حفظ جایگاه صنعت فولاد با الگو برداری از فولاد مبارکه
زینب غضنفری
صنعت فولاد از جمله صنایعی است که سابقه طولانی در اقتصاد کشور دارد و به دلیل گستردگی فضای کاری این صنعت و اهمیت بالای آن، همیشه در تیررس تحریمها بوده و این موضوع چالش‌ها و البته فرصت‌های بسیاری را پیش روی آن قرار داده است.
به گزارش عصراقتصاد،ایران با تولید بیش از ۳۱ میلیون تن فولاد خام در سال ۲۰۲۴ میلادی، برای هفتمین سال متوالی رتبه دهم جهان را حفظ کرد. در تولید ناخالص داخلی کشور سهم ۵.۵ درصدی دارد که نشان از نقش محوری صنعت فولاد در اقتصاد کشور و سایر صنایع دارد. ایران با بهره‌مندی از ۲.۷ میلیارد تن ذخایر سنگ آهن خام در میان ده کشور برتر جهان قرار دارد و بزرگترین صادرکننده فولاد در خاورمیانه است.
این صنعت حیاتی در سالهای اخیر با موانع و چالش‌های مهم و جدی از جمله تامین مواد اولیه، ناترازی انرژی، محدودیت‌های صادراتی، حمل و نقل، عدم دسترسی به فناوری روز دنیا و تحریمها دست و پنجه نرم می‌کند.
به دلیل تحریمها و مسائل مرتبط با آن، نرخ فولاد ایران به طور میانگین ۵ درصد کمتر از قیمت‌های جهانی نرخ‌گذاری می‌شود.
چالش های بی پایان
تامین مواد اولیه،یکی از اولین چالش‌های صنعت فولاد در دوران تحریمها، تامین مواد اولیه و قطعات مورد نیاز کارخانه‌ها است که باعث افزایش هزینه‌های تولید، کاهش حاشیه سود عملیاتی و افت توان رقابتی شرکت‌های داخلی در عرصه بین‌المللی شده است.
عدم تامین به موقع مواد اولیه و در دسترس نبودن مواد اولیه با کیفیت به میزان کافی سبب افت کیفیت تولیدات کارخانه‌ها شده که همین موضوع کار شرکت‌ها را در جلب نظر مشتریان داخلی و خارجی سخت کرده است.
ناترازی انرژی، هر ساله شدت و مدت محدودیت‌های اعمالی مصرف انرژی در صنعت فولاد افزوده می‌شود و به مانعی بزرگ در مسیر تولید تبدیل شده است.
برآورد سرانگشتی حاکی از آن است که قطعی برق در تابستان و کمبود گاز در زمستان، ظرفیت تولید فولاد را تا ۳۰ درصد کاهش می‌دهد و در چند سال اخیر مجموع ارزش تولید از دست‌رفته فولاد بالغ بر ۱۴ میلیارد دلار بوده است. در واقع، صنعت فولاد از کمبود انرژی خسارتی بیش از ۸۵۰۰ میلیارد تومان متحمل شده که این رقم معادل احداث ۱۰ هزار مگاوات نیروگاه خورشیدی است.
افزایش نرخ انرژی، در کنار محدودیت‌های ناشی از ناترازی شدید انرژی، نرخ برق مصرفی کارخانه‌های فولادی به یکباره چند برابر شده و بر اساس آمارها، میانگین قیمت برق از سال ۱۳۹۸ تا ۱۴۰۳ حدود ۲۳ برابر و قیمت گاز ۱۴ برابر شده است. این در حالی است که قیمت فولاد در همین مدت تا ۶ برابر رشد کرده است.
افزایش شدید هزینه‌ها و رشد کمتر درآمدها نسبت به هزینه‌ها، حاشیه سود و قدرت رقابت‌پذیری فولاد ایران را به شدت تحت تاثیر قرار داده است.
محدودیت‌های صادراتی، صنعت فولاد پس از صنعت پتروشیمی، دومین صنعت ارزآور کشور محسوب می‌شود و سهم ۱۰ درصدی در بازار جهانی صادرات فولاد را در اختیار دارد.
ارزش صادرات زنجیره آهن و فولاد در سال ۱۴۰۳ بالغ بر ۶.۶ میلیارد دلار بود که ۱۱ درصد از کل صادرات غیرنفتی ایران را شامل می‌شود.
عدم بازگشت ارز صادراتی با نرخ واقعی، کارت‌های بازرگانی یک‌بار مصرف و دامپینگ توسط صادرکنندگان غیرواقعی، موجب از دست رفتن بازارهای صادراتی و کاهش تولید و فروش شرکت‌ها شده است.
در حالی که ظرفیت صادراتی کشور در این حوزه حدود ۸ میلیارد دلار است، به دلیل صدور بخشنامه‌های خلق‌الساعه، محدودیت‌های صادراتی و مقررات ارزی سخت‌گیرانه، صادرات فولاد از نظر ارزشی تا ۴۵ درصد و از نظر وزنی تا ۴۰ درصد کاهش یافته است.
