مهران ابراهیمیان
عمر شرکت های ایرانی بسیار کوتاه است و شرکت های نسبتا قدیمی با عمر کمتر از سال هم عمدتا دولتی هستند. از سوی دیگر این شرکت ها معمولا در حد و اندازه ای که هستند تغییر نمی کنند. به عبارت دیگر یا شرکت و تولید کننده بزرگ متولد می شود و یا قد و اندازه آن کوچک می ماند. وجوه مهم تمایز محیط کسب و کار در ایران چه تفاوتی با ژاپن دارد که به عنوان خانه قدیمی ترین شرکت های جهان شناخته می شود؟
عصراقتصاد- برخی عوامل مختلفی که ممکن است باعث کوتاه بودن عمر شرکت‌ها در ایران شوند. شامل عوامل اقتصادی، حقوقی، مدیریتی و فرهنگی است. به عنوان مثال عدم پایبندی به استانداردهای مدیریتی و نظارت نامناسب یا عدم توانایی در مدیریت مالی به مشکلات مالی برمی‌خورند و در نتیجه از بازار خارج می‌شوند.
تاسیس شرکت ها بر مبنای اقتصاد توزیعی و دریافت رانت، تورم بالا و نیازروز افزون به سرمایه در گردش، بی ثباتی در قوانین و مقرارت، ناتوانی در همگامی با تحولاتی مانند اقتصاد دیجیتال و… از جمله عواملی است که عمر شرکت های ایرانی را کاهش داده است
همچنین می توان ازدیگر عوامل موثر در فضای اقتصادی امروزی را تاسیس شرکت ها بر مبنای روش توزیع رانت و اقتصاد توزیعی دانست که با کوچکترین تحولاتی از جمله نوسان رو به بالای درامدهایی نفتی و یا حتی مدیریت منابع ارزی از طریق آیین نامه ها و دستورالعمل ها برخی شرکت ها از صحنه روزگار محور می شوند و یا تغییر کاربری می دهند. به عبارت بهتر مشکلات مربوط به قوانین کاری، مالیاتی، حقوقی و مالی موجب بروزمشکلاتی برای شرکت‌ها می شود و باعث کاهش عمر آنها می شود.
عدم پشتوانه مالی در اقتصاد تورمی از دیگر عواملی است که شرکت ها را به دامن مرگ می کشاند. برخی از شرکت‌ها به دلیل نبود پشتوانه مالی کافی، قادر به رقابت با رقبای خود نیستند و در نتیجه از بازار خارج می‌شوند. تامین سرمایه در گردش با تورم های بالا و نرخ سود هایی که بالا می روند حاشیه سود شرکت ها را کمتر و کمتر می کند.
ناتوانی در تطبیق با تغییرات بازار با توجه به ظهور پدیده انقلاب صنعتی چهارم و اقتصاد دیجیتال نیز از دیگر عواملی است که برخی شرکت‌ها از ان ضربه های جدی می خورند. در واقع ناتوانی در تطبیق با تغییرات بازار، فناپذیری و نوآوری عمر شرکت ها به خطر می اندازد که نمود عینی و فراگیر آن در اصناف سنتی امروزه کاملا مشهود است.
۵۴ درصد شرکت های بالای ۲۰۰ سال در ژاپن
مجله مدیرعامل (The CEO Magazine) در مقاله ای قابل تامل درباره علت عمر بالای شرکت های ژاپنی اما به عوامل متعدد دیگری اشاره دارد که می تواند راهگشا برای حل این معضل در اقتصاد ایران باشد.
شرکت های زیادی در ژاپن بیش از ۱۰۰ سال قدمت دارند که در زبان ژاپنی کلمه ای برای آنها وجود دارد که به معنای ” شینیز ” است. «شینیز» به معنای درخشش است و به شرکت ها و مؤسسات با سابقه ای اطلاق می شود که برای مدت طولانی فعالیت می کنند.
در سال ۲۰۰۸، بانک کره یک مطالعه بین المللی روی ۵۵۸۶ شرکت بالای ۲۰۰ سال انجام داد و دریافت که بیش از نیمی از آنها یعنی ۵۶ درصدشان در ژاپن بودند.
در همین زمینه شرکت تحقیقاتی دیتا بانک تیکوکو «Teikoku Data Bank» گزارش داد که بیش از ۳۳۰۰۰ شرکت در ژاپن وجود دارد که بیش از یک قرن قدمت دارند.
در میان این مؤسسات و امکانات، معبد شیتنو جی است که یکی از مهم ترین معابد بودایی در اوزاکا به شمار می رود.این معبد در قرن ششم و در زمان حکومت شاهزاده شوتوکو ساخته شد و همچنان که برج های مرتفع شهر مدرن در اطراف آن بالا آمده اند، باقی مانده است.
بازدیدکنندگان ازاین محل، آرامش و فضای معبد را در میان شلوغی سومین شهر بزرگ ژاپن تمجید می کنند. با این حال، یکی از اطلاعاتی که بازدیدکنندگان ممکن است ندانند این است که شرکت سازنده معبد نیز هنوز در حال فعالیت است!
