خانه‌های یخ زده بدون پارس جنوبی

هاتف فرج الهی

یکی از چالش هایی که کشور در آینده به صورت جدی با آن دست و پنجه نرم خواهد کرد، تامین انرژی مردم است و به نظر می رسد با این که ایران یکی از صاحبان بزرگترین ذخایر اثبات شده نفت و گاز جهان است، در  این حوزه با مشکلاتی رو به رو خواهد بود.

پارس جنوبی که مهم ترین مخزن گازی کشور و بزرگترین مخزن جهان محسوب می شود، دچار کمبود فشار شده و با توجه به این که افزایش فشار در این مخزن نیاز به سرمایه گذاری های کلان است، اما و اگرهای بسیاری برای استفاده حداکثری از این مخزن پیش کشیده می شود.

ایران و قطر سال هاست که با تمام توان از پارس جنوبی برداشت کرده اند. قطر برای کسب درآمد حداکثری و ایران نیز برای تامین نیاز انرژی داخلی. تفاوت هدف تولیدی در دو کشور موجب شده که قطر بتواند از سرمایه های به دست آمده برای ارتقاء فناوری برنامه ریزی و پیشرفت کند؛ اما ایران تنها تلاش کرده که نیاز خود را به انرژی برطرف کند و تحریم ها و نبود سرمایه گذار، اجازه نداده پیشرفت فناوری در برداشت از سمت ایرانی این مخزن رخ دهد.

همان طور که می دانیم، زیرساخت های مناسبی برای تولید، انتقال و مصرف گاز در کشور وجود ندارد و همین مساله نیز باعث شده که هدررفت بالایی را در ساختارهای فعلی شاهد باشیم. با این که رقم دقیقی از این موضوع در دست نیست، کارشناسان باور دارند که در جریان تولید، فرآورش و انتقال گاز هدررفت قابل توجهی وجود دارد که اگر جلوی آن گرفته شود، می تواند بخشی از کمبودها را جبران کند.

شیوه های نادرست در مصرف

اما موضوع مهم تر از هدررفت، شیوه مصرف گاز است که دیگر مانند افزایش فشار مخزن گازی، با سرمایه گذاری و تعریف پروژه های توسعه ای حل نمی شود و برای حل این مشکل باید زیرساخت های موجود در کشور را زیر و رو کرد.

برای این که تعریف بهتری از این موضوع داشته باشیم باید بخش های مختلف مصرف را در نظر بگیریم که به سه بخش اصلی، صنعتی، تجاری و خانگی تقسیم می شوند. هر سه این بخش ها هم با مشکلات زیرساخت و فناوری مواجه اند و هم با مشکل فرهنگ مصرف.

در بخش صنعتی، نیروگاه‌ها، پتروشیمی ها و فولادسازان به عنوان مصرف کنندگان اصلی شناخته می شوند که به شدت نیازمند ساماندهی و بهینه سازی فرایند مصرف هستند.

در بخش نیروگاهی هم شاهد اتلاف شدید گاز هستیم. نیروگاههای فرسوده با راندمان پایین کار می کنند و بخش قابل توجهی از گاز دریافتی را هدر می دهند.

اما متاسفانه زمانی که مسئولین دم از کاهش مصرف می زنند، هیچ گاه به این نیروگاه های فرسوده با توربین های قدیمی اشاره نمی کنند و مصرف بیش از اندازه را به گردن مردم می اندازند که در ادامه به این مساله هم پرداخته می شود.

نیروگاه های کشور با راندمان پایین گاز دریافتی را بیشتر از آن که به برق تبدیل کنند، به دود و گرما تبدیل می کنند و به آلودگی های زیست محیطی دامن می زنند.

البته این موضوع هم باید مورد توجه قرار گیرد که برخی از همین نیروگاه ها نیز به دلیل کاهش شدید منابع گازی به ناچار از سوخت های جایگزین مانند گازوئیل و مازوت استفاده می کنند که این مساله راندمان اقتصادی نیروگاه ها را به دلیل آسیب های محیط زیستی بیش از پیش کاهش می دهد.

مصرف ناکارآمد در دیگر صنایع

در کنار نیروگاه ها، پتروشیمی ها و صنایع دیگر حضور دارند که همیشه گاز یارانه ای دریافت کرده اند و تا به امروز تلاش چندانی برای مصرف بهینه را به صورت جدی در دستور کار قرار نداده اند؛ با این وجود به نظر می رسد که در سال آینده، نرخ خوراک گاز پتروشیمی ها و سایر صنایع به صورت جدی افزایش پیدا کند که این مساله به دلیل عدم توازن قیمت ها، مصرف را در این صنایع کاهش نمی دهد، بلکه به دلیل خارج کردن محصول نهایی از قیمت های رقابتی، صنایع را به تعطیلی می کشاند.

