مسعود وطنخواه
در حالی‌که کمتر از دو هفته به مرحله سوم آزادسازی سهام عدالت که از سوی رئیسجمهوری اعلام شده بود، زمان باقی است، روند نزولی بازار سرمایه تغییر برنامه‌های از پیش تعیین‌شده را موجب شده است. وزیر اقتصاد در حاشیه معارفه رئیس جدید رئیس سازمان بورس که چهارشنبه هفته گذشته برگزار شد، آزادسازی مرحله سوم سهام عدالت را منوط به فراهم بودن اوضاع بازار سرمایه دانست.
پس از صدور ابلاغیه مقام معظم رهبری در نهم اردیبهشت درباره آزادسازی سهام عدالت، مشمولان حدود یک‌ماه فرصت داشتند که یکی از دو روش مستقیم یا غیرمستقیم را برای مدیریت سهام عدالت خود انتخاب کنند.
این مهلت یک ماهه برای آشنایی و اطلاع‌رسانی به عموم مردم در نظر گرفته شد؛ چراکه به دلیل شکل‌گیری و نوع تفاوت در مدیریت دو روش، مشمولان باید زمان کافی برای انتخاب روش دلخواه را می‌داشتند. در این طرح انتخابی تنها مشمولانی که مایل به مدیریت مستقیم بودند باید اقدام می‌کردند و مابقی مشمولان با سپری شدن زمان و به صورت پیش‌فرض مشمول مدیریت غیرمستقیم می‌شدند.
حسن روحانی، رئیسجمهوری، ۳۱ اردیبهشت بر لزوم هرچه سریع‌تر آزادسازی سهام عدالت تاکید کرده بود.
پس از اینکه پروسه آزادسازی کلید خورد، برای جلوگیری از آسیب دیدن جو بازار و خروج ناگهانی نقدینگی از بورس تصمیم بر آن شد که امکان فروش ۳۰درصد سهام برای صاحبان سهام عدالت در مدیریت مستقیم فراهم شود پس از اجرایی شدن مرحله اول، رئیسجمهوری در جلسه هیات دولت وعده داد که دو قسمت باقیمانده سهام عدالت در عید غدیر و ۲۲بهمن آزاد شود.
در ادامه، روحانی ۱۸تیر در جلسه هیات دولت با بیان اینکه اینکه بورس باید با استحکام به راه خودش ادامه دهد، از آزادسازی ۳۰درصد دوم این سهام در روز عید غدیر و ۳۰درصد دیگر نیز در روز ۲۲ بهمن خبر داد.
به گزارش تسنیم رئیس دولت دوازدهم در جلسه هیات وزیران درباره بورس و ضرورت تقویت آن گفته بود: «بورس باید با استحکام به راه خودش ادامه دهد و همه مسئولیم که از اموال مردم به‌خوبی حراست کنیم.»
روحانی افزوده بود: «همچنین در این دوره زمانی ۳۰درصد سهام عدالت آزاد شده است، ۳۰درصد در عید غدیر و ۳۰درصد سهام هم برای ۲۲ بهمن آزاد می‌شود.»
زمانی که روحانی این حرف‌ها را بر زبان می‌آورد، مقارن با اولین ماه تابستان بود که بازار بورس با رونق شارپی مواجه شده بود و همه، اعم از سرمایه‌گذاران و سیاستگذاران، از عملکرد بورس رضایت خاطر داشتند؛ به گونه‌ای که مدیران بازار سرمایه و دولت در حال پیاده‌سازی برنامه‌های خود برای روزهای آینده و سرمایه‌گذاران نیز سرمست از افزایش ثرت خود بودند.
این جذابیت بازار سرمایه تا به آنجا پیش رفت که گروهی از فعالان بازار سرمایه علومی نظیر تکنیکال و بنیادی را به تمسخر می‌گرفتند و از حق هم نگذریم پر بیراه نمی‌گفتند؛ چراکه هر روز قیمت‌ها از مرزها و مقاومت‌های خود عبور می‌کرد و همین امر سبب بی‌اعتنایی به نظر کارشناسان که درباره وجود حباب هشدار می‌دادند، شد.
