۲۳ میلیارد دلار صرفهجویی سوخت در سایه پژوهش و نوآوری سدسازی
سکینه مهرائی
پژوهش و بومیسازی فناوری سدسازی، ایران را به الگویی منطقهای در تولید برقآبی بدل کرده است؛ دستاوردی که تاکنون بیش از ۲۳ میلیارد دلار صرفهجویی سوخت ایجاد کرده است.
به گزارش عصراقتصاد، در آیین گرامیداشت هفته پژوهش و روز سد و نیروگاههای برقآبی، مدیران ارشد وزارت نیرو و شرکت توسعه منابع آب و نیروی ایران، دستاوردهای ۳۶ساله صنعت سدسازی و نقش پژوهش را در کاهش مصرف سوخت، بهبود بهرهوری و پایداری شبکه برق بررسی کردند. این نشست در فضای رسمی و پژوهشمحور با حضور مدیران فنی، پژوهشگران دانشگاهی و فعالان حوزه انرژی برگزار شد.
علیاکبر صابری، مدیر کل دفتر روابط عمومی شرکت آب و نیرو، در آغاز سخنان خود با اشاره به پیشرفت طرح «تاریخ شفاهی آب و نیرو» گفت: «در این پروژه با بیش از ۵۰ نفر از وزرا، معاونان، مدیران عامل و مجریان طرحهای بزرگ طی ۳۶ سال گذشته گفتوگو شده است. از جمله نخستین وزیر نیرو، مهندس بیژن زنگنه. این مجموعه در مراحل نهایی انتشار قرار دارد و حافظه سازمانی و تاریخ فنی، مدیریتی و اجتماعی صنعت آب و برق کشور را ثبت خواهد کرد.»
او افزود که نسخه جدید مستند «مردمان لبرود» نیز آماده انتشار است؛ مستندی که اثرات اجتماعی و اقتصادی طرحهای سد و نیروگاه را از نگاه مردم روایت میکند. صابری گفت: «ده سال پس از نسخه اولیه، ما با همکاری دانشگاهیان به سراغ نگاهی جامعهمحور رفتهایم تا اثرات توسعه بر زندگی مردم اطراف رودخانهها دیده شود. جامعه محلی باید در قلب روایت توسعه قرار گیرد.»
صلبری ادامه داد: «در کنار کارهای مستند، مجموعهای از انیمیشنهای آموزشی در ۱۰ حوزه تخصصی در حال تولید است تا مفاهیم مهندسی آبـنیرو برای عموم مردم قابل فهم شود.»
او درباره ظرفیت برقآبی ایران گفت: «ظرفیت نصبشده نیروگاههای برقآبی کشور حدود ۱۲ هزار مگاوات است که حدود ۱۵ درصد برق کشور را تأمین میکند. از این ظرفیت، ۹ هزار مگاوات توسط شرکت آب و نیرو ساخته شده، حدود ۴ تا ۴.۵ هزار مگاوات در دست ساخت و ۱۵ هزار مگاوات در حال مطالعه است.»
صابری اثر مستقیم سدها را بر پایداری شبکه و تأمین آب برجسته کرد و گفت: «سد کهیر در سیستان و بلوچستان نمونه بارزی است که توانست سیلابهای مخرب را مهار و برای دهها روستا آب شرب پایدار فراهم کند. اگر سدهای خوزستان و لرستان در سیل سال ۱۳۹۸ نبودند، شهرهایی مانند اهواز و آبادان با بحرانی جبرانناپذیر روبهرو میشدند.»
او افزود: «نیروگاههای برقآبی تاکنون بیش از ۲۳ میلیارد دلار صرفهجویی در مصرف سوخت فسیلی ایجاد کردهاند. شرکت آب و نیرو در ۲۵ استان کشور فعال است و شامل ۳۲ طرح آبی، ۹ طرح انرژی و ۱۵ طرح در مرحله مطالعه میشود.»
صابری سپس به پروژههای بینالمللی پرداخت: «در پروژه ملی راهسازی تاجیکستان، آب و نیرو بهعنوان کارفرمای مشترک در اجرای تونلهایی به طول پنج کیلومتر در ارتفاع سههزار متری مشارکت کرد. تجربه موفقی که توان مهندسی ایران را در مقیاس بینالمللی به نمایش گذاشت.»
او در پایان سخنان خود تأکید کرد: «رویکرد ما توسعه پایدار با تمرکز بر انرژیهای تجدیدپذیر است. آب و نیرو آینده را در همافزایی برقآبی، خورشیدی و تلمبهذخیرهای میبیند. هماهنگی میان پژوهش، فناوری و توسعه مهندسی مسیر اصلی پایداری کشور است.»
نوآوری به جای منابع طبیعی
شعبانزاده، مدیرکل دفتر آموزش، تحقیقات و نوآوری وزارت نیرو در سخنان خود محور را بر اقتصاد دانشبنیان و اکوسیستم ملی نوآوری قرار داد: «قدرت کشورها در منابع طبیعی نیست، در دانشی است که میتوانند تولید و تجاریسازی کنند. شاخص ملی انتقال فناوری امروز عدد ۴۸ است و باید این شاخص را ارتقا دهیم.»
او افزود: «وزارت نیرو در لایه سیاستگذاری و حاکمیت، پشتیبان اکوسیستم نوآوری است که شامل دانشگاهها، شرکتهای دانشبنیان، هستههای فناور و صندوق نوآوری شکوفایی میشود. سیاست ما تأمین منابع و زیرساختهاست و راهاندازی شرکت بازارسازی نیرو امسال با جدیت در دستور کار قرار گرفته است.»
