۴ خواسته صنعت پتروشیمی از دولت چهاردهم

سهیلا روزبان

ادعا داریم که برای تولید ۹۵ میلیون تن محصول پتروشیمی ظرفیت‌سازی شده اما تولیداتمان حدود ۷۵ میلیون تن بوده و تنها حدود ۳۵ میلیون تن محصول نهایی در بازار عرضه می کنیم. اما در حالی مسئولین دولت سیزدهم برای رشد حدود ۱۰ میلیون تنی ظرفیت تولید آن هم ظرف مدت ۳ سال به خود غره شدن که عربستان طی سال های گذشته توانسته تا حد زیادی صنعت پتروشیمی خود را توسعه دهد.

جالب است که بدانید هم اکنون شرکت سابک عربستان پنجمین شرکت بزرگ دنیا در این صنعت محسوب می شود. اما قسمت دردناک این توسعه اینجاست که هیچ یک از مجتمع های ایرانی حتی در بین فهرست ۵۰ شرکت اصلی و برتر جهانی این صنعت جایی ندارد.

فعالین این صنعت مدعی اند که پتروشیمی در ایران چند چالش اصلی دارد که در صورت توجه دولت چهاردهم به آنها و حل و فصل آن می تواند امید داشت که این صنعت با سرعت بیشتری در مسیر رشد و توسعه قرار گیرد.

صنعتی که شاگرد اول ارزآوری به کشور بوده از نظر احمد معروف خانی رییس اتحادیه صادرکنندگان فرآورده های نفت، گاز و پتروشیمی با ۴ چالش « نبود برنامه ریزی مناسب برای تامین خوراک، سیاست های ارزی، فشار مضاعف نهادهای حاکمیتی روی صنعت نفت، گاز و پتروشیمی و تحریم ها»مواجه است.

او معتقد است که با وجود غنای ایران از منابع نفت و گاز، ایران به‌دلیل در اختیار نداشتن دانش فنی پیشرفته و همچنین سرمایه‌گذاری‌ در مقیاس بزرگ در صنعت پتروشیمی، فقط به تولید آخرین و کم‌ارزش‌ترین حلقه زنجیره ارزش این صنعت می‌پردازد که جز سوخت منابع غنی کشور حاصلی دیگر ندارد.

متن کامل گفتگو با احمد معروف خانی رییس اتحادیه صادرکنندگان فرآورده های نفت، گاز و پتروشیمی با عصر اقتصاد را در ادامه می خوانید:

صادرات پتروشیمی با ۴ چالش « نبود برنامه ریزی مناسب برای تامین خوراک، سیاست های ارزی، فشار مضاعف نهادهای حاکمیتی روی صنعت نفت، گاز و پتروشیمی و تحریم ها»مواجه است

بر اساس آمار اعلامی از طرف شرکت صنایع ملی پتروشیمی ایران، ظرفیت این صنعت از حدود ۸۵ میلیون تن در ابتدای شروع به کار دولت سیزدهم به ۹۵ میلیون تن در پایان این دولت افزایش یافته است. به نظر شما آیا رشد ۱۰ میلیون تنی در این صنعت آیا متناسب با ظرفیت کشور در این حوزه بوده است؟

برای درک بهتر از وضعیت توسعه صنعت پتروشیمی باید به نگاهی به وضعیت این صنعت در کشور عربستان داشته باشیم. آمارهای موجود نشان می دهد که این کشور به تولید ۱۶۰ میلیون تن رسیده و شرکت «سابک» عربستان به پنجمین شرکت پتروشیمی جهان تبدیل شده است. حال آنکه هیچ کدام از شرکت های صنعت پتروشیمی کشور حتی هلدینگ خلیج فارس در بین۵۰ شرکت اول جهان قرار ندارد و ظرفیت تولید ما تنها ۹۵ میلیون تن اعلام شده است.از این میزان در حدود ۳۴ میلیون محصول نهایی است که دارای عمق نیز نیست و معمولا از ارزش افزوده پایینی برخوردار است.

رشد کند صنعت پتروشیمی در ایران در حالی است که ما تنها کشوری هستیم که انواع خوراک و میعانات گازی را در اختیار داریم. گاز ال‌پی‌جی و نفتا به اندازه کافی داریم که می‌تواند خوراک صنعت پتروشیمی باشد. به‌اندازه کافی نفت داریم، در شمال و جنوب کشور به آب دسترسی داریم. مشکلی از جهت نیروی انسانی ماهر نداریم. همچنین دسترسی به بازاری داریم که سالانه سه درصد افزایش پیدا می‌کند.

همه این مزیت ها نشان می دهد که ما نتوانسته از ظرفیت های موجود به خوبی استفاده کرده و پتروشیمی به خصوص زنجیره های پایین دست آن را که بسیار سود ده هم هستند را توسعه دهیم.

