کتب کنکور، موریانه‌های نظام آموزشی /انتشارات کتاب‌های کمک آموزشی یا بنگاه‌های تجاری
کامبیز نوروزی، حقوقدان در خصوص افزایش قیمت کتاب‌های کمک آموزشی گفت: بالا بودن تیراژ کتاب‌های کمک آموزشی موجب افتخار نیست چه بسا می‌شود گفت بالا بودن این دست از کتاب‌ها نشان دهنده پایین بودن سطح آموزش در مدارس و در دانشگاه‌ها است.
مردم هر روزه با مشکلات اقتصادی، تبعات ناشی از تحریم‌ها و گرانی تمامی کالاها و اقلام مورد نیازشان دست و پنجه نرم می‌کنند. در چند سال اخیر تمامی اقشار جامعه به نوبه خود طعم تلخ گرانی را چشیده‌اند. از خانواده‌هایی که توان پرداخت هزینه‌های مدرسه را ندارند تا دانش آموزان و دانشجوهایی که از پس خرید کتاب‌های تحمیلی مدارس و آموزشگاه‌ها را بر نمی‌آیند.
از این رو تیتر کوتاه برای بررسی بازار آشفته کتاب به سراغ مسئولان، صاحب نظران و نمایندگان مجلس رفت تا علل افزایش قیمت کتاب‌های درسی و کمک آموزشی را جویا شود.
در نگاه اول باور عموم مردم این است که یکی از علل اصلی بالا بودن قیمت کتاب، قیمت کاغذ است. به همین دلیل در ابتدا به گفت‌وگو با حمید نیکدل، رئیس اتحادیه فروشندگان کاغذ پرداختیم.
حمید نیکدل رئیس اتحادیه فروشندگان کاغذ در مصاحبه با تیتر کوتاه، بازار کاغذ را بدون مشکل و قیمت‌ها را متعادل توصیف کرد. وی در خصوص شرایط واردات کاغذ افزود: در حاضر حاضر مشکل واردات کاغذ مربوط به تخصیص ارز است که حدود ۸۰ تا ۹۰ روز زمان لازم است تا تخصیص ارز صورت گیرد، در حالی که قبلا در مدت یک ماه این موضوع برطرف می‌شد.
بنابراین اگر این مشکل حل نشود، قطعا قیمت کاغذ افزایش پیدا خواهد کرد. در شرایط فعلی هم به دلیل طولانی شدن فرآیند تخصیص ارز، قیمت کاغذ گلاسه تقریبا حدود ۱۰ هزار تومان افزایش داشته است.
نیکدل در رابطه با انبارهای احتکار کاغذ عنوان کرد: کاغذ تنها کالایی است که نسخه فیک و جعلی ندارد و احتمال احتکارش تقریبا نزدیک به صفر است، زیرا فقط از مجاری قانونی وارد شده و مالیاتش هم پرداخت می‌شود. اگر در برخی گزارش‌ها اعلام می‌شود که در جایی به عنوان مثال۱۰ تن کاغذ وجود دارد، دلیل بر احتکار نیست زیرا برای کاغذ این میزان رقم بالایی محسوب نمی‌شود.
رئیس اتحادیه فروشندگان کاغذ در پاسخ به سوال خبرنگار تیتر کوتاه مبنی بر میزان سهم کاغذ در گرانی کتاب‌ها به خصوص کتاب‌های درسی، توضیح داد: به عنوان مثال اگر وزن کتابی که درحال‌حاضر چاپ می‌شود را ۲۰۰ گرم در نظر بگیریم، حدود ۱۵ هزار تومان کاغذ برای آن مصرف می‌شود. بنابراین قیمت کاغذ نقش پررنگی در هزینه تمام شده کتاب ندارد. در بازار امروز کاغذ کیلویی ۵۵ هزار تومان است، بنابراین سهم کاغذ برای تولید یک کتاب ۲۵۰ برگی، حدود ۳۰ تا ۴۰ هزار تومان است.
وی در ادامه توضیحاتش در رابطه با عوامل موثر بر قیمت کتاب اضافه کرد: هزینه جلد، صحافی و ویراستاری باعث افزایش قیمت کتاب می‌شوند. در این میان، سهم ناشر نیز بیشتر از هزینه‌های فنی است.
سپس به سراغ رئیس سندیکای تولیدکنندگان کاغذ و مقوا رفته و میزان سهم کاغذ در گرانی کتاب را از وی جویا شدیم.
ابوالفضل روغنی گلپایگانی، رئیس سندیکای تولیدکنندگان کاغذ و مقوا، عامل افزایش قیمت کتاب را بالا بودن نرخ ارز دانست و بیان کرد: سهم و نقش کاغذ در نشر کتاب، حدود ۲۵ تا ۳۰ درصد است و بیشتر از این نمی‌تواند باشد. بنابراین افزایش قیمت کاغذ به دلیل ارزبری بالای آن است. بخشی از کاغذها وارداتی هستند و به هر میزان که نرخ ارز افزایش یابد، قیمت کاغذ هم بالا می‌رود.