کونگو گوکی «Kongo Gumi» که در سال ۵۷۸ با ساخت و سرمایه گذاری معبد شینتو «Shitno-ji» تأسیس شد، به طرز حیرت آوری، قدیمی ترین شرکت جهان در نظر گرفته می شود و ۱۴۴۵ سال است که در حال فعالیت بوده است
۱۴۴۵ سال فعالیت یک شرکت!
کونگو گوکی «Kongo Gumi» که در سال ۵۷۸ با ساخت و سرمایه گذاری معبد شینتو «Shitno-ji» تأسیس شد، به طرز حیرت آوری، قدیمی ترین شرکت جهان در نظر گرفته می شود و ۱۴۴۵ سال است که در حال فعالیت بوده است.
قدیمی ترین هتل جهان طبق کتاب رکوردهای جهانی گینس نیز در ژاپن است اما آنچه به همان اندازه شگفت آور است این است که کنگوگومی تنها نیست و علاوه براین مورد میتوان هتل نیشیاما اونزنکیونکان «Nishiyama Onsen Keunkan» را هم نام برد که در سال ۷۰۵ در استان یاماناشی خارج از توکیو افتتاح شد، همچنین قدیمی ترین چایخانه جهان به نام کافه تسین « Tsien» در ژاپن وجود دارد که از سال ۱۱۶۰ میلادی بدون وقفه فعالیت می کند.
وقتی فکر می کنیم میانگین سنی یک شرکت در شاخص استاندارد اند پور کمتر از ۱۸ سال است، یا در ایران بر اساس اخرین آمار اعلامی از سوی عضو هیئت رئیسه کانون صنفی کارفرمایی ایران میانگین مدت فعالیت شرکت ها از زمان تاسیس تا تعطیلی حدود چهار و نیم سال است و یا عمر مفید ساختمانها در ایران حدود ۲۵ تا ۳۰ سال است ویا عمر مدیریت کلان شهرها ۱۹ ماه، عمر سازمانها بر اساس اعلام سازمان مدیریت صنعتی ۱۸ سال است و… باید بپرسیم که چه چیزی ژاپن را به کشوری تبدیل می کند که میزبان شرکت های«بادوام» است؟
آیا در عصری که ویژگی‌های دنیای شرکت‌ها و مؤسسات تجاری با سرعت برق در حال تغییر است، چیزی میتوان از این بیاموزیم؟
مفهوم خانواده تأثیر فوق العاده قوی بر شرکت های ژاپنی، چه بزرگ و چه کوچک دارد. ژاپنی ها هم برای مفهوم خانواده کلمه ای دارند که معنای خانه را می دهد اما در زمینه تجاری، این کلمه در مورد زنده نگه داشتن نام خانوادگی تاکید دارد.ضمن این که دلیل اصلی عمر دراز و طولانی این شرکت‌های ژاپنی تاکید بر ارزش پایداری بیش از ایده دستیابی سریع به حداکثر سود است
چرا ژاپن بادوام ترین شرکت ها را دارد؟
خانواده: طبق تعریف، شرکت هایی که بیش از ۱۰۰ سال قدمت دارند، شرکت های «بلو چیپ» نامیده می شوند. این اصطلاحی است که مفاهیم مهمی در مورد اعتماد و ثروت دارد. شاید یکی از مشترکاتی که بسیاری از شرکت های درخشان به اشتراک می گذارند این است که آنها متعلق به خانواده هستند!
مفهوم خانواده تأثیر فوق العاده قوی بر شرکت های ژاپنی، چه بزرگ و چه کوچک دارد. ژاپنی ها هم برای مفهوم خانواده کلمه ای دارند که معنای خانه را می دهد اما در زمینه تجاری، این کلمه در مورد زنده نگه داشتن نام خانوادگی است. ضمن این که دلیل اصلی عمر دراز و طولانی این شرکت‌های ژاپنی تاکید بر ارزش پایداری بیش از ایده دستیابی سریع به حداکثر سود است.
در این باره پرویز دوانی استاد دانشگاه صنعتی شریف نیزدر تاکید این خلا در جامعه ایرانی در مقاله ای که پر از مثالهایی درباره شرکت های با قدمت زیاد در غرب است، می نویسد: یکی از مهم ترین عوامل عمر کوتاه شرکت های ایرانی آن را فرزندان و وارثان بنیانگذاران شرکت است که دیگر علاقه ای به حفظ میراث والدین خود ندارند. در این جهان فردگرایی افزایش شدید قیمت زمین و دیگر اموال و لذت بردن از مواهب زندگی عامل مهمی برای فروش شرکت های ایرانی است.
بی اعتباری مالکیت خصوصی در طول تاریخ ایران
دکتر کاتوزیان نیز در کتاب خود به نام ایران جامعه ای کوتاه مدت به درستی بر همین موضوع تاکید دارد و می نویسد: به طور کلی، توجه به عوامل مختلف اقتصادی، حقوقی، مدیریتی و فرهنگی می‌تواند به افزایش عمر شرکت‌ها کمک کند.
