ارگونومی در محیط کار

مرتضی ایراندوست/ کارشناس ارشد مدیریت صنعتی

ارگونومی ( Ergonomics) موضوعی ست که همه انسانها را تحت تاثیر قرار می دهد. بنابراین آشنایی و اطلاع از اصول آن در محیط های کار، امری ضروری محسوب می شود.

ارگونومی از دو واژه‌یونانی “ergon” به معنی کار و “nomoi” به معنی قوانین طبیعی تشکیل شده است و در حقیقیت به معنا “قوانین کار” یا “علم کار” است.

ارگونومی عبارتست از مطالعه ظرفیت‌ها و محدودیت‌ های ذهنی، فیزیکی و عملی در محیط‌ های مختلف. به عبارت ساده ،ارگونومی علمی ست که موجب راحتتر شدن کارها و افزایش بهره وری می شود.

ارگونومی علاوه بر افزایش بهره‌وری و کیفیت محصول و خدمات، بر زندگی شخصی و سلامتی افراد هم تاثیر می‌گذارد.ارگونومیک خوب و رعایت اصول آن، ناسازگاری بین کار و کارگر را برطرف و محیط کاری مطلوبی فراهم می نماید.

مروری به تاریخچه ارگونومی و روند پیدایش علم ارگونومی نشان می‌دهد یکی از فاکتورهای اولیه شکل گیری دانش ارگونومی، فشارهایی بوده است که کارگران در محیطهای صنعتی تحمل می‌کردند و مسائلی مانند ارتفاع مناسب میز کار و یا صندلی های ارگونومیک با هدف حفظ سلامت کارگران، از جمله نخستین مواردی است که این دانش را در مرکز توجه قرار داده است.

ازدید کلی و ماهیتی، ارگونومی دو وظیفه مهم بر عهده دارد: اولین وظیفه این علم در قبال بهینه سازی محیط های کاری است که درقالب اصطلاح میکرو ارگونومی بیان شده است.

نوع دوم وظیفه اعمال مدیریت و بسترسازی برای بهینه سازی محیط های کاری است که ماکرو ارگونومی را شکل می دهد.

ماکرو ارگونومی یا ارگونومی کلان جدیدترین جز علم ارگونومی است و هدف آنب هینه سازی تعامل انسان وسیستم است. ماکرو ارگونومی به بهینه سازی توأم نظام‌های فرعی سازمان مربوط می‌شود؛به عبارت دیگر ارگونومی کلان، کاربردعلم ارگونومی در بخش نرم افزاری فناوری (مدیریت- ساختار سازمانی) را مطرح می کند و یک راهکار کاملاً مشخص ارائه میدهد.

ارگونومی در چهار شاخه بیومکانیک شغلی، روانشناسی مهندسی، آنتروپومتری و فیزیولوژیکار فعالیت می کند:
– بیومکانیک شغلی: دربیومکانیکازقوانینفیزیکیمکانیکبرایبدناستفادهمیشود. با بکارگیریاینقوانیناینامکانبوجودمیآیدکهدریکوضعیتخاصدربدنوحرکتآن،میزانفشارمکانیکیموضعیاعمالشدهبرعضلاتومفصلهامحاسبهشود .
– روانشناسی مهندسی : فاکتورهای محیطی فیزیکی و شیمایی نظیر سروصدا، آب‌وهوا، مواد شیمیایی و روشنایی که بر روی ایمنی، سلامت و رفاه افراد تأثیرگذار هستند در این دسته قرار دارند.
– انتروپومتری : آنتروپومتری که واژه‌ای یونانی به معنای سنجش است.جمع‌آوری و تفسیر اطلاع مربوط به شکل و اندازه ابعاد بدن انسان اعم از ابعاد عرضی، طولی، محیطی و وزن را در برمی‌گیرد؛به‌عبارت‌دیگر آنتروپومتری به دنبال استفاده از ابزار اندازه‌گیری، اندازه‌گیری سیستماتیک را انجام می‌دهد.هدف کلی این شاخه اندازه‌گیری اندازه‌های مختلف بدن و فضای حرکتی و زوایای حرکتی آن‌هاست.
– فیزیولوژی کار: بخشی از دانش ارگونومی است که تططیق انسان با کاردر مصرف انرژی و همچنین تغییرات پارامترهای فیزیولوژیکی بدن حین انجام کار را مورد توجه قرار میدهد.