بنا به توضیحات این افراد، سهم کاغذ در افزایش قیمت کتاب آنچنان چشمگیر نیست. سهم ناشران در افزایش قیمت کتاب به ویژه کتاب‌های کمک آموزشی موضوع دیگری است مورد توجه قرار می‌گیرد.
کامبیز نوروزی حقوقدان درخصوص علل افزایش قیمت کتاب گفت: در کل اقتصاد کشور، اقتصاد به سامانی نیست. نرخ تورم بالا است و بر همه چیز از جمله قیمت کاغذ و سیستم چاپ کتاب اثر می‌گذارد. از طرف دیگر هزینه نیروی انسانی هم بالا است. از طرفی در جامعه ما تیراژ کتاب پایین است.
حتی در گذشته هم که تیراژ کتاب نسبت به زمان حال، بهتر بود، معمولا به غیر از کتاب‌های عامه پسند بیشتر کتاب‌ها به غیر از یک یا دو سری چاپ، آن هم با تیراژ ۲ تا ۳ هزار، چاپ نمی‌شدند، که درحال‌حاضر الان که این نوع کتاب‌ها به تیراژ حدود ۵۰۰ رسیده است. وقتی تیراژ کتاب پایین است اقتصاد کتاب به طور کلی دچار ضعف شدید می‌شود و قادر نیست خودش را تامین کند.
وی همچنین افزود: در شرایط بحران اقتصادی که هزینه‌های خانوار بالا است، طبیعتا مردم سعی می‌کنند از هزینه‌های غیر ضروری کم کنند. برخی از این هزینه ها، هزینه‌های فرهنگی مانندکتاب، موسیقی، تئاتر و سینما است.
در این میان نخستین قربانی هم طبیعتا کتاب است. وضعیت قیمت کتاب در حال حاضر در ایران ناشی از مجموعه‌ای از این عوامل است که باعث کاهش تیراژ کتاب، افزایش قیمت و عدم توانایی مردم در خرید کتاب شده است.
نوروزی در رابطه با بازار کتاب‌های کمک آموزشی توضیح داد: در این میان البته کتاب‌های آموزشی و کمک آموزشی استثنا هستند. اینها کتاب هایی هستند که دانشجوها و دانش آموزان حتما احتیاج دارند یا حداقل تصور می‌کنند که حتما احتیاج دارند، بنابراین به هر قیمتی که شده این کتاب‌ها را تهیه می‌کنند. این کتاب‌ها از نظر فرهنگی کتاب‌های مهمی نیستند یعنی بالا بودن تیراژ آنها موجب افتخار نیست چه بسا می‌شود گفت بالا بودن این دست از کتاب‌ها نشان دهنده پایین بودن سطح آموزش در مدارس و در دانشگاه‌ها است.
ناشران کتاب‌های آموزشی و کمک آموزشی در وضعیت اقتصادی خوبی به سر می‌برند و کتاب هایشان با هر قیمتی که باشد فروش می‌رود. مردم برای قبول شدن فرزندانشان در دانشگاه‌ها یا در مراحل تحصیلات تکمیلی حاضر هستند تا هر هزینه‌ای را متحمل شوند. یکی از این هزینه ها، هزینه‌های کتاب‌های آموزشی و کمک آموزشی است.
این حقوقدان در ادامه توضیح داد: کتاب‌های کمک آموزشی عمدتا جنبه تجاری دارند. متاسفانه به دلیل روابط ناسالم در ساختار آموزش و پرورش از یک سو و تقاضای عمومی برای قبول شدن بچه‌ها در دانشگاه از سوی دیگر، بازاری آشفته برای کتاب‌های کمک آموزشی ایجاد شده است. این تنوعی که در کتاب‌های کمک آموزشی شاهدش هستیم، جنبه علمی ندارد. موسسه‌های انتشار کتاب‌های کمک آموزشی را عمدتا باید به عنوان بنگاه‌های تجاری دید تا موسسه‌های فرهنگی. متاسفانه به قدری این مؤسسه‌ها قدرت پیدا کرده‌اند که حتی گفته می‌شود می‌توانند در نظام آموزش و پرورش کشور و نظام تاثیر بگذارند. این نوع کتاب‌ها فاقد ارزش فرهنگی هستند. تیراژ این کتاب‌ها نشان دهنده میزان استفاده مردم از آنها نیست و بیشتر تابع اصول تجارت هستند نه اصول فرهنگی.
