ایران در گردشگری سلامت
دکتر ملیکا ملک آرا / مشاور ارشد گردشگری سلامت کانون انجمن کارفرمایی کشوری
بسیاری از کشورهای در حال توسعه و توسعه یافته، گردشگری سلامت را یکی از صنایع مهم جذب سرمایه می‌دانند و توانسته اند از این پتانسیل و از طریق سفر گردشگران خارجی به مقاصد ایجاد شده، به سودآور پربازده‌ای دست یابند.
آمارها حاکی از آن است که سالانه حدود ۵۰ میلیون گردشگر پزشکی در سراسر جهان سفر می کنند و پیش‌بینی‌ها حاکی از آن است که هر ساله این میزان ۲۵ درصد افزایش می یابد.
در همین راستا شرکت تحقیقاتی استاتیستا (Statista) ارزش بازار گراردشگری سلامت در سال ۲۰۲۱ میلادی را بالغ بر ۳۲ میلیارد دلار برآورده کرده و پیش‌بینی می‌کند در سال ۲۰۲۲ این میزان به ۳۵ میلیارد و ۷۷ میلیون دلار برسد. صنعتی که باعث شده بسیاری از مقاصد گردشگری دنیا، از طریق ارائه خدمات پزشکی و ایجاد و تهیه امکانات و خدمات رفاهی به بیماران و همراهان آن‌ها و حتی ایجاد فضاها و بسترهایی به منظور تامین سلامتی روح و جسم، بیش از پیش توسعه پیدا کنند.
گردشگری سلامت گونه های مختلفی دارد که از معالجه‌های پزشکی گرفته تا تقویت روح و روان را شامل می شود. بخش‌هایی مانند گردشگری تندرستی، گردشگری پزشکی، گردشگری درمانی و… زیرمجموعه های گردشگری هستند.
گردشگری سلامت(HealthTourism) یا توریسم درمانی یا توریسم سلامت زیرمجموعه مهمی از گردشگری اجتماعی است که تاکید آن بر مراقبت‌هایی به منظور افزایش رفاه شخص می باشد که سازمان جهانی گردشگری (UNWTO) آن را اینگونه تعریف کرده است: «کسب سلامتی یکی از اهداف اصلی مسافران برای سفر است. هدفی که باعث با به وجود آمدن گردشگری سلامت شده.
در واقع انگیزه اصلی در گردشگری سلامت، کمک به سلامت جسمی، روانی یا معنوی از طریق فعالیت‌های پزشکی و سلامت محور است». همچنین سازمان همکاری اقتصادی و توسعه (OECD) اینگونه بیان می دارد که گردشگری پزشکی زمانی شکل می‌گیرد که مصرف‌کننده برای دریافت خدمات پزشکی که اغلب ضروری نیز می باشد، از مرز‌های بین‌المللی خارج می‌شود. بخش‌هایی مانند گردشگری تندرستی، گردشگری پزشکی، گردشگری درمانی و… از زیرشاخه‌های گردشگری سلامت به حساب می‌‌آیند.
از مزایای گردشگری سلامت می توان به توسعه اقتصادی، ایجاد مشاغل بهداشتی و درمانی، ایجاد امکانات بهداشتی، دسترسی به جدیدترین فناوری‌های پزشکی، بهبود کیفیت زندگی افراد درگیر فرایند، مشارکت در بهداشت جهانی، افزایش و رشد استانداردهای بهداشت جهانی، تبادل دانش و تجربه متخصصان، ایجاد درآمد خارجی برای کشور و واردات ارز، مزایای اجتماعی، مزایای سیاسی، مزایای اقتصادی اشاره کرد. گردشگری تندرستی (Wellness Toueism) گردشگری پزشکی و درمانی، از زیرمجموعه‌های گردشگری سلامت هستند.
موسسه سلامت جهانی (Global Wellness Institute) گردشگری تندرستی را سفرهایی معرفی می‌کند که مسافران به‌دنبال حفظ یا افزایش رفاه شخصی فرد (جسمانی یا روحی) می باشند. گردشگران سفر‌های تندرستی، معمولاً بیماری جسمی حادی ندارند و برای دوری از شلوغی‌های زندگی و احساس آرامش، به طبیعت و مقاصد تندرستی پناه می‌برند.
