زنگ بی پایان فجایع

علیرضا اصل عربی سردرودی؛ مدیرکل سابق مدیریت دارایی فیزیکی وزارت نفت

حادثه انفجار در بندر شهید رجایی بندرعباس، نه یک رویداد تصادفی، بلکه زنگ خطری بود که بار دیگر ناکارآمدی سیستم مدیریت دارایی‌های فیزیکی کشور را به صدا درآورد.

این فاجعه، با تلفات جانی و خسارات مالی قابل توجه، نشان داد که غفلت از اصول علمی مدیریت دارایی، چگونه می‌تواند به بهایی گزاف برای ملت تمام شود. اما سؤال اینجاست: این زنگ‌ها برای چه به صدا درمی‌آیند؟ آیا تنها برای تسلیت گفتن و گذشتن از کنار آن، یا برای بیداری و اقدام؟

عبرت از تاریخ، فرصتی برای تحول

مدیریت دارایی‌های فیزیکی، به‌ویژه در زیرساخت‌های حیاتی مانند بنادر، صنایع نفت و گاز، نیروگاه‌ها و شبکه‌های حمل‌ونقل، نه یک انتخاب، بلکه یک ضرورت انکارناپذیر است. کشورهای پیشرفته از دهه ۱۹۸۰ با پیاده‌سازی سیستم‌های جامع مدیریت دارایی (AMS) بر پایه استانداردهایی مانند ISO 55000، توانسته‌اند حوادث را تا ۶۰٪ کاهش دهند. برای مثال، شبکه ریلی بریتانیا با نظارت مستمر و تحلیل ریسک، از بسیاری از فجایع جلوگیری کرده است.

نقاط بحرانی: از مدیریت ریسک تا نیروی انسانی

بررسی حادثه بندرعباس نشان می‌دهد که رعایت اصول مدیریت دارایی می‌توانست از وقوع آن جلوگیری کند یا حداقل پیامدهایش را کاهش دهد.

برخی از نقاط بحرانی که در این حادثه آشکار شد، عبارتند از:

۱.     ضعف در مدیریت ریسک: نبود سیستم پایش مستمر و تحلیل ریسک برای دارایی‌های حیاتی، مانند بنادر، باعث شد عوامل تهدیدکننده ایمنی به موقع شناسایی نشوند.

۲.     نگهداری ناکارآمد: فرآیندهای نگهداری پیشگیرانه و به‌روزرسانی دارایی‌ها یا وجود نداشت یا به درستی اجرا نشد.

۳.     نظارت نامؤثر: عدم استفاده از فناوری‌های نوین مانند IoT و هوش مصنوعی برای پایش لحظه‌ای، نظارت را به یک فرآیند دست‌وپاگیر و غیرکارآمد تبدیل کرده است.

۴.     کمبود نیروی متخصص: نبود منابع انسانی آموزش‌دیده در مدیریت بحران و دارایی، حلقه مفقوده سیستم فعلی است.

تعلل مسئولین: عامل تکرار فجایع

متأسفانه، هر بار پس از وقوع چنین حوادثی، شاهد واکنش‌های مقطعی و عاری از برنامه‌ریزی بلندمدت هستیم. مسئولان با بیان جملاتی مانند «بررسی می‌کنیم» یا «اقدامات لازم انجام خواهد شد»، تنها به آرام کردن افکار عمومی می‌پردازند، بدون آنکه تغییر ساختاری واقعی رخ دهد. این تعلل‌ها و عدم توجه به هشدارهای کارشناسان، باعث تکرار حوادث مشابه در نقاط مختلف کشور شده است.

راه‌حل‌های فوری: از حرف تا عمل

برای جلوگیری از تکرار چنین فجایعی، نیازمند اقدامات فوری و عملیاتی هستیم:

●        پیاده‌سازی سیستم مدیریت دارایی (AMS): تدوین خط‌مشی و استراتژی مشخص برای مدیریت دارایی‌های حیاتی کشور، با اولویت بنادر و زیرساخت‌های انرژی.

●        استفاده از فناوری‌های نوین: به‌کارگیری IoT و هوش مصنوعی برای پایش لحظه‌ای و پیش‌بینی خطرات احتمالی.

●        توانمندسازی نیروی انسانی: برگزاری دوره‌های تخصصی مدیریت ریسک و بحران برای کارکنان زیرساخت‌های حیاتی.

●        بازنگری قوانین: اصلاح ساختارهای حاکمیتی و تعیین مسئولیت‌های شفاف برای افزایش پاسخگویی.

زنگ‌ها را جدی بگیریم

حادثه بندرعباس یک هشدار بود، نه آخرین حادثه. اگر امروز اقدام نکنیم، فردا شاهد فجایع بزرگ‌تری خواهیم بود. زنگ‌ها برای بیدارکردن ما به صدا درمی‌آیند، نه برای آنکه با بی‌تفاوتی از کنارشان بگذریم. وقت آن است که مسئولان به جای شعارهای کلیشه‌ای، گام‌های عملی بردارند و جامعه کارشناسی را به میدان بیاورند.

پی نوشت:

●        آیا می‌توانیم امیدوار باشیم که این بار، صدای زنگ‌ها شنیده شود؟

●        یا باز هم شاهد تکرار غم‌انگیز «اگر پیشگیری کرده بودیم» خواهیم بود؟

یادمان باشد: پیشگیری، نه تنها هزینه نیست، بلکه سرمایه‌گذاری برای آینده امن ملت است