شرکت فولاد مبارکه اصفهان به عنوان بزرگترین فولادساز غرب آسیا با سرمایه‌گذاری در حوزه انرژی، حمل‌ونقل، اکتشاف و نوآوری توانسته اثرات تحریمها را کاهش دهد و با افزایش صادرات، جایگاه خود را در بازارهای جهانی تثبیت کند
به عنوان مثال، در ۳ ماهه نخست سال ۱۴۰۴ میزان تولیدات زنجیره فولاد با افت چشم‌گیر همراه بوده، به‌گونه‌ای که تولید مقاطع طویل نسبت به مدت مشابه سال گذشته ۷.۶ درصد و مقاطع تخت و فولادی نیز ۸.۶ درصد کاهش یافته است. در مجموع ارزش کل تولیدات زنجیره فولاد در این مدت حدود ۵ درصد افت داشته و در صورتی که روندهای کنونی تداوم یابد، جایگاه این صنعت استراتژیک و مهم به مخاطره خواهد افتاد.
فناوری، عدم استفاده از فناوری روز دنیا و فرسوده و قدیمی‌شدن زیرساخت‌های تولید در این صنعت بر میزان و کیفیت محصول خروجی اثر می‌گذارد و تحریمها مجال بهره‌مندی از به‌روزترین ساختارهای تولید را سلب کرده است. این موضوع نیز به نوبه خود هزینه بر دست شرکت‌ها می‌گذارد و هزینه‌های تعمیر و نگهداری را بالا برده است.
راهکارهایی که جواب داد
شرکت فولاد مبارکه اصفهان به عنوان بزرگترین فولادساز غرب آسیا شناخته می‌شود و این بزرگی خود را در حل و فصل چالش‌ها نشان داده است.
این شرکت توسعه فضای حمل و نقل را در دستور کار خود قرار داد و اقداماتی نظیر سرمایه‌گذاری در خرید ۵۰ دستگاه لکوموتیو، توسعه حمل ترکیبی، خرید مکانیسم‌های خاص و بازنگری قراردادهای پیمانکار با رویکرد جایگزینی مکانیسم‌های فرسوده را انجام داد تا چالش حمل و نقل که هزینه گزافی را به شرکت‌ها تحمیل می‌کند را مدیریت کند.
در حوزه اکتشاف و استخراج، شرکت فولاد مبارکه اصفهان با الگوبرداری از شرکت‌های بزرگ فولادی جهان، استراتژی‌های مناسبی را اتخاذ و متناسب با آن اقدام به سرمایه گذاری در این حوزه کرده که نتایج آن را در بهبود هزینه‌های تولید و تامین مواد اولیه می‌توان مشاهده کرد.
بزرگترین فولادساز کشور و منطقه، بهره‌گیری از ابزارهای نوآورانه و سرمایه‌گذاری در حوزه دانش و نوآوری را در پیش گرفته تا با حمایت از شرکت‌های دانش بنیان، زمینه‌ساز خلق فناوری‌های نوین شود و بدین ترتیب با بومی‌سازی برخی فناوری‌ها و قطعات، توانسته تا حدی اثرات تحریمها را کمرنگ کند. همچنین پروژههای تحقیق و توسعه برای ارتقای کیفیت فولاد و توسعه محصولات با ارزش افزوده بالا در دستورکار این شرکت قرار گرفته است.
سرمایه گذاری‌های کلان گروه فولاد مبارکه در احداث نیروگاه سیکل ترکیبی و نیروگاه خورشیدی، سبب شد تا باری از دوش شبکه برق کشور برداشته شود و از افت بیش از پیش تولیدات این صنعت جلوگیری شود.
در مجموع، شرکت فولاد مبارکه اصفهان به عنوان پیشروترین بنگاه فولادی کشور، در سالهای اخیر تلاش کرده با اتخاذ راهکارهای نوآورانه، اثرات تحریمها را به حداقل برساند و جایگاه خود را در بازارهای داخلی و خارجی حفظ کند.
نتیجه اقدامات را می‌توان چنین بیان کرد که در شرایط رکوردی بازارهای داخلی، این شرکت توانسته صادرات محصولات خود را بیش از ۱۰۰ درصد افزایش دهد و ضمن حفظ جایگاه خود در عرصه بین‌الملل، ارزآوری قابل توجهی برای اقتصاد به همراه داشته باشد.
سیاست‌گذاری‌های دولت عامل یا مانع رشد
دولت می‌تواند ضمن تسهیل فرایندهای تولید، فروش و صادرات محصولات در بازاری آزاد، با حمایت‌های مالیاتی و سرمایه‌گذاری به رشد صنعت کمک کند و برای سرمایه گذاری شرکت‌ها در بخش انرژی، اعتبار و معافیت مالیاتی لحاظ کند.
فراهم کردن شرایط برای سرمایه‌گذاری صنایع در پروژههای خورشیدی خانگی و انرژی تجدیدپذیر و خرید تضمینی برق تولیدی بخش خانگی توسط سرمایه‌گذاران صنعتی، از دیگر مشوق‌هایی است که می‌تواند به حل چالش ناترازی انرژی کمک کند.
تسهیل صادرات محصولات و کمک به رشد درآمدهای شرکت‌ها، چرخه ای است که منافع آن به اقتصاد کشور و مردم می‌رسد و جهت حفظ جایگاه فولاد ایران در بازارهای خارجی نیاز است فضای صادراتی تسهیل و فرایندها آسان‌سازی شود.
