ایمنی صنعتی در محیط کار

مرتضی ایراندوست/ کارشناس ارشد مدیریت صنعتی

ایمنی صنعتی (Health and Safety Executive )یک علم نسبتاً جدید نسبت به سایر حوزه‌های مهندسی است که میتوان گفت از حدود دو قرن پیش، پس از انقلاب صنعتی به وجود آمد. ایمنی صنعتی پروتکل‌ها و دستورالعمل‌هایی هستند که به منظور کاهش حوادث ناشی از کار تدوین و اجرا می‌شوند.

این دستورالعمل‌ها در بسیاری از موارد اجباری بوده و سرپیچی از آنها با جریمه‌های از سوی نهادهای ذیصلاح رو به رو می‌شود. امروزه‌ ایمنی صنعتی نقش بسیار مهمی را در ایمنی کار در صنایع مختلف ایفا می‌کند. به‌گونه‌ای که در صنایع بزرگ همواره نیاز به کمک گرفتن از تخصص و دانش یک متخصص ایمنی لازم شده است.

وقتی صحبت از محیط‌های صنعتی است، یعنی فضایی که ماشین آلات و ابزار‌های گسترده‌ آن را فراگرفته و کارگران در چنین فضایی معمولاً درگیر خطرات بسیار زیاد هستند.

در محیط‌های صنعتی با وجود ماشین آلات و ابزار فراوان، غالبا کارگران در معرض خطرات گوناگون قرار دارند، با پیشرفت فناوری و افزایش کاربرد ماشین آلات در تولید نیز مخاطرات و احتمال بروز حوادث در اینگونه محیط‌ها فزونی می‌گیرد. در محیط‌های صنعتی معمولاً شرایطی حاکم است که سبب آسیب رساندن به کارگران و همینطور تجهیزات مختلف می‌شود.

بنابراین وقتی صحبت از ایمنی است یعنی قرار است روشی اجرا شود که خطرات بالفعل در محیط کار را حذف کند. ایمنی شرایطی است که منابع انسانی را از عوامل مضری که میتواند سلامتی آنان را به خطر اندازد، مصون میدارد مسئولیت عمده ایمن سازی محیط کار به عهده مدیران سطوح بالای سازمان بویژه مدیران پرسنلی است.

البته اهمیت همکاری کلیه کارکنان را در محیط امن نمیتوان نادیده گرفت. بعبارت دیگر ایمنی کار عبارت است از : فراهم آوردن موجباتی که از بیماریها و حوادث ناشی از کارهای صنعتی جلوگیری می‌کند. یعنی هر چه تعداد حوادث ناشی از کار کمتر باشد می‌توان گفت که ایمنی بیشتری در محیط کار وجود دارد.

ایمنی صنعتی رشته ای است گسترده که به مجموعه تدابیر، اصول و مقرراتی گفته می شود که با بکارگیری آنها میتوان نیروی انسانی و سرمایه را در برابر خطرات گوناگون در محیطهای صنعتی بگونه ای مؤثر و کارا نگهداری کرد و به این وسیله یک محیط کار بی خطر و سالم برای افزایش کارایی کارکنان بوجود آورد.

ایمنی صنعتی شامل مجموعه‌ای از اصول و مقررات و تدابیری است که بکار گرفتن آن‌ها سبب می‌شود تا در یک محیط صنعتی خطرات و مشکلات به حداقل برسند.

در واقع این علم کمک می‌کند تا نیروی انسانی و سرمایه موجود در برابر انواع خطرات مختلف در محیط‌های صنعتی کاملاً محافظت شوند. چنین سیستمی نهایتا یک محیط کار بی‌خطر و سالم را ایجاد می‌کند که سبب افزایش کارایی کارکنان خواهد شد و یک انتخاب کاملاً دقیق و اصولی است. به طور کلی ایمنی نقطه مقابل خطر است یعنی هرچه سطح ایمنی بیشتر باشد میزان خطر کاهش می‌یابد.

ایمنی صنعتی علمی است که در پیشگیری از بروز حوادث در محیط کار به یاری انسان می شتابد و همواره در راستای حفاظت و حراست از نیروی کار و سرمایه گام بر میدارد.

ایمنی صنعتی سبب می‌شود تا حوادث به طور دقیق مدیریت شوند. خطرات و ریسک‌ها نیز شناسایی شده و آموزش دقیق برای مدیریت بهتر صورت می‌گیرد.

