگر، مشکلاتی برای خود فرد سرمایه‌گذار فراهم می‌کند.
این کارشناس بازار سرمایه وجود دسترسی و شفافیت آسان برای همه افراد یکی از فاکتورهای مهم در تعمیق بازار سرمایه‌های جهان توصیف کرد و افزود: هر چه میزان شفافیت و دسترسی همگانی به اطلاعات در بازاری بیشتر باشد میدان رقابت سالم‌تر می‌شود و به دنبال آن افراد بیشتری برای سرمایه‌گذاری وارد این بازار می‌شوند.
بهرامی تصریح کرد: نبود اطلاعات مناسب سبب داغ شدن بازار گمانه‌زنی‌ها و بی‌اعتمادی‌ها می‌شود؛ یعنی همان مشکلی که سرمایه‌گذاران بورس از آن گله‌مند هستند و از نهادهای بالادستی نظیر سازمان بورس تقاضای شفافیت دستورهای خریدوفروش را دارند.
نمایش سه گروهی در دسترسی به اطلاعات
این کارشناس بازار سرمایه با بیان اینکه دستورهای خریدوفروش در بورس ایران برای سه گروه نمایش داده می‌شود، اضافه کرد: در گروه اول، اشخاص حقیقی تنها می‌توانند پنج ردیف دستور خریدوفروش را مشاهده کنند، در گروه دوم که مربوط به آنلاین‌های گروهی است، بخش مربوط به خریدوفروش ۱۴خطی است و سرانجام برای بازارگردان تمام دستورهای ثبت‌شده در سامانه معاملات نمایش داده می‌شود.
بهرامی درباره گروه دوم، موسوم به آنلاین‌های گروهی توضیح داد: در حالت عادی همه افراد دارای آنلاین عادی هستند، اما افرادی که غیر از پرتفوی خود اقدام به مدیریت پرتفوی چند نفر دیگر نظیر دوستان و اقوام می‌کنند با مراجعه درخواست آنلاین گروهی می‌دهند و با همان سامانه از امکانات آنلاین گروهی استفاده می‌کنند.
او درباره تبعات این ناهمگونی هشدار داد و افزود: این واگرایی در اطلاع‌رسانی، از یک‌سو، فسادزاست و از سوی دیگر، سبب ترس گروهی از معامله‌گران می‌شود. از آنجا که گروهی از شرکت‌های بورس سرمایه کمی دارند، برخی از بازیگران با استفاده از ناهمگونی اطلاع‌رسانی، می‌توانند در معاملات سهام آنها، دستورهای ترس منتشر کنند که همین امر موجب زیان و به تبع آن، فرار فعالان بازار سرمایه از بورس می‌شود.
دستور ترس در بورس به سفارشی گفته می‌شود که برای ترساندن سهامداران برای جمع‌آوری هر چه بیشتر سهم در کف قیمتی اتفاق می‌افتد و معمولا این سفارش‌ها حتی پس از شکست حمایت فیک استفاده می‌شود. معمولا گروهی از بازیگران سهم زمانی که قصد بالا بردن (سهم) را داشته باشند، ابتدا بایستی حجم مورد نیاز خود را در کف قیمتی جمع می‌کنند تا بتوانند در ادامه، به‌خوبی آن را کنترل کنند.
بهرامی ادامه داد: انتشار دستورهای ترس در بازار سرمایه از دید ناظر بازار پنهان نمی‌ماند و ناظر به دلیل احتمال ظن دستکاری اقدام به متوقف کردن نمادها می‌کند که خود این امر نیز به دلیل کاهش نقدشوندگی، سبب افزایش مشکلات بازار سرمایه می‌شود. البته بحث دخالت‌های ناظر بازار که گاهی ممکن است سلیقه‌ای هم باشد مورد انتقاد فعالان بازار سرمایه است و با توجه به اینکه موضوعی جداگانه است مجالی دیگر می‌طلبد.
