آب جاری نیست!
۵ سال خشکسالی و فرسودگی شبکه، تهران را به آستانه شب‌های بی‌فشار رسانده است
سکینه مهرائی
گروه انرژی – تهران در آستانه فصلی ایستاده که دیگر واژه «کم‌آبی» برایش کافی نیست؛ بحران به مرز نفس‌گیری رسیده است.
وزیر نیرو در برنامه زنده تلویزیونی با لحنی هشدارآمیز اعلام کرد: «ممکن است برخی شب‌ها مجبور شویم فشار آب را تا حد صفر کاهش دهیم.» این جمله، نقطه عطف تازه‌ای در مدیریت آبی پایتخت بود، چراکه برای نخستین‌بار یکی از عالی‌ترین مقامات صنعت آب صراحتاً از افت کامل فشار در بخشی از ساعات شبانه‌روز سخن گفت.
به گزارش عصراقتصاد، علی‌اکبر علیآبادی با اشاره به اینکه بیش از صد سال است که شهرهای ایران از آب لوله‌کشی برخوردارند، فرسودگی گسترده خطوط انتقال را «طبیعی اما نگران‌کننده» دانست. او گفت: «در چنین شرایطی، تلاش ما بر استفاده از فناوری و سیستم‌های کاهنده متمرکز است تا با هوشمندسازی شبکه، میزان هدر رفت آب را کاهش دهیم.»
به گفته وزیر نیرو، مدیریت فعلی توانسته ۱۵ متر مکعب بر ثانیه از آب را ذخیره کند—رقمی که پنج برابر میزان انتقال آب از سد طالقان به تهران است.
آب در برابر عطش شهر
تهران با متوسط مصرف بیش از ۲۰۰ لیتر آب برای هر نفر در شبانه‌روز ، در میان پرمصرف‌ترین شهرهای کشور قرار دارد. این رقم در حالی ثبت شده که الگوی مطلوب مصرف تنها ۱۳۰ لیتر است و بانک جهانی، عدد ۱۰۰ لیتر را حد استاندارد می‌داند. آمارهای رسمی نشان می‌دهد ۶۴ درصد مصرف‌کنندگان تهرانی بیش از دو برابر الگو مصرف می‌کنند، و این فشار مضاعف شبکه را به مرز فرسودگی رسانده است.
محسن اردکانی، مدیرعامل آبفای تهران، گفته است: «قطع کامل آب از نظر فنی ممکن نیست، اما در زمان ناترازی شدید، فشار آب شب‌ها بیشتر از روز کاهش داده می‌شود تا توزیع منابع محدود عادلانه‌تر انجام شود.» نتیجه این مدیریت «بدون قطع» در ساختمان‌هایی فاقد مخزن یا پمپ خانگی، همان قطع موضعی است که در ماه‌های اخیر بسیاری از مشترکان تجربه کرده‌اند.
پمپ‌های خانگی برای جبران افت فشار به کار افتاده‌اند، اما همین راه‌حل موقت، شبکه برق تهران را زیر بار مضاعف و خطر ناترازی تازه برده است
تهران برای پنجمین سال پیاپی با خشکسالی روبه‌روست. بر اساس گزارش‌های رسمی، مجموع ذخیره پنج سد اصلی پایتخت (لار، لتیان، ماملو، کرج و طالقان) به ۶ تا ۱۳ درصد ظرفیت کل رسیده است.
تنها سد امیرکبیر با حدود ۳۰ درصد آبگیری، شرایط نسبتا پایدارتری دارد. این ارقام به معنای کاهش سهم منابع سطحی از ۷۰ به ۳۸ درصد است، در حالی که وابستگی به منابع زیرزمینی از ۳۰ به ۶۲ درصد رسیده، تغییری که کارشناسان آن را «زنگ خطر نشست زمین» می‌نامند.