ایمنی صنعتی سبب مدیریت بهتر وسایل حفاظت فردی می‌شود. به طور کلی این علم به تجزیه و تحلیل خطرات و ریسک‌ها می‌پردازد و می‌تواند مدیریت خوبی برای نگهداری و تعمیر وسایل و تجهیزات فراهم سازد.

برای اینکه بتوانیم ایمنی صنعتی را در محیط های صنعتی بهبود بخشیم راهکارهای وجود دارد که برخی از آنها عبارتند از:

– آموزش و اگاهی‌دهی: یکی از راهکار‌های اولیه و البته مهم برای بهبود ایمنی صنعتی آموزش و آگاهی دهی است. در این بخش همه ریسک‌های محیط کار تشخیص داده می‌شود. پس از تشخیص ریسک‌ها نیاز است تا تجزیه و تحلیل درستی روی هر ریسک صورت بگیرد. برای ریشه کنی یا کنترل خطرات محیط کار نیاز به تنظیم تقویم کاری خواهد بود. این تقویم نوعی تولید محتوا محسوب می‌شود و ساختار منظمی برای اجرای ایمنی در محل کار فراهم می‌سازد.

– پیاده‌سازی فرهنگ ایمنی در سازمان : نیاز است یک سری زیرساخت‌های ایمنی کار در سازمان پیاده‌سازی شود که در قالب فرهنگ ایمنی کار و یا سیاست‌های لازم در مجموعه صنعتی شناخته می‌شود. تعیین سیاست‌ها و یا پیاده‌سازی فرهنگ‌ها معمولاً پس از برنامه‌ریزی صورت می‌گیرد و سبب می‌شود تا برنامه‌های تعیین شده طبق قانون مشخصی اجرا شوند و سطح ایمنی کار نیز به بهترین شکل دنبال شود. سیاست‌گذاری به این معنی است که کار‌های تعریف شده در بخش برنامه‌ریزی یا تئوری چطور باید اجرا شود و تبدیل به فرهنگ شود. فرهنگ ایمنی سبب می‌شود تا سطح برنامه‌ریزی در یک سازمان به بهترین شکل دنبال شود و پاسخگوی نیاز‌های سازمان باشد.

– ارتقاء تجهیزات و فناوری‌های ایمنی : به هر حال دستگاه‌هایی که در یک سازمان و یا کارگاه کار می‌کنند پس از مدتی کیفیت روز اول را نخواهند داشت. بنابراین یکی از روش‌های مهم برای بهبود ایمنی صنعتی، ارتقا فناوری‌های موجود و تجهیزات خاص است. این روش سبب می‌شود تا خطرات کار کاهش یابد. ایمنی کار در نهایت جلوی آسیب دستگاه‌ها را می‌گیرد.

– بررسی و تحلیل حوادث صنعتی : تحلیل حوادث صنعتی یکی از روش‌هایی است که کمک می‌کند تا مشکلات مربوط به سازمان‌ها به حداقل برسد و همینطور رعایت اصول ایمنی نیز دقیق‌تر شود. از سوی دیگر خرید تجهیزات با بهترین کیفیت کمک می‌کند تا پروسه‌های ایجاد ایمنی نیز دقیق باشد.

برخی مفاهیم و تعاریف رایج در ایمنی صنعتی عبارتند از:

– رویداد (Incident) به وقایعی گفته می‌شود که امکان تبدیل شدن به یک شرایط بالقوه و خطرناک که می‌تواند آسیب جانی و مالی و صدمات محیط زیستی را داشته باشد.

– حادثه: (Accident) یک رویداد و یا واقعه ناخواسته و ضرربار است که بر افراد، اموال و ماشین آلات آسیب وارد می‌کند. چنین امری می‌تواند باعث وارد شدن زیان های بزرگی به شرکت شود.

– شبه حادثه: (Near miss) رویدادی غیرمنتظره و خطرناک که ممکن بود تبدیل به یک حادثه بزرگ بشود، با این حال به خیر گذشته و تلفاتی ندارد. با این وجود، شرایط تبدیل‌شدن به یک حادثه بزرگ را داشته است.

– خطر: (HAZARD) شرایطی که امکان وارد نمودن آسیب به تجهیزات و نیروی انسانی را داشته است، اصطلاحاً شرایط خطرآفرین نامیده می‌شود.