سیاست های ارزی بانک مرکزی جذابیت صادرات را به شدت کاهش داده و پدیده هایی همچون کم اظهاری را رونق بخشیده است

چه عواملی باعث شده که سرعت رشد صنعت پتروشیمی در کشور کند شود؟

صنعت پتروشیمی ایران مانند بسیاری از صنایع، اکنون با چالش‌های متعددی مواجه است. تحریم‌های گسترده و سیاست‌گذاری غیرموثر، یکی از مشکلات جدی این صنعت است که دسترسی به فناوری، سرمایه و بازارهای جهانی را دشوار کرده است. چهار رکن خوراک، فناوری، سرمایه و بازار، برای توسعه این صنعت بسیار حیاتی است. از طرفی سودآوری پتروشیمی‌ها تا حد زیادی به قیمت خوراک وابسته شده است.

پیش از ابلاغ سیاست‌های کلی اصل ۴۴ قانون اساسی در سال ۱۳۸۶، نرخ خوراک معنای خاصی نداشت؛ چون تمام زنجیره تامین و عملیات از خوراک تا تولید و فروش محصولات در اختیار دولت بود.اما حالا شرایط تغییر کرده است. طوری که هر گونه در تغییر در قیمت خوراک به سرعت سودآوری شرکت های پتروشیمی را تحت تاثیر قرار داده و حتی باعث زیان ده شدن آنها می شود.

بی شک تحریم هم نقش منفی زیادی‌ در عدم توسعه زنجیره ایفا کرده است. یکی به دلیل عدم دسترسی به تکنولوژی اما تحریم ها تنها به تحریم های خارجی محدود نمی شود. گاهی اوقات تحریم های داخلی و دخالت های دولت مانع حرکت فعالین اقتصادی می شود. متاسفانه از روش غلطی برای خصوصی‌سازی استفاده می کنیم و بنگاه‌ها را به شرکت‌های دولتی و شبه دولتی واگذار می کنیم. در بحث خودکفایی هم وضعیت به همین شکل است، فکر می‌کنیم هر کالایی باید در ایران تولید شود.

مهم ترین خواسته فعالین صنعت پتروشیمی از دولت جدید ایجاد نهاد تنظیم گر است. متاسفانه در سال های گذشته به دلیل نبود تنظیم گری درست، نمی توانیم از ظرفیت موجود در این بخش به درستی استفاده کنیم

با توجه به اینکه زمان زیادی تا پایان دولت سیزدهم باقی نمانده، خواسته شما از دکتر پزشکیان و تیم اقتصاد انرژی آنها چیست؟

مهم ترین خواسته فعالین صنعت پتروشیمی از دولت جدید ایجاد نهاد تنظیم گر است. متاسفانه در سال های گذشته به دلیل نبود تنظیم گری درست، نمی توانیم از ظرفیت موجود در این بخش به درستی استفاده کنیم. به عنوان مثال کم نیستند مجتمع های پتروشیمی که با سرمایه گذاری های چند صد میلیون دلاری ساخته شده اما به دلیل نبود خوراک لازم نمی تواند از ظرفیت خود استفاده کند. از طرفی نبود مدیریت درست در این صنعت باعث شده که بخش هایی از زنجیره خیلی عریض باشد در مقابل بخش هایی از این زنجیره هم به شدت باریک بوده است.

خواسته دیگر ما کاهش فشارهای مالی در صنعت نفت، گاز و پتروشیمی است. متاسفانه در سال های گذشته شاهد بودیم که دولت ها همه بار فشارهایی همچون تحریم ها، یارانه انرژی را به دوش فعالین این صنعت ها منتقل می کردند و سعی داشتند که بخش زیادی از درآمدهای خود را از طریق مختلف تعیین عوارض برای این صنایع تامین کنند. البته این رفتارها تنها محدود به دولت نبوده و در مجلس هم قوانین متعددی به تصویب رسیده که فعالیت در صنعت پتروشیمی را سخت کرده است.

خواسته دیگر ما از رییس دولت چهاردهم، تغییر و بازنگری در سیاست های بانک مرکزی در زمینه پیمان سپاری ارزی است. متاسفانه سیاست های ارزی بانک مرکزی جذابیت صادرات را به شدت کاهش داده و پدیده هایی همچون کم اظهاری را رونق بخشیده است. آمارهای موجود نشان می دهد که روند صادرات پتروشیمی در فصل بهار هم کاهشی بوده که مهم ترین دلیل آن سیاست های بانک مرکزی در زمینه پیمان سپاری ارزی است. باید بگویم که آوردگاه ارزی کشور به موش آزمایشگاهی و محلی برای آزمون و خطا در بخش ارزی کشور تبدیل شده است.