ارگونومی با دو هدف بسیار مهم به کار گرفته می‌شود:

۱- افزایش کارایی و بهبود عملکرد کارها اولین هدف ارگونومی است. کاهش خطاهای احتمالی و افزایش سهولت استفاده و افزایش بازدهی در این دسته از اهداف قرار گرفته‌اند. ۲- دومین هدف ارتقا برخی ارزش‌های انسانی مثبت و ایده‌ال چون افزایش ایمنی، کاهش خستگی و تنش، افزایش راحتی، افزایش رضایت شغلی کارمندان و بهبود کیفیت زندگی آن‌ها است. بر اساس اهداف ذکرشده، هر حرفه و محیطی ممکن است به برخی از آن‌ها نیاز داشته باشد و هر دو دسته مهم نباشند. اگرچه این اهداف به هم وابسته بوده و بر هم اثرگذارند.

ارگونومی محیط کار به علم طراحی محل کار با در نظر گرفتن توانایی‌ها و محدودیت‌های کارمندان گفته می‌شود.طبق تعریف موسسه ملی سلامت و ایمنی شغلی آمریکا ارگونومی محیط کار عبارت است از: علم انطباق محیط کار و نیاز‌های شغلی با ظرفیت جمعیت کارکنان. این ارگونومی، رویکرد یا راه حلی برای مقابله با مشکلاتی مانند اختلالات اسکلتی –عضلانیمربوطبهکاراست.توجه به علم ارگونومی محیط کار باعث شکل‌دهی فضایی می‌شود که با توانایی‌ها و محدودیت‌های جسمانی کارکنان همخوانی داشته باشد.

دلایلمتعددیدررابطهبالزومتوجهکارفرمایانکارگاههاوشرکتهایدولتیوخصوصیوکمپانیهابهارتقاءشرایطارگونومیدرمحیطکاروجودداردکهازآنجملهمیتوانبهارتقاءایمنی،سلامتوراحتینیرویانسانیدرمحیطکار؛نگهداریوحفظسلامتشاغلین؛بهبودارائهخدماتبهمشتریان؛

کاهشغیبتهایناشیازکار،کاهشروزهایکاریازدسترفتهوهزینههایمربوطبهآنوارتقاءکیفیتزندگیاشارهنمود.هدف ارگونومی محیط کار، فراهم کردن یک محیط کار بهتر برای کارکنان است و در حقیقت، کار (وظیفه)، با فرد انطباق داده می شود. طراحی مشاغل متناسب با توانایی های افراد، موجب بازدهی و بهره وری بالاتر و آیمنی بیشتر کارکنان می شود.

زمانی که ارگونومی در محیط کار رعایت شود همه‌چیز در فاصله بسیار مناسبی از افراد قرار می‌گیرد و فرد برای دسترسی به ابزار موردنیازش به خم‌شدن بیش‌ازحد یا چرخاندن کل بدن نیاز ندارد. تمام این عوامل باعث می‌شوند که استرسافراد در طول روز و در حین کارکردن، کاهش پیدا کرده و بهره‌وری آن‌ها افزایش یابد.