– مخاطره: (DANGER) مخاطره شرایطی است که در صورت قرارگرفتن در آن، امکان آسیب به افراد و تجهیزات وجود دارد. می‌توان گفت که مخاطره یک مرحله بالاتر و پیشرفته‌تر از خطر است.

– ریسک: (Risk) ریسک را می‌توان احتمال رخ دادن یک حادثه یا شرایطی خاص نامید. هرچه ریسک یک خطر بالاتر باشد، امکان به وقوع پیوستن آن افزایش می‌یابد.

به طور کلی، شرایط ممکن در ایمنی صنعتی شامل پنج مدل مختلف است که عبارتند از:

– عادی: شرایطی که در آن، همه چیز طبق برنامه و کنترل شده پیش می‌رود و فعالیت‌های شرکت روال عادی خود را می‌پیمایند.

– غیرعادی: شرایطی است که به‌مانند مدل قبلی کنترل شده و طبق برنامه است، با این وجود که یک کار خارج از روال عادی در آن انجام می‌گیرد.

– اضطراری: یک وضعیت ناگوار است که در یک مشکل سیستم رخ داده و اثر آن تا مدت ها باقی است.

– بحرانی: شرایطی است که در آن وقایع ناگواری در حجم انبوه رخ‌داده است. با این حال، هنوز توانایی کنترل اوضاع وجود داشته و قابل‌کنترل است.

– فاجعه: فاجعه زمانی اتفاق می‌افتد که برای نجات جان انسان‌های زیادی، مجبور می‌شویم جان تعدادی افراد را به خطر بیندازیم.
سیستم مدیریت ایمنی صنعتی

سیستم مدیریت ایمنی صنعتی یک الزام قانونی برای شرکت‌ها و سازمان‌های بزرگ است.یک سیستم مدیریت ایمنی تضمین میکند که سیاست‌های گذاشته شده برای رعایت موارد ایمنی، به طور کامل اجرا شده باشند. علاوه بر ان یک سیستم مدیریت ایمنی صنعتی نقش کلیدی در ارتقا پایداری محیطی ایفا می‌کند.

با پیاده سازی و اجرای یک سیستم مدیریت ایمنی صنعتی، صاحبان کسب و کار از مزایای زیادی بهره‌مند خواهند شد که برخی از آنها عبارتند از:

۱- افزایش رعایت قوانین و دستورالعمل‌های کاری ۲- بهره‌وری بالاتر ۳ – سود بیشتر ۴- محافظت از کارکنان خود ۵- افزایش رضایت کارکنان ۶- ایجاد روابط‌عمومی مثبت برای کسب و کار ۷- کاهش حق بیمه ۸- تأمین مالی راحت‌تر ۹-  جذب شرکای جدید در کسب و کار.

هر محل کار و هر شغلی خطرات ایمنی را به همراه دارد، اما خطرات در شغل های صنعتی اغلب بیشتر است و پتانسیل ایجاد صدمات شدید، خسارات گسترده به اموال، یا آسیب های مخرب محیطی را دارند.با توجه به ماهیت بسیار تخصصی کار، بسیاری از مشاغل توسط کارکنان آموزش دیده و ماهر انجام می شود.

جایگزینی کارگرانی که در شغل های صنعتی از دست رفته و آسیب دیده اند، حتی به طور موقت دشوار است. به همین دلیل، آسیب‌ها می‌توانند اثرات قابل‌توجهی بر بازده تولید، برنامه‌های حمل و نقل، برآورده‌سازی، روابط فروشنده و رضایت مشتری داشته باشند. ایمنی، بهداشت محیط کار و محیط‌ زیست علمی بسیار ارزشمند با خدماتی مفید بوده که در جهت کاهش خطرات و صدمات تلاش می‌کند.

ایمنی صنعتی در محیط‌های صنعتی بسیار حائز اهمیت بوده و نیاز است تا یک سیستم مدیریت ایمنی در هر شرکتی طراحی شده تا در مواقع بحران اقدامات لازم و حیاتی در سریع ترین زمان ممکن صورت بگیرد. بنابراین، شیوه های ایمنی خوب، نه تنها کارگران را ایمن نگه می دارد، بلکه به حفظ رضایت کارکنان، فروشنده و مشتری نیز کمک می کند.