دانش آموزان زیر فشار آموزشگاه‌ها
کامبیز نوروزی در پاسخ به سوال تیتر کوتاه مبنی بر اینکه موسسه‌های انتشارات کتاب‌های آموزشی از کجا قدرت می‌گیرند، بیان کرد: عوامل خیلی پیچیده‌ای در این موضوع دخیل هستند. جمعیت جوان کشور افزایش پیدا کرده است، میل به تحصیلات دانشگاهی بالا رفته است، نسبت جمعیت دانش آموزی به جمعیت قابل پذیرش در دانشگاه‌های خوب خیلی زیاد است و یک رقابت بسیار سنگینی بین متقاضیان وجود دارد. حدودا سه دهه است که تبلیغاتی که در مدارس و در رسانه‌ها برای این کتب آموزشی انجام می‌شود، یک نوع نیازرا در دانش آموزان تولید می‌کند که بدون استفاده از این منابع امکان قبولی در کنکور را ندارند. ساختار آموزش و پرورش کشور هم به این فضا دامن می‌زند. به شکلی که درحال‌حاضر بیشتر مدارس ایران و مدارس غیر انتفاعی از مدرسه به آموزشگاه تبدیل شدند و کارکرد اصلی مدرسه از دست رفته است. به خصوص در سطح دبیرستان که از همان ابتدای مقطع دبیرستان دانش آموزان را زیر فشارهای سنگین تست زنی و آزمون‌های مختلف قرار می‌دهند. این فضا بر نظام آموزش و پروزش غلبه کرده است.
وی در رابطه با پیشینه صاحبان موسسه‌های انتشارات کتاب‌های کمک آموزشی گفت: معمولا صاحبان این موسسه‌ها از قدرت و نفوذ بالایی برخوردار هستند. خیلی از مدیران آموزش و پرورش از سال‌های دور یا مدرسه غیر انتفاعی دارند یا صاحب آموزشگاه‌ها و موسسه‌های کمک آموزشی هستند. این مورد باعث ایجاد تعارض منافع شده است، اما متاسفانه به این مورد توجهی نمی‌شود که چنین تعارض منافعی قطعا باعث فساد است. همین گروه ذی نفع خود به خود باعث می‌شود که این نظام نادرست کمک آموزشی همچنان توسعه پیدا کرده و صاحب قدرت باشد.
نوروزی در خصوص سهم ناشران کتاب‌های کمک آموزی در تعیین قیمت این کتاب‌ها عنوان کرد: قیمت کتاب در ایران توسط ناشر مشخص می‌شود. هزینه تولید کتاب‌های کمک آموزشی پایین است و به این دلیل که تیراژ این کتاب‌ها بسیار بالا است و گاهی حتی به تیراژهای میلیونی می‌رسد هزینه تولید به شدت کاهش پیدا می‌کند.
به عنوان مثال حق التالیف برای کتابی که یک میلیون تیراژ دارد طبیعتا کمتر است و هزینه‌های چاپ و توزیع هم به همین صورت است. به همین دلیل سود بسیار سرشار و هنگفتی در فروش کتاب‌های کمک آموزشی وجود دارد که هیچ یک از حوزه‌های نشر به گرد پای این بخش نمی‌رسند. این موسسه‌ها مجموعه‌های عظیمی هستند که با قدرت فراوان روی عرصه‌های نظام آموزشی کشور تاثیر می‌گذارند. به نوعی این کتاب‌های کمک آموزشی، نظام آموزشی ایران را پوچ کرده و از داخل پوسانده است.
این حقوقدان در پایان به ایجاد رانت دربازار این کتاب‌ها اشاره کرد و گفت: یکی از ایرادات بزرگ آموزش و پرورش ایران این است که به مدیران آموزش و پرورش هم مجوز مدارس غیر انتفاعی و آموزشگاه می‌دهند. از همان سال ۷۰ که این فرآیند آغاز شد خیلی از مدیران اموزش و پرورش، همسران و فرزندانشان و حتی مقامات دولتی توانستند مجوزمدرسه غیر انتفاعی یا آموزشگاه بگیرند. همین وضعیت سبب ایجاد رانت شد.
اشکال اساسی در قانون مدارس غیر انتقاعی و مقررات حاکم بر تاسیس آموزشگا‌ها و موسسه ها، قوانین بسیار ناقص نظام آموزشی است و همین باعث ایجاد مشکلات و فساد شده است.
سخن پایانی
گرانی در نتیجه تحریم‌ها امری اجتناب ناپذیر است اما عدم نظارت بر عملکرد مسئولان در بخش‌های مختلف اقتصادی، سختی شرایط را شدت می‌بخشد.
به عنوان مثال در جریان پیگیری موضوع افزایش قیمت کتاب‌ها به خصوص کتاب‌های کمک آموزشی، نمایندگان مجلس اظهار بی‌اطلاعی کرده و همچنین ناشران این کتاب‌ها حاضر به مصاحبه نشدند. امید است با کنترل عوامل مؤثر بر قیمت کتاب به عنوان بخش مهم نظام آموزشی کشور، حداقل کمی از بار هزینه‌های آموزش که بر دوش دانش آموزان و دانشجوها سنگینی می‌کند، برداشته شود.همچنین تیترکوتاه منتظر پاسخ متولیان امر در این زمینه خواهد.
منبع: تیتر کوتاه