از دلایل مهم بودن ارگونومی در محل کار می توان به موارد زیر اشاره کرد:

– ارگونومی با کاهش سیستماتیک عوامل زیان‌آور ارگونومیک می‌تواند از بروز مشکلات جسمی پر هزینه جلوگیری کند.
– ارگونومی بهره‌وری نیروی کار را بهبود می‌بخشد. با خرید تجهیزات استاندارد و تولید شده بر اساس اصول این علم، نیروی کار می‌تواند با تلاش کمتر، کارآمدتر باشد.
– ارگونومی موجب بهبود روحیه کارمندان می‌شود. هنگامی که وظیفه شغلی از نظر فیزیکی بیش از حد بر روی کارکنان فشار وارد می‌کند؛ ممکن است انواع حالت روحی منفی به سراغ آنها بیاید. با استفاده از این علم، فشار ناشی از این حالت به شدت کمتر می‌شود.
– ارگونومی تعامل کارکنان را بیشتر می‌کند. کاهش احساس خستگی در طول روز باعث کاهش درخواست مرخصی، کاهش غیبت، بهبود روحیه و افزایش مشارکت کارکنان در امور می‌شود.
اجرای یک فرآیند ارگونومی موثر می‌تواند به طرق مختلفی برای سازمان‌ها و کارمندان مفید باشد.
-کاهش هزینه‌ها : آسیب‌های محل کار یکی از رایج‌ترین دلایل درخواست غرامت توسط کارمندان در سراسر جهان است. با توجه به اینکه ارگونومی مناسب در محل کار تا حد بسیار زیادی از آسیب‌های فیزیکی جلوگیری می‌کند، منجر به کاهش هزینه‌های ناشی از پرداخت غرامت و یا مراقبت‌های پزشکی توسط شرکت‌ها می‌شود. همچنین، رعایت اصول ارگونومی در محیط کار هزینه‌های غیرمستقیم (مانند هزینه‌های ناشی از کاهش بهره‌وری کارکنان) را نیز کاهش خواهد داد.
– افزایش بهره‌وری : یک محیط کار طراحی شده بر اساس اصول ارگونومی، باعث افزایش بهره‌وری کارکنان خواهد شد. طراحی فضای کاری مناسب، می‌تواند با کمک به کاهش خستگی و مشکلات اسکلتی عضلانی، بهره‌وری را تا حد زیادی افزایش بدهد.
– ارتقا کیفیت کار: ارگونومی ضعیف منجر به ناامیدی و خستگی کارگران می‌شود و به همین دلیل کیفیت نهایی کاربا افت روبرو خواهد شد. هنگامی که شغل فرد از نظر فیزیکی بیش از حد بر او فشار وارد می‌کند، می‌تواند منجر به کاهش عملکرد و کیفیت خروجی کار شود. در نتیجه، رعایت اصول ارگونومی می‌تواند با کاهش فشارهای ناشی از کار، به ارتقای سطح کیفی خروجی نهایی نیز کمک کند.
– بهبود تعامل کارکنان با شرکت : رعایت اصول ارگونومی در محیط کار باعث کاهش احساس خستگی و نارضایتی شده و در نتیجه موجب کاهش جابجایی، کاهش غیبت، بهبود روحیه و افزایش مشارکت کارکنان می‌شود.

ارگونومی در محیط کار مفهومی گسترده است که طیف وسیعی از اهداف را شامل میشود. با اینحال، اساسی‌ترین هدفارگونومی طراحی، اصلاح یا بهبود کار به گونه ای است که متناسب با فعالیت کارگر باشد، نه برعکس. ارگونومی به دنبال این است اطمینان حاصل کند که همیشه تناسب خوبی بین کارمندان و شرایط شغلی، خواسته ها و محیطی که در آن کار میکنند، وجود دارد.

از انجا که هر صنعت دارای خطرات خاصی است وظیفه کارفرماست که این خطرات را کاهش دهد. هنگامیکه مسئولیت بیشتری در قبال ایمنی، سلامت و راحتی کارگران خود بر عهده می‌گیرید، می توانید تعداد و شدت آسیب های ناشی از کار را کاهش داده و بهره وری و رضایت را افزایش دهید.