کشاورزی ایران در میانه پیشرفت و عقب‌ماندگی
اکرم رضائی نژاد
با وجود بهبود سه میلیارد دلاری تراز تجاری بخش کشاورزی، اما همچنان این بخش از اهداف تعیین‌شده در سند چشم‌انداز ۱۴۰۴ در این حوزه عقب مانده است و این بهبود نسبی در تراز تجاری، نتوانسته زمینه‌ساز تحقق اهداف بلندمدت این سند شود.
غلامرضا گل‌محمدی، معاون وزیر جهاد کشاورزی، از بهبود تراز تجاری این بخش از منفی ۱۱ میلیارد دلار به منفی هشت میلیارد دلار در سال گذشته خبر داده است.
این دستاورد در شرایطی محقق شده که نرخ رشد بخش کشاورزی از منفی ۲.۶ درصد به مثبت ۳.۲ درصد رسیده است.
در مقابل، محمدجواد عسگری، رئیس کمیسیون کشاورزی مجلس شورای اسلامی، با انتقاد از عملکرد دو دهه اخیر می‌گوید: «در سند چشم‌انداز ۱۴۰۴ قرار بود ایران صادرکننده علم و تکنولوژی کشاورزی باشد، تولیداتمان ارگانیک و با رعایت دوره کارنس به بازارهای جهانی برسد و بازارهای منطقه را کاملاً در اختیار بگیریم ولی متأسفانه در این حوزه عقب ماندیم.»
گل‌محمدی با اشاره به رشد مثبت بخش کشاورزی با تشریح جزئیات بیشتر عنوان کرد: «این سازمان با دراختیار داشتن ۱۷ درصد محققان کشور، بیش از ۹۰ درصد نهاده‌های فناورانه کشاورزی را تولید می‌کند و اکنون بیش از پنج و نیم میلیون نمونه ژنتیکی در آن نگهداری می‌شود.»
معاون وزیر جهاد کشاورزی با اشاره به ظرفیت‌های شهرستان ساوه به عنوان پایتخت انار ایران گفت: «قدیمی‌ترین ایستگاه تحقیقات انار کشور در این شهر قرار دارد و از میان ۱۲ رقم تجاری معرفی‌شده، چهار رقم متعلق به استان مرکزی است.»
وی از اجرای طرح‌های فناورانه خبر داد و افزود: «طرح‌های فناورانه همچون سایبان برای جلوگیری از ترکیدگی و آفتاب‌سوختگی انار نیز به مرحله اجرا رسیده و محصول انار ایران امروز به‌عنوان محصولی سالم و ارگانیک شناخته می‌شود.»
پیگیری‌های جدی برای رفع موانع توسعه
عسگری با اشاره به ظرفیت‌های بالفعل اما استفاده‌نشده بخش کشاورزی ایران تصریح کرد: «ما امروز بهترین و باکیفیت‌ترین انار دنیا را در ساوه و ایران تولید می‌کنیم، اما متأسفانه هنوز نتوانسته‌ایم حتی ۱۰ درصد بازار ۵۰۰ میلیون نفری کشورهای همسایه و پیرامونی را به دست بگیریم.»
این در حالی است که به گفته وی، تقاضای واقعی برای محصولات باغی ایران در بازارهای منطقه و جهان بسیار بالاست.
رئیس کمیسیون کشاورزی مجلس، برنامه هفتم توسعه را «پروپیمان‌ترین برنامه تاریخ جمهوری اسلامی در حوزه آب، کشاورزی، منابع طبیعی و محیط زیست» دانست و گفت: «برای اولین بار به‌طور شفاف برای پایان خام‌فروشی؛ توسعه صنایع تبدیلی، بسته‌بندی، سورتینگ، سردخانه، پایانه‌های صادراتی و برندسازی محصولات کشاورزی هدف‌گذاری شده است.»
با وجود رشد سه میلیارد دلاری صادرات، کشاورزی ایران نتوانسته به وعده‌های چشم‌انداز ۱۴۰۴ عمل کند و از قافله رقابت جهانی عقب مانده است
عسگری با اشاره به مزیت‌های بخش کشاورزی اظهار کرد: «کشاورزی ایران، سه برابر صنعت، بازدهی دارد، ۴.۵ میلیون بهره‌بردار مستقیم دارد و نزدیک به ۳۰ درصد اشتغال کشور را تأمین می‌کند و بزرگ‌ترین بخش خصوصی اقتصاد ماست.»
وی همچنین به وجود ۲۵۰ هزار فارغ‌التحصیل دانشگاهی در رشته‌های کشاورزی اشاره کرد و هشدار داد که اگر از این نیروی انسانی متخصص استفاده نشود، این ظرفیت بزرگ به تهدید تبدیل خواهد شد.
رئیس کمیسیون کشاورزی مجلس، استان مرکزی و به‌ویژه ساوه را به دلیل موقعیت بی‌نظیر لجستیکی، بهترین مکان برای احداث کارخانه‌های کنسانتره، رب، آب‌میوه، خشکبار، بسته‌بندی پیشرفته و پایانه صادراتی دانست و قول داد: «ما در مجلس آمادگی داریم هر مانع قانونی و بروکراتیکی را برای سرمایه‌گذار واقعی برداریم و فرش قرمز پهن کنیم.»
عسگری از برگزاری جلسه ویژه کمیسیون کشاورزی مجلس در استان مرکزی خبر داد و گفت: «تک‌تک مسائل آب شرب، حقابه کشاورزی، توسعه گلخانه، آبیاری نوین، انتقال بین‌حوضه‌ای آب و صنایع تبدیلی را به‌صورت زمان‌بندی‌شده حل می‌کنیم.» وی قول داد شخصاً پیگیر احداث پایانه صادراتی، طرح انتقال آب و کارخانه‌های تبدیلی ساوه باشد.
با وجود دستاوردهای اخیر، بخش کشاورزی با چالش‌های متعددی روبرو است. بحران آب و تغییرات اقلیمی از مهم‌ترین موانع پیش روی توسعه پایدار این بخش محسوب می‌شوند. کاهش منابع آبی و خشکسالی‌های پی در پی، تولید محصولات کشاورزی را در بسیاری از مناطق کشور با مخاطره مواجه کرده است. از سوی دیگر، فرسودگی ماشین‌آلات کشاورزی و ناکافی بودن سرمایه‌گذاری در حوزه تحقیقات و توسعه، از دیگر عوامل کندی رشد این بخش است.
به این ترتیب، در حالی که معاون وزیر کشاورزی از بهبود شاخص‌های کلان بخش کشاورزی خبر می‌دهد، نمایندگان مجلس بر این باورند که ایران نتوانسته به اهداف بلندمدت تعیین‌شده در سند چشم‌انداز ۱۴۰۴ دست یابد.
با این حال، به نظر می‌رسد با اجرای دقیق برنامه هفتم توسعه و رفع موانع سرمایه‌گذاری در صنایع تبدیلی، بخش کشاورزی ایران می‌تواند جهش تاریخی خود را تجربه کند.
همچنین توجه به ظرفیت‌های منطقه‌ای در تولید محصولات استراتژیک و ایجاد زنجیره کامل ارزش از تولید تا صادرات، می‌تواند سهم ایران را در بازارهای جهانی افزایش دهد و سند چشم‌انداز ۱۴۰۴ را اگرنه به طور کامل، دست کم در بخش‌هایی محقق سازد.