سیاست کنترل مصرف با استفاده از ابزارهای قیمت گذاری دستوری، همیشه جواب عکس داده است و تاریخ اقتصاد جهان نشان از آن دارد که چنین روشی تنها به صورت مقطعی پاسخگو خواهد بود و در درازمدت، تاثیری بر مصرف ندارد.

این در شرایطی است که صنایع اولین قربانیان کمبود گازند و همیشه در ابتدای کار، گاز شهرک های صنعتی قطع می شود.

در کنار بخش صنعتی، بخش تجاری قرار دارد که متاسفانه هیچ سازوکاری برای مصرف معقول در این بخش تعریف نشده و هر جایی که درآمد بیشتری داشته باشد، با توجه به توانایی خود در پرداخت هزینه انرژی بیشتر مصرف می کند تا مشتری بیشتری جلب کند.

در این بین مال های غول پیکر و بعضا خالی از مشتری نیز قرار دارند که گوشه گوشه کشور و به خصوص شهر تهران جا خوش کرده اند و فضاهای باز و یا بسیار وسیع را به وسیله تجهیزات گاز سوز گرم می کنند.

بخش تجاری هیچ گاه به صورت مجزا و دقیق در کشور مورد بررسی قرار نگرفته است و مصرف بخش خانگی و تجاری همیشه به صورت یکجا محاسبه شده است.

همین موضوع نشان می دهد که اصلا سیاست خاصی برای کنترل مصرف در این بخش وجود ندارد و در کنار خیابان و در یک روز سرد زمستانی اگر می بینید که یک آبمیوه فروشی گرمایش سطح وسیعی از پیاده رو را با یک هیتر گازی به عهده گرفته، تعجب نکنید؛ چرا که هیچ استانداردی برای استفاده از این وسایل در کشور وجود ندارد.

ناتوانی بخش خانگی در بهینه سازی مصرف

در کنار دو بخش یاد شده، بخش خانگی قرار دارد که بیش از آن دو قسمت از نبود زیرساخت ها رنج می برد. سال ها ساخت و ساز غیر استاندارد، بدون در نظر گرفتن شیوه گرمایش خانه ها، موجب شده است که عمده خانه های کشور گرمایش لازم را از طریق بخاری های گازی تامین کنند.

این مساله در کنار نبود عایق های حرارتی در خانه ها، زمینه مصرف زیاد را فراهم می کند، اما به یاد داشته باشیم که بیشتر مصرف کنندگان در بخش خانگی، چاره ای جز مصرف زیاد ندارند.

یک نیروگاه را دولت می تواند با سرمایه گذاری به روزرسانی کند تا هدررفت گاز در آن کاهش یابد، اما میلیون ها خانه که بستر مصرف بهینه در آنها وجود ندارد، به سادگی تغییر نمی کنند و به روزرسانی این بخش نیاز به هزینه و زمان بسیار زیادی دارد.

اما زمان برای توسعه و پیشرفت ما متوقف نمی شود و در آن سو که تولید گاز است، ثانیه ها بسیار سریع سپری می شوند و زنگ خطرهایی جدی را به صدا در می آورند.

با توجه به صحبت های کارشناسان، از سال ۱۴۰۴، افت فشار در پارس جنوبی به حدی شدید خواهد شد که هر سال به میزان تولید یک فاز از پارس جنوبی کاهش پیدا می کند. این در شرایطی است که به دلیل افزایش جمعیت و رشد تقاضای کالایی، مصرف در هر سه بخش یادشده به سرعت در حال رشد است و به نظر می رسد حتی اگر همین حالا هم مذاکرات برای جذب سرمایه گذار و توسعه میادین گازی آغاز شود، باز هم افزایش تولید به افزایش مصرف نرسد.

این در حالی است که به دلیل نبود سرمایه های دولتی و ادامه تحریم ها بعید به نظر می رسد که برنامه افزایش فشار پارس جنوبی که به سرمایه ای کلان نیاز دارد، به همین زودی به اجرا درآید. بنابراین به نظر می رسد که زمستان امسال، تنها شروع یک معضل جدی بود و بحران کمبود گاز در سال های آتی بیش از پیش جدی خواهد شد و باید منتظر سردتر شدن خانه های کشورمان باشیم؛ کشوری که دومین دارنده ذخایر گازی جهان است.