فیلترینگ در میدان جنگ ماهواره‌ها
اینترنت ماهواره‌ای استارلینک که توسط اسپیس‌ایکس و ایلان ماسک راه‌اندازی شده، با وجود مخالفت‌های دولت ایران، همچنان در حال گسترش است. تخمین‌ها نشان می‌دهند که بیش از ۳۰ هزار کاربر یکتا در ایران از این سرویس استفاده می‌کنند.
در حالی که وزارت ارتباطات دولت سیزدهم تلاش داشت از طریق اتحادیه بین‌المللی مخابرات (ITU) این شرکت را وادار به رعایت قوانین ایران کند، آمریکا در پاسخ رسمی خود این درخواست را رد کرده است.
امیر محمدزاده لاجوردی، رئیس سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی، در آبان ۱۴۰۲ اعلام کرده بود که اتحادیه بین‌المللی مخابرات (ITU) در آخرین جلسه هیئت مقررات رادیویی (RRB)، اسپیس‌ایکس را مکلف به همکاری با ایران کرده است. این اقدام به‌عنوان یک دستاورد بزرگ دیپلماتیک معرفی شد، اما حالا پاسخ آمریکا به این درخواست، تمام معادلات ایران را بر هم زده است.
ایران در سال‌های اخیر تلاش کرده تا با ابزارهای دیپلماتیک، شرکت‌های بین‌المللی را وادار به رعایت قوانین داخلی خود کند. با این حال، مواردی مانند تلگرام، واتس‌اپ، گوگل پلی و حالا استارلینک نشان داده‌اند که شرکت‌های خارجی حاضر به همکاری با سیاست‌های فیلترینگ و کنترل اینترنت ایران نیستند.
در حالی که برخی مقامات ایرانی اعلام کرده بودند که ITU استارلینک را مکلف به رعایت قوانین ایران کرده است، حالا پاسخ آمریکا نشان می‌دهد که این تصور اشتباه بوده و قدرت اجرایی ITU در این زمینه محدود است.
نامه رسمی آمریکا به ITU
در نامه‌ای که به تاریخ ۷ اسفند ۱۴۰۳ (۲۷ فوریه ۲۰۲۵) از سوی کمیسیون ارتباطات فدرال (FCC) و وزارت امور خارجه آمریکا به اتحادیه بین‌المللی مخابرات (ITU) ارسال شده، آمده است:
«هیچ الزامی برای اپراتور ماهواره‌ای یا نهاد ابلاغ‌کننده وجود ندارد که موقعیت ایستگاه‌های زمینی را بررسی کرده یا منطقه‌ای را از نواحی تحت پوشش ماهواره حذف کند.»
آمریکا تأکید کرده که این کشور هیچ تعهدی برای اجرای قوانین داخلی کشورها، از جمله ایران، ندارد و حتی ادعاهای مطرح‌شده مبنی بر همکاری ITU با ایران، با مقررات بین‌المللی مغایرت دارد.
در بخش دیگری از این نامه، تأکید شده که هیچ کشوری حق ندارد اپراتورهای اینترنت ماهواره‌ای را مجبور به رعایت قوانین داخلی خود کند. همچنین تصریح شده که آمریکا وظیفه‌ای برای کمک به اجرای قوانین مرزی و گمرکی کشورها ندارد و این موضوع خارج از صلاحیت ITU است. این بخش از نامه به‌صراحت نشان می‌دهد که ایالات متحده نه‌تنها از درخواست ایران تبعیت نخواهد کرد، بلکه استارلینک را نیز در برابر این نوع فشارهای بین‌المللی محافظت خواهد کرد.
تحلیل ماجرا؛ چرا آمریکا ایران را نادیده گرفت؟
این اقدام آمریکا از چند زاویه قابل بررسی است:
۱. عدم نفوذ ایران در نهادهای بین‌المللی: تلاش‌های ایران برای وادار کردن شرکت‌های فناوری به رعایت قوانین فیلترینگ داخلی در سطح بین‌المللی موفق نبوده‌اند. تجربه‌هایی مانند تلگرام و واتس‌اپ نشان داده‌اند که شرکت‌های فناوری به راحتی حاضر به پیروی از قوانین محدودکننده ایران نیستند. حتی در شرایطی که دولت ااز نهادهای بین‌المللی مانند ITU درخواست همکاری کرده است، پاسخ‌های رسمی این نهادها نشان می‌دهد که این درخواست‌ها بیشتر جنبه تشریفاتی دارند و الزام‌آور نیستند.
۲. استفاده ژئوپلیتیکی از استارلینک: آمریکا از این سرویس به عنوان ابزاری استراتژیک در بحران‌های جهانی مانند جنگ اوکراین استفاده کرده است. استارلینک در بسیاری از کشورها به‌عنوان ابزاری برای دسترسی آزاد به اطلاعات و مقابله با سانسور اینترنتی مورد استفاده قرار می‌گیرد. این فناوری همچنین به نیروهای نظامی و مردم غیرنظامی در مناطق جنگی و تحت تحریم کمک می‌کند. در نتیجه، واشنگتن علاقه‌ای به محدودسازی آن ندارد.
۳. چالش‌های فنی مسدودسازی منطقه‌ای: نامه ارسالی به ITU تأکید دارد که حذف یک منطقه از پوشش ماهواره‌ای مشکلات فنی ایجاد می‌کند. این بدان معناست که حتی اگر آمریکا بخواهد، قطع دسترسی استارلینک در ایران از لحاظ فنی پیچیده خواهد بود. ماهواره‌های استارلینک به‌گونه‌ای طراحی شده‌اند که مناطق جغرافیایی مشخصی را پوشش دهند و حذف بخشی از این مناطق نیازمند تغییرات پیچیده در سیستم‌های مدیریتی و تنظیمات ماهواره‌ای خواهد بود.
استارلینک و آینده اینترنت در ایران
اینترنت ماهواره‌ای استارلینک نقطه مقابل سیاست‌های فیلترینگ در ایران است. با وجود تلاش‌های دولت، این سرویس همچنان در حال گسترش است. در حال حاضر، استفاده از تجهیزات استارلینک در ایران به دلیل محدودیت‌های وارداتی دشوار است، اما این وضعیت ممکن است در آینده تغییر کند.
برخی گزارش‌ها حاکی از آن است که تجهیزات استارلینک در بازار سیاه ایران خرید و فروش می‌شوند و تعداد کاربران ایرانی این سرویس در حال افزایش است.
در سطح جهانی، شرکت‌های دیگری نیز در حال ورود به عرصه اینترنت ماهواره‌ای هستند. پروژه کویپر آمازون، Telesat کانادا و OneWeb بریتانیا از جمله رقبای استارلینک محسوب می‌شوند. این روند نشان می‌دهد که در آینده، اینترنت ماهواره‌ای می‌تواند به یک تهدید جدی برای سیاست‌های محدودسازی اینترنت در کشورهای بسته تبدیل شود.