اما در گردشگری درمانی (Curative Tourism) افراد برای گذران دوران نقاهت تحت نظارت پزشک سفر می‌کنند و طی آن، ممکن است از منابع درمانی طبیعی (آب‌های معدنی، نمک و…) یا امکانات فیزیوتراپی و امثال آن استفاده کنند تا دوره درمانشان تمام شود و اما گردشگری پزشکی (Medical Tourism) به سفرکردن به مقصد دیگری با هدف درمان پزشکی می‌گویند.
انگیزه‌های گردشگران پزشکی ممکن است متناسب با عوامل مختلفی مانند هزینه‌های کمتر درمان یا کیفیت بالاتر درمان، متفاوت باشد. اهداف گردشگری پزشکی، تنها به دستیابی به درمان‌های پزشکی محدود نمی‌شود، بلکه گاه افراد به‌منظور دریافت سایر نیازهای پزشکی از جمله جراحی‌های زیبایی یا درمان‌های دندان‌پزشکی نیز به مقاصد گردشگری پزشکی سفر می‌کنند.
کشورهای مقصد این صنعت باید دارای کادر پزشکی متخصص، کادر پرستاری خبره، داروهای اثربخش، بیمارستان ها و درمانگاه های استاندارد، رعایت استانداردها و آیین نام هایی در سطح بین المللی، تجهیزات نوین و پیشرفته پزشکی، تجهیزات ساختمانی به روز، تبلیغات، امن بودن اقتصاد و امنیت شهر و کشور باشد.
این موضوع از این جهت قابل بررسی است که این صنعت همانند دیگر صنایع دارای چالش هایی نیز می باشد که مهم‌ترین آن ها اختلافات فرهنگی و زبانی، سخت بودن پیگیری و مراقبت‌های بعد از درمان، احتمال شیوع بیماری عفونی میان گردشگران سلامت یک کشور، کمبود کادر حرفه‌ای درمان در برخی کشورهای در حال توسعه، نداشتن سیستم قیمت‌گذاری یکسان و عادلانه و تفاوت در کیفیت ارائه خدمات در مراکز درمانی، فقدان زیرساخت‌های مناسب در برخی کشورهای در حال توسعه از لحاظ بهداشتی، غذایی و حمل‌ونقل، بازاریابی ضعیف گردشگری سلامت، عدم استفاده صحیح از منابع موجود در حوزه گردشگری سلامت، عدم ارائه برنامه‌ریزی مناسب برای معرفی توانایی‌ها و پتانسیل‌های ایران در این حوزه. «Medical Tourism» با اعلام شاخص گردشگری پزشکی ۲۰۲۰-۲۰۲۱ (Medical Tourism Index) بر اساس ۴۱ معیار مختلف مانند هزینه‌های پزشکی، خدمات و امکانات، اعتبار بیمارستان‌ها و… به رتبه‌بندی ۴۶ مقصد گردشگری پزشکی جهان پرداخت. در این رتبه‌بندی، ایران با امتیاز کلی ۴۴.۳۸ در جایگاه ۴۶ قرار گرفت.
۷ مقصد برتر گردشگری سلامت در جهان بر اساس شاخص گردشگری پزشکی (MTI) عبارتند از کانادا، سنگاپور، اسپانیا، بریتانیا، دبی، کاستاریکا می باشند. در ایران، عمل‌های زیبایی با بیشترین تقاضا از سوی گردشگران سلامت ورودی ایران روبه‌روست. کارشناسان معتقدند هر گردشگر سلامت یا پزشکی، حداقل ۴ برابر یک گردشگر معمولی هزینه می‌کنند.
علاوه بر این، آمار‌های «Jersey Island Holidays» نیز نشان می‌دهد که به‌طور جهانی، میانگین هزینه‌های ویزیت هر گردشگر حدود ۳۸۰۰ تا ۶۰۰۰ دلار است. در نتیجه، جذب گردشگر پزشکی علاوه بر ارتقای اعتبار سطح پزشکی کشور‌ها در جهان، باعث ورود سرمایه به آن خواهد شد.
