صرفه‌جویی ۹۶ هزار میلیاردی نان یارانه‌ای بدون گرانی!
در سال‌های اخیر، مدیریت یارانه آرد و نان به یکی از چالش‌های اقتصادی و اجتماعی ایران تبدیل شده بود. با افزایش قیمت جهانی گندم و نگرانی از هدررفت منابع یارانه‌ای، دولت سیزدهم در سال ۱۴۰۱ طرح ملی هوشمندسازی یارانه آرد و نان را کلید زد.
این طرح که با هدف کاهش فساد و افزایش شفافیت در توزیع آرد یارانه‌ای اجرا شد، به گفته مدیر اجرایی طرح ملی هوشمندسازی یارانه آرد و نان، قیمت نان را ثابت نگه داشت و مردم را با افزایش قیمت یا سهمیه‌بندی مواجه نکرد! با این حال، برخی صنف‌ها و کارشناسان معتقدند این سیستم نیاز به بازنگری دارد و حتی پیشنهاد می‌کنند یارانه نان مستقیماً به مردم پرداخت شود.
به گزارش عصراقتصاد، رسول نظافتی، مدیر اجرایی طرح ملی هوشمندسازی یارانه آرد و نان اعلام کرد: اجرای این طرح از سال ۱۴۰۱ تاکنون، بدون آزادسازی قیمت نان یا سهمیه‌بندی آن برای مردم و علیرغم افزایش قیمت جهانی گندم و حذف ارز ترجیحی، موفق شده ضمن جلوگیری از هدررفت ۵.۱ میلیون تن آرد یارانه‌ای، ۹۶ هزار میلیارد تومان از هزینه‌های دولت برای تأمین نان را کاهش دهد.
چرا هوشمندسازی ضروری بود؟
نظافتی ادامه داد: علیرغم تعدیل‌هایی که در فاصله سال‌های ۱۳۸۴ تا ۱۳۹۲ صورت گرفته بود، اما تثبیت قیمت آرد یارانه‌ای در فاصله سال‌های ۱۳۹۲ تا ۱۴۰۰ موجب شده بود یارانه پرداختی دولت به آرد یارانه‌ای به ۹۵ درصد افزایش یابد. به بیان دیگر دولت آرد خبازی را با ۹۵ درصد یارانه به نانوایی‌ها تحویل می‌داد. این مساله انگیزه برای خارج کردن گندم و آرد یارانه‌ای از چرخه تولید نان را به شدت افزایش داده بود.
وی افزود: در عین حال، اواخر سال ۱۴۰۰ و اوایل سال ۱۴۰۱ دولت وقت(دولت شهید رئیسی) در عمل تکلیف قانونی خود را مهیای حذف ارز ترجیحی می کرد و ناچار بود برای یارانه آرد و نان چاره اندیشی کند.
چرا که جنگ روسیه و اوکراین باعث صعود قیمت گندم شده بود و پیش‌بینی می‌شد که با توجه به یارانه سنگین آرد خبازی، جریان دلالی و انحراف آرد یارانه‌ای تشدید و حتی منجر به ایجاد اختلال در عرضه نان به مردم شود.
بخصوص اینکه اراده سیاست گذار، بر آزادسازی قیمت آرد صنف و صنعت بود و انتظار می‌رفت با این اقدام، فاصله قیمتی آرد یارانه‌ای نانوایی‌ها با آرد صنف و صنعت به شدت افزایش یابد(که با آزادسازی قیمت آرد صنف و صنعت در اردیبهشت ۱۴۰۱ فاصله قیمتی مذکور به ۱۶ برابر افزایش یافت).
در عین حال قیمت خوراک دام و طیور در بازارهای جهانی نیز به شدت افزایش یافته بود که می‌توانست انگیزه‌ها برای منحرف کردن گندم یارانه‌ای به سمت کارخانجات خوراک دام و طیور را شدت ببخشد.
مراحل اجرای طرح هوشمندسازی
۱. فاز شفاف‌سازی (اردیبهشت ۱۴۰۱):
– نصب ۸۰ هزار کارتخوان هوشمند در نانوایی‌های شهری و روستایی.
– رصد مصرف آرد و فروش نان به صورت لحظه‌ای.
۲. فاز هوشمندسازی (بهمن ۱۴۰۱):
– جایگزینی سهمیه ثابت آرد با سهمیه مبتنی بر عملکرد هر نانوایی.
– پرداخت ۴۰ درصد کمک هزینه به نانوایان متعهد بر اساس داده‌های کارتخوان.
۳. فاز مردمی‌سازی:
– راه‌اندازی سامانه نظر سنجی برای دریافت بازخورد مردم.
– ایجاد سامانه خیرات برای حمایت از اقشار آسیب‌پذیر.
نتایج مثبت اجرای طرح
از نتایجی مثبتی که این طرح به همراه داشت می توان به کاهش مصرف آرد یارانه‌ای به سطح سال ۱۳۹۸، علیرغم رشد جمعیت و افزایش نانوایی‌ها، عدم نیاز به افزایش قیمت نان در شرایط تورمی، حذف ۵.۱ میلیون تن هدررفت آرد که معادل مصرف نان ۶۲ میلیون نفر در یک سال است، اشاره کرد.
انتقادات صنف نانوایان و کارشناسان
در مقابل موفقیت‌های اعلام شده، برخی از فعالان صنفی و کارشناسان معتقدند این طرح نقص‌های اساسی دارد:
رئیس اتحادیه نان سنگک تهران می‌گوید: قیمت آرد دولتی (۱۲۰۰ تومان) در مقابل آرد آزاد (۱۵ هزار تومان) انگیزه قاچاق آرد را افزایش داده است. همچنین حذف آرد یارانه‌ای و پرداخت مستقیم یارانه به مردم می‌تواند ۳۵ درصد از مصرف آرد را کاهش دهد.
پیشنهاد آزادسازی قیمت نان و پرداخت یارانه نقدی
محمدجواد کرمی، مشاور امور آرد و نان اتاق اصناف، معتقد است: طرح هوشمندسازی نتوانسته جلوی فساد را بگیرد. پرداخت یارانه نان به مردم و آزادسازی قیمت باعث رقابت سالم و بهبود کیفیت نان می‌شود. اما دستگاه‌های کارتخوان هوشمند (نانینو) باید جمع‌آوری شوند چون برای دولت، نانوا و مردم سودمند نبوده‌اند.
مشکلات فنی در توزیع آرد
محمدحسن جلالی، مدیرکل هماهنگی آرد و نان شرکت بازرگانی دولتی، اعتراف کرد: اختلال در سامانه توزیع آرد باعث وقفه در عرضه شده بود. اما مشکل فنی برطرف شده و توزیع آرد ادامه دارد.
هرچند طرح هوشمندسازی یارانه آرد و نان تاکنون موفقیت‌های مالی و نظارتی چشمگیری داشته، اما چالش‌های اجرایی و انتقادات صنفی نشان می‌دهد که نیاز به بازنگری دارد.
بنابراین هوشمندسازی یارانه نان یک گام رو به جلو بوده، اما هنوز جای بهبود دارد!