وی دراین کتاب که متشکل از چند مقاله است، با بررسی تاریخی جامعه ایرانی تاکید دارد که ایران همچون عمارت کلنگی در اختیار رهگذرانی بوده که در زمان اقامت خود این عمارت را ویران و به سلیقه ی خود عمارت جدید بنا می کنند.
کاتوزیان علت ماهیت کوتاه مدت بودن جامعه ایران را مشکل مشروعیت و جانشینی، بی اعتباری جان و مال و مشکل انباشت و توسعه بیان نموده است و این موضوعات را به طور کامل مورد تحلیل و تجزیه قرار داده است و در انتهای مقاله به این نتیجه رسیده که این عوامل در طول دوره های مختلف تاریخ ایران به وجود آمده است.
این غیر قابل پیش بینی بودن شرایط و آینده زمینه ی انباشت سرمایه انسانی و مالی را از بین می برد و موارد بسیاری وجود دارد که در گذشته افراد صاحب مال به خاطر حفظ اموال خود از گزند حاکم آنها را وقف کرده اند. از این روست که فرهنگ وقف در جامعه ایرانی بیش از جوامع اروپایی رواج داشته است و بسیاری از شرکت ها و فعالیت های اقتصادی ماندگار و با عمر طولانی در حقیقت یا وقفی هستند یا دولتی و حاکمیتی!
شرکت های ژاپنی «احترام به ارزش‌های اصلی که از طریق نسل‌ها منتقل می‌شوند در هر فرآیند تصمیم‌گیری بسیار مهم است. سنت برای این شرکت های ریسک گریز مقدم بر سود و رشد است» در حالی که بی ثباتی اقتصاد در ایران و وجود رانت های متعدد باعث شده تا عمده صاحبان کسب و کار بیش از توجه به عمر و حیات شرکت به حداکثر سازی منافع در کوتاه ترین زمان ممکن بیاندیشند
به سنت ها احترام بگذارید: طبق ادعای مجله مدیرعامل درباره شرکت های ژاپنی « احترام به ارزش‌های اصلی که از طریق نسل‌ها منتقل می‌شوند در هر فرآیند تصمیم‌گیری بسیار مهم است. سنت برای این شرکت های ریسک گریز مقدم بر سود و رشد است» در حالی که بی ثباتی اقتصاد در ایران و وجود رانت های متعدد که یا ناشی از نوسانات درآمدها ناشی میزان فروش و قیمت درآمدهای نفتی و فرآوردهای آن بوده ، باعث شده تا عمده صاحبان کسب و کار بیش از توجه به عمر و حیات شرکت به حداکثر سازی منافع در کوتاه ترین زمان ممکن بیاندیشند حال آن که این دیدگاه بلندمدت است که این شرکت ها را قادر می سازد تا با بلایای طبیعی، جنگ ها و حتی با همه گیری کرونا مقابله کنند.
این چشم انداز همچنین به این معنی است که هرگز از درخشش در روابط خود با سهامداران یا نقش آنها در جامعه به عنوان یک کل نباید غافل شد. در حالی که بسیاری از مشاغل پر زرق و برق شرکت های کوچکتری مانند هتل ها، چایخانه ها و شیرینی فروشی ها هستند، برخی از آنها نام آشنا هستند. به عنوان مثال « نینتندو» شرکت متخصص در بازی های ویدئویی سال ۱۹۸۵ کار خود را شروع کرد و به لطف ابداع بازی الکترونیکی دنیای سرگرمی های خانگی را متحول کرد.
مبحث ارث در خانواده های ژاپنی و حتی غربی درباره اموال وشرکت ها کاملا متفاوت با جامعه ایرانی است و نگاهی به معضل تکه تکه شدن زمین ها و کاهش بهره وری در زمین های زراعی از معضلات جدی کشور است که دولت سعی کرده تا چاره ای جدی برای آن بیاندیشد
پذیرش مدیران شرکت
بر کسی پوشیده نیست که جمعیت ژاپن در حال پیر شدن است. داده های اخیر دولت نشان می دهد که ۱۰ درصد از جمعیت در حال حاضر ۸۰ سال یا بیشتر سن دارند در نتیجه، یافتن جانشینان مناسب برای به ارث بردن شرکت برای شرکت ها دشوار شده است. بسیاری از این شرکت ها از یک رسم پذیرفته شده ژاپنی استفاده کردند.
این شامل پذیرفتن مدیران لایق در شرکت و ادغام آنها در دودمان خانواده های صاحب آن شرکت است تا اطمینان حاصل شود که زنجیره ارث قطع نمی شود! از این روش شرکت های بزرگی مانند سوزوکی موتورز و پاناسونیک بهره برده اند در حالی که در ایران اصلا چنین چیری مرسوم نیست!
بدیهی است مبحث ارث در خانواده های ژاپنی و حتی غربی درباره شرکت ها کاملا متفاوت با جامعه ایرانی است و نگاهی به معضل تکه تکه شدن زمین ها و کاهش بهره وری در زمین های زراعی از معضلات جدی کشور است که دولت سعی کرده تا چاره ای جدی برای آن بیاندیشد.
