دکترین «اسب تروای فرصت»
دکتر ملیکا ملک‌آرا؛ پژوهشگر حوزه کارآفرینی اجتماعی
دکترین «اسب تروای فرصت» بر این پارادوکس بنیادین استوار است که در دل آنچه در نگاه نخست یک فرصت اقتصادی و اجتماعی به نظر می‌رسد، تهدیدی عمیق، ساختاری و پنهان نهفته است؛ تهدیدی که اگر به درستی شناسایی و مدیریت نشود، در بلندمدت می‌تواند بنیان‌های اقتصاد، عدالت اجتماعی و حتی امنیت ملی یک کشور را از درون فرسایش دهد.
به‌کارگیری نیروی کار ارزان و غیرقانونی خارجی، هرچند ممکن است در کوتاه‌مدت سودآور و جذاب به نظر برسد، در واقع همان «اسب تراو»یی است که آسیب‌های پایدار، بحران‌های نهادی و نابرابری‌های اجتماعی را در بطن اقتصاد و جامعه نهادینه می‌کند.
این دکترین با رویکردی بین‌المللی و تحلیلی ارائه شده است؛ هرچند نگارش این یادداشت هم‌زمان با موج اخراج اتباع غیرقانونی افغان از ایران شکل گرفت، اما تمرکز اصلی آن بر بررسی تهدیدهای پنهان ناشی از حضور غیرقانونی اتباع خارجی در بازار کار کشورهاست.
دکترین «اسب تروای فرصت» هشدار می‌دهد که در هر کشوری که موج ورود اتباع خارجی، بدون مدیریت و پایش دقیق ، رخ دهد، حتی اگر این ورود در ظاهر فرصتی اقتصادی برای کاهش هزینه‌های تولید و نیروی کار باشد، در بطن خود تهدیدهای متنوع، عمیق و پایدار به همراه دارد؛ تهدیدهایی که می‌توانند اقتصاد، جامعه و نظام اداری کشور میزبان را به‌طور جدی متأثر سازند.
تحلیل تهدید پنهان در دل فرصت
حضور غیرقانونی و فاقد هویت رسمی اتباع در بازار کار، کارفرمایان را به سمت دور زدن قانون، نادیده‌گرفتن عدالت اجتماعی و کاهش مسئولیت پذیری سوق می‌دهد. این «فرصت ارزان» در عمل منجر به:
گسترش بازار کار غیررسمی و غیرشفاف؛ کاهش امنیت شغلی کارگران داخلی؛ تضعیف نظام بیمه و بازنشستگی و تشدید نابرابری و آسیب‌های اجتماعی خواهد شد.در نهایت، زیان‌های بلندمدت این انتخاب نادرست بسیار فراتر از منافع مقطعی است و می‌تواند ساختار اقتصاد و جامعه را با بحران‌های پایدار روبه‌رو سازد.
البته باید توجه داشت که در میان اتباع غیرقانونی، بسیاری صرفاً برای زندگی و تأمین معاش به کشور میزبان آمده‌اند و تهدیدی واقعی ایجاد نمی‌کنند. برخورد یکسان و بدون تفکیک با این گروه‌ها، علاوه بر تبعات انسانی و اخلاقی، می‌تواند بحران‌های اجتماعی و حتی تنش‌های سیاسی در روابط دیپلماتیک را تشدید کند.
راهبردها و راهکارهای پیشنهادی
برای مدیریت این تهدید پنهان، راهکارهایی کلیدی پیشنهاد می‌شود:
۱) جرم انگاری و ممنوعیت جدی به‌کارگیری نیروی کار غیرقانونی
۲) شفاف‌سازی بازار کار و پایش مداوم و هوشمند نیروی انسانی
۳) مدیریت هدفمند حضور اتباع خارجی با صدور مجوزهای شفاف و قابل پایش
۴) فرهنگ‌سازی گسترده در میان کارفرمایان و جامعه درباره تبعات اقتصادی، اجتماعی و اخلاقی استفاده از نیروی کار غیرقانونی
۵) تقویت نظام بیمه‌ای و توسعه ابزارهای نظارتی میدانی و دیجیتال برای کنترل بازار کار
فرصت‌هایی که از مسیر دور زدن قانون و کاهش هزینه‌ها به دست می‌آیند، هرچند در نگاه نخست جذاب به نظر می‌رسند، اما در بطن خود حامل تهدیدهای پنهانی هستند که می‌توانند توسعه پایدار، عدالت اجتماعی و امنیت شغلی را به خطر بیندازند.
فقط از رهگذر سیاست‌گذاری دقیق، حکمرانی داده‌محور، نظارت مستمر و فرهنگ‌سازی عمیق می‌توان این «اسب تراوا» را مهار کرد و مسیر بازار کار را به‌سوی رشد پایدار و عدالت اجتماعی هدایت کرد.