برداشت از چاه‌های زیرزمینی که در سال ۱۳۹۹ تنها ۱۰ متر مکعب بر ثانیه بود، اکنون به ۱۷٫۵ متر مکعب بر ثانیه رسیده و حجم کل برداشت زیرزمینی در سال آبی جاری به ۹۶۸ میلیون متر مکعب افزایش یافته است. این رقم رشد ۷۵ درصدی را در کمتر از پنج سال نشان می‌دهد.
علیآبادی همچنین به طرح‌های توسعه‌ای وزارت نیرو اشاره کرد و پروژه تصفیه‌خانه رباط کریم را نمونه‌ای جهانی از بازچرخانی دانست: «کشورهایی نظیر هند تنها از ۲۸ درصد ظرفیت بازچرخانی استفاده می‌کنند، اما ما به ۸۰ درصد در شهرها و ۵۸ درصد در سطح کشور دست یافته‌ایم.» این زیرساخت‌ها، به گفته او، «پایه پایداری آبی ایران» در مقابل خشکسالی منطقه‌ای‌اند.
وزیر نیرو همچنین به پروژه انتقال آب از سد طالقان پرداخت که در کمتر از هشت ماه با هدف نجات دو استان تهران و البرز از بحران شدید، تکمیل شد؛ پروژه‌ای که طبق برآوردهای اولیه نیازمند سه سال کار بود. او تأکید کرد: «سرعت بهره‌برداری این طرح نماد عزم ملی است؛ ما تحت هیچ شرایطی اجازه نمی‌دهیم تهران و البرز به بحران بی‌آبی مطلق برسند.»
از آب تا برق، رگ‌های خسته شهری
کاهش فشار آب، اثر خود را بر شبکه برق نیز گذاشته است. خانواده‌هایی که با پمپ‌های برقی افت فشار را جبران می‌کنند، ناخواسته بار مصرف شبکه را بالا می‌برند. علیآبادی با اشاره به این هم‌پوشانی گفت: «ناترازی آب و برق درهم‌تنیده است. اگر یکی آسیب ببیند، دیگری هم فرو می‌ریزد.»
وزارت نیرو برای مهار این فشار دوگانه، توسعه نیروگاه‌های تجدیدپذیر را پیش گرفته و به گفته وزیر، تا پایان سال ظرفیت خورشیدی کشور به ۷ هزار مگاوات می‌رسد، عدد بزرگی که می‌تواند بخشی از ناترازی انرژی را جبران کند و برق پمپ‌های خانگی و تصفیه‌خانه‌های جدید را تأمین کند.
سخنان وزیر نیرو در حالی است که کارشناسان از هم‌زمانی ناترازی آب و برق به عنوان بحرانی ملی یاد می‌کنند. کاهش سطح سدها، رشد مصرف خانگی و اتکاء بیش‌ازحد به چاه‌ها، چهره جدید مدیریت بحران پایتخت را ترسیم کرده است.
در چنین شرایطی، تهران به شهری با آب شبانه اما کم‌فشار روزانه تبدیل شده است؛ شهری که بقاء آن به رفتار مردم گره خورده است.
کارشناسان بحران معتقدند که تهران به نقطه هشدار رسیده و اگر مصرف کنترل نشود، سیاست فعلیِ کاهش فشار جای خود را به جیره‌بندی واقعی خواهد داد، گزینه‌ای که مسئولان صنعت آب آن را آخرین و پرهزینه‌ترین راه می‌دانند.
امشب شاید فشار آب در برخی مناطق تنها «ضعیف» باشد، اما همان‌طور که وزیر نیرو صریح گفت، ممکن است در آینده‌ای نزدیک به صفر برسد، لحظه‌ای که تهران برای نخستین‌بار در تاریخ صدساله آب لوله‌کشی‌اش، سکوت شیرها را تجربه خواهد کرد. صرفه‌جویی نه یک شعار، بلکه آخرین خط دفاعی در برابر تابستانی است که از هم‌اکنون «بوی بی‌آبی» می‌دهد، اگر امشب تنها چند شیر آب کمتر باز شود، شاید فردا، فشار شریان‌های تهران به صفر نرسد.