عصر اقتصاد پیش از این نیز، با طرح این سوال که آیا سازمان بورس در دوره جدید مدیریت خود برنامه‌ای برای همگرایی اطلاعات معامله‌گران دارد؟ به این موضوع پرداخته بود. در این گزارش که با عنوان «آیا عشقی برنامه‌ای برای دسترسی یکسان معامله‌گران به اطلاعات بورس دارد؟» در مورخ ۲۵ ابان ۱۴۰۰ منتشر شده، آمده است: «دخالت و نفوذ کارگزاران در بازار سرمایه در سه دهه اخیر سبب شد که بورس با نوعی نبود تقارن اطلاعاتی همراه شود. از آنجا که جامعه کارگزاران حدود یک‌سوم (۳۰درصد) سهام شرکت‌های بورس، فرابورس، بورس کالا و بورس انرژی را در اختیار دارند به طور غیرمستقیم بر نحوه خدمات‌دهی شرکت‌های اطلاع‌رسانی که زیرمجموعه‌های بازار سرمایه هستند، تاثیرگذار باشند و در نتیجه مقررات بازار سرمایه غالبا به گونه‌ای تنظیم می‌شود که یا نفع اصلی نصیب کارگزاران شود یا اینکه دست‌کم ضرر نکنند.»
اکنون نبود تقارن اطلاعات تا آنجا گسترش یافته است که مدیران بورسی با اعتراف به وجود این ناهمگونی اطلاعات این امر را مجاز می‌شمارند. برای نمونه، مدیرعامل شرکت مدیریت فناوری بورس، در یکی از اظهارنظرهای خود که ۱۹ مهر ۱۴۰۰ منتشر شده است، گفته بر اساس دستورالعمل افشای اطلاعات سازمان بورس و اوراق بهادار، استفاده از الگوریتم تنها برای عملیات بازارگردانی مجاز است و شرکت‌های نرم‌افزاری حق افشای اطلاعات عمق سفارش‌ها به درگاه‌های آنلاین به‌جز آنلاین گروهی را ندارند.
روح‌الله دهقان درباره دو مدل نمایش سفارش‌ها در بازار به پایگاه خبری بازار سرمایه (سنا) افزوده است: «در مدل نخست، تنها ۵ مظنه برتر نمایش داده می‌شود که سایت‌ها و کاربران آنلاین به آن دسترسی دارند. دیگری، نمایش عمق سفارش‌هاست که امکان مشاهده تمام سفارش‌های موجود در صف خرید یا فروش را میسر می‌کند.»
با وجود دفاع برخی از مدیران سازمان بورس از واگرایی اطلاعات که اکنون بر بازار سرمایه حاکم است، بهرامی، کارشناس بازار سرمایه تاکید کرد: نبود تقارن اطلاعات و چند دسته بودن دستورهای معاملات سبب افزایش ریسک و فرار سرمایه از بورس می‌شود.
پیشنهاد استفاده از دفتر ثبت سفارش
این فعال بازار سرمایه تصریح کرد: در بورس‌های دنیا تابلوی معاملات، نظیر آنچه در بازار سرمایه ایران برای نشان دادن دستورهای خریدوفروش خرد به کار می‌رود و ممکن است سهوی یا عمدی زمینه را برای فرصت‌طلبی گروهی که دسترسی به تمام اطلاعات دارند، فراهم کند، وجود ندارد. بورس‌های جهانی از دفتر ثبت سفارش‌ها یا Order Book استفاده می‌کنند که در آن نواحی تجمع نشان داده می‌شود و سفارش‌های خرد یا عدد را نشان نمی‌دهد و از این راه امکان دسترسی یکسان برای همگان فراهم می‌شود.
اوردر بوک تعداد سفارش‌های پیشنهادشده یا ارائه‌شده در یک قیمت خاص یا عمق بازار را فهرست می‌کند. دفتر سفارش همچنین مشارکت‌کنندگان (خریداران و فروشندگان) در بازار را شناسایی می‌کند. این فهرست‌ها به تریدرها کمک می‌کنند که از شفافیت بازار مثل اطلاعات قیمت و عمق معاملات استفاده کنند.
این کارشناس بازار سرمایه در پایان توصیه کرد: با توجه به اینکه در کشور ما بازار سرمایه در حال گسترش است ما نیز باید به سوی جهانی شدن حرکت کنیم.