این در حالی است که تشکل های خصوصی و کارشناسان اقتصادی همواره آسیب های و تبعات اجرای این سیاست ها را به دولتمردان گوشزد می کردند اما گوش کسی بدهکار توصیه افراد صاحب نظر در اقتصاد نبوده است. بدون شک ادامه این سیاست های اشتباه در طولانی مدت باعث کاهش تولید، صادرات و درآمدهای ارزی کشور خواهد شد.

اما خواسته پایانی ما از دکتر پزشکیان حل مساله ناترازی انرژی است. ناترازی انرژی به یک فوق بحران در کشور ما تبدیل شده و آینده تمامی صنایع کشور را تهدید می کند. باید هرچه سریع تری تدبیری برای حل این مشکل اندیشیده شود.

اینها ۴ خواسته اصلی و ضروری است که هر دولتی روی کار آمد باید به فوریت تدابیری برای آنها بیندیشید.

همانطور که خود شما هم اشاره کردید عدم تامین خوراک یکی از چالش های اصلی صنعت پتروشیمی است. اگر تامین خوراک به موقع و به صورت کامل انجام می شد، مقدار تولید پتروشیمی در کشور ما تا چه اندازه می توانست تولید را افزایش دهد؟

اگر خوراک مورد نیاز مجتمع ها به درستی تامین می شد، تولیدات ما دست کم ۱۵ درصد بیشتر می شد.

مشکل اینجاست که متناسب با افزایش ظرفیت در متانول سایر زنجیره های این صنعت هم رشد نکرده که نشان می دهد تنظیم گری در سال های گذشته به درستی انجام نشده است

کدام یک از بخش هایی زنجیره صنعت پتروشیمی به صورت کافی رشد نکرده و در کدام بخش رشد ایجاد شده بیش از نیاز و ظرفیت بازار جهانی بوده است؟

کشور به ارزآوری نیاز دارد اما قرار نیست این درآمدهای ارزی از هر طریقی حاصل شود. ما باید به دنبال صنایعی باشیم که ارزش افزوده بالایی داشته باشد. صرف اینکه مواد را به صورت خام و نیمه خام صادر کنیم هیچ ارزشی برای کشور ندارد.

نگاهی به وضعیت توسعه بخش های مختلف در صنعت پتروشیمی نشان می دهد که در سال های گذشته توجه چندانی به ارزش افزوده نداشته ایم . به عنوان مثال ظرفیت تولید متانول بیش از اندازه افزایش یافته است. امروز عمده متانول سازی های کشور با چالش های متعددی مواجه بوده و کوچکترین تغییر در فرمول محاسبه قیمت خوراک و یوتیلیتی ها این بخش را با مشکل مواجه کرده و آنها را وارد حاشیه زیان می کند.

آمارهای موجود نشان می دهد که ظرفیت تولید متانول کشور در چند سال اخیر از حدود ۵ میلیون تن به بیش از ۱۴ میلیون تن در سال رسیده و انتظار می رود طی ۵ سال آینده به بیش از ۲۵ میلیون تن برسد. این ظرفیت ایران را بعد از چین به دومین تولیدکننده متانول جهان تبدیل کرده است. اما مشکل اینجاست که متناسب با افزایش ظرفیت در متانول سایر زنجیره های این صنعت هم رشد نکرده که نشان می دهد تنظیم گری در سال های گذشته به درستی انجام نشده است.

با توجه به سرمایه گذاری های انجام شده برای تولید متانول، چطور می توان شرایطی را فراهم آورد که نه دولت متضرر شود و نه متانول سازها؟

سیاست گذاری های اشتباه باعث شده که چنین ظرفیتی در تولید متانول ایجاد شود؛ حالا همه دولت نمی تواند به یکباره قیمت خوراک این واحدها را افزایش دهد و سرمایه گذاران این صنعت را یک شبه دچار زیان سنگین کند. باید دولت به فعالین این صنعت یک فرجه ۴ الی ۵ ساله داده و در این مدت به مرور زمان و به صورت پلکانی قیمت خوراک و یوتیلیتی را برای آنها واقعی سازد. در این میان دولت می تواند حمایت های خود و تخفیف های خوراکی را منوط به سرمایه گذاری در زنجیره های بعدی کند.

با وجود غنای ایران از منابع نفت و گاز، ایران به‌دلیل در اختیار نداشتن دانش فنی پیشرفته و همچنین سرمایه‌گذاری‌ در مقیاس بزرگ در صنعت پتروشیمی، فقط به تولید آخرین و کم‌ارزش‌ترین حلقه زنجیره ارزش این صنعت می‌پردازد که جز سوخت منابع غنی کشور حاصلی دیگر ندارد.
به هر حال نظام تصمیم‌سازی در کشور باید به این جمع‌بندی برسد که صنعت پتروشیمی یک صنعت استراتژیک بوده و توسعه آن به معنی توسعه عمیق اقتصادی با افزایش عمق ساخت داخل خواهد بود.