وی به آییننامه حمایت از شرکتهای دانشبنیان اشاره کرد و گفت: «باید منابع مالی پژوهش را متنوع کنیم. درصدی از درآمد شرکتها باید مستقیم وارد چرخه تحقیق و توسعه شود. این سازوکار، ثبات مالی پژوهش را تضمین میکند.»
شعبانزاده تأکید کرد که شورای راهبری پژوهش و فناوری با حضور وزارت علوم، آب و فاضلاب و سندیکاها تشکیل شده تا تجاریسازی دستاوردها تسهیل گردد. او گفت: «سیاست کلیدی ما توسعه سامانههای تحقیقاتی برای مدیریت هزینه و زمان و هدایت تحقیقات بهسوی نیازهای واقعی صنعت برق و آب کشور است.»
در پایان سخنانش افزود: «ما باید از مرحله پژوهش صرف عبور کنیم و محصولات بومی و ساخت داخل را جایگزین واردات نماییم. موفقیت در این مسیر تضمینکننده اقتصاد مقاومتی و پایداری فناوری در حوزه انرژی است.»
از آزمایشگاه تا سامانههای ملی
جمالی، مدیر پژوهش و مدیریت دانش شرکت آب و نیرو، با نگاهی فنیتر صحبت خود را آغاز کرد و اظهار داشت: «پروژههای آب و نیرو به دلیل ماهیت یونیکشان، با پیچیدگیهای زیادی همراهند. پاسخگویی به این چالشها جز از طریق پژوهش و تحقیق امکانپذیر نیست.»
او توضیح داد که «بسیاری از پروژههای غیرسازهای شرکت، ابتدا از فعالیتهای پژوهشی کوچک آغاز شدند و بعدها به سامانههای ملی بدل شدند.» جمالی به چند نمونه اشاره کرد: «سامانه کشتار صیدو نخستین سیستم عملیاتی شرکت، سامانه برنامهریزی منابع آب و سامانه بهرهبرداری سدها از جمله دستاوردهای ملموس این مسیر هستند.»
وی افزود: «شرکت آب و نیرو اکنون در حال ترسیم نقشه راه پژوهش در حوزه منابع آب، اقتصاد محیط زیست و هوش مصنوعی است. این نقشه راه مشخص میکند که سرمایه فکری شرکت در چه جهتی متمرکز شود تا بتوان در آینده تصمیمات هوشمندانهتر و کمهزینهتر گرفت.»
در ادامه، جمالی برنامه ارائههای علمی مراسم را تشریح کرد: «دکتر سیاری درباره مستندسازی منافع اقتصادی و زیستمحیطی پروژهها، مهندس … درباره بومیسازی فناوریها، دکتر صفری درباره تجارب میدانی از زاویه مردمشناسی و دکتر سهامیپور درباره نقشه راه اولویتگذاری اقتصادی آب سخن خواهند گفت. ارائه نهایی نیز به کاربرد هوش مصنوعی در برنامهریزی و اجرای پروژههای آبی اختصاص دارد.»
او در پایان سخنانش یادآور شد: «پژوهش باید از آزمایشگاه خارج شود و به سایتهای واقعی بیاید. تنها در مواجهه با دادههای واقعی است که علم در خدمت بهرهبرداری کارآمد قرار میگیرد.»
بازطراحی برای ایمنی و بهرهوری
در ادامه شریعت رضوی، جانشین معاون در امور بهرهبرداری، نگهداری و تعمیرات شرکت آب و نیرو، با تأکید بر مهندسی کاربردی گفت: «نوآوری در طراحی و بهرهبرداری سیستمهای آبی نیازمند نگاه علمیـعملی است. شرایط بهداشتی و زیستمحیطی تأسیسات باید دائماً بازبینی شود تا از آسیبهای احتمالی مانند لرزشهای شدید جلوگیری گردد.»
او به تجربیات سال ۱۳۹۹ اشاره کرد: «در آن سال مشکل پارهشدن لاستیک آببند بر اثر فشار زیاد مشاهده شد. این مسئله به بررسی دقیق و طراحی مجدد سیستمها منجر گردید.»
وی گفت: «در حال حاضر طراحیهای تازهای برای آببندی شیرهای نیروگاهی در دست انجام است تا عملکرد سیستمها بهبود یابد و محصولات بر اساس نیاز واقعی صنعت آب و نیرو تولید شوند. این کارها اگرچه جزئی بهنظر میرسند، اما تأثیر قابلتوجهی بر بهرهوری و ایمنی دارند.»
شریعت رضوی تأکید کرد: «دانش فنی داخلی امروز قادر است مشکلاتی را حل کند که پیشتر نیازمند همکاری خارجی بود. ما باید این توان را تقویت کنیم و با آموزش مستمر، تجربه میدانی مهندسان را به راهحلهای فنی تبدیل نماییم.»
در پایان باز هم صابری بر ضرورت پیوند پژوهش با برنامههای توسعه پایدار و گسترش نیروگاههای خورشیدی و تجدیدپذیر تأکید کرد. او گفت: «پژوهش، پل میان توسعه و آینده است. اگر امروز برای فهم پایداری وقت نگذاریم، فردا برای جبران بحران باید هزینههای بیشتری پرداخت کنیم.»
در کل، سخنرانان همصدا اعلام کردند که نوآوری، بومیسازی فناوری و توسعه دانش صنعت آب و انرژی سه رکن پایداری زیرساختهای حیاتی کشورند. صنعت آب و نیرو اکنون نه تنها سازنده سدها و نیروگاهها، بلکه سازنده افقهای جدیدی در پژوهش و فناوری ملی است.