صعود بازار سرمایه تا ۱۵ مرداد ادامه پیدا کرد اما عرضههای آبشاری که از یک ماه قبل از ان از سوی حقوقی‌ها شروع شده بود و هر روز بیشتر می‌شد، سرانجام در نیمه مرداد و سه روز قبل از رسیدن مرحله دوم آزادسازی سهام عدالت در عید غدیر (۱۸مرداد) به روند صعودی بورس پایان داد و کابوسی وحشتناک از سقوط ۸۰درصدی شاخص کل را در طی چند ماه قبل رقم زد.
کارشناسان آزادسازی سهام عدالت را یکی از دلائل سقوط بورس عنوان می‌کردند در این‌باره سایت تجارت‌نیوز ۱۴ شهریور نوشته بود: در روزهای ریزش شاخص بورس برخی کارشناسان یکی از علل آن را عرضه آبشاری سهام عدالت از سوی برخی کارگزاری‌ها و بانک‌ها عنوان کرده بودند.
به اعتقاد بهروز شهدایی، کارشناس بازار سرمایه، عرضههای آبشاری حقوقی‌ها، حمایت نکردن این دست سرمایه‌گذاران از بازار، عرضه سهام عدالت و صندوق‌های درآمد ثابت، سیاست‌گذاری‌های خلق‌الساعه از جمله فروش و نبود نفت به مردم و مواردی از این قبیل بازار را به هم ریخت.
همراه با این کش‌وقوس حواشی صندوق پالایشی و زیان نزدیک به ۵۰درصدی خریداران این صندوق نیز بر مشکلات افزود.
اصلاح ۸۰درصدی شاخص کل بازار سرمایه در فاز نزولی سبب شد که پارامترهای تصمیم‌گیران تغییر کند؛ به گونه‌ای که روزهای گذشته با دومین استعفای رئیس سازمان بورس مواجه بودیم. این تغییر و تحول‌ها در نهایت موچب بازبینی و تغییر برنامه‌ها بر اساس اوضاع و تحولات بازار سرمایه شد که چنین اقدامی بدیهی است. از جمله این تغییرات اظهارنظر وزیر اقتصاد است که در حاشیه معارفه رئیس جدید سازمان بورس، درباره مرحله سوم آزادسازی سهام عدالت در ۲۲بهمن بر اساس وعده رئیسجمهوری به ایسنا گفته است: «تاریخ مذکور با توجه به شرایط آن زمان بازار اعلام‌شده و در نهایت متناسب با شرایط بازار تصمیم گرفته می شود.»
خبرگزاری ایسنا نیز روزگذشته با دستمایه قرار دادن این اظهار نظر در گزارشی با عنوان « وعده رئیس‌جمهور در مورد سهام عدالت محقق می‌شود؟» نوشت: به نظر می‌رسد فعلا قرار نیست پازل آزادسازی سهام عدالت تکمیل شود؛ فرایندی که از اواسط اردیبهشت کلید خورد و تاکنون ۶۰درصد آن آزادسازی و نه قابل معامله، شده است. طبق وعده رئیسجمهوری قرار بود باقیمانده این سهام در ۲۲بهمن آزاد شود که این موضوع با اما و اگر همراه شده است.
ابلاغیه مقام معظم رهبری در مورد آزادسازی سهام عدالت ۹ اردیبهشت صادر شد و مشمولان از ۱۰ اردیبهشت تا ۱۰خرداد این اختیار را داشتند که روش مستقیم یا غیرمستقیم را برای مدیریت سهام عدالت خود انتخاب کنند.
بر این اساس و طبق آمار، از ۴۹میلیون نفر مشمول سهام عدالت، ۱۳میلیون و ۶۰۰هزار نفر روش مستقیم را برای مدیریت سهام خود انتخاب کردند. این افراد از ۸خرداد امکان فروش ۳۰درصد از سهام خود را با مراجعه به بانک‌ها یا کارگزاری‌ها داشتند. بر این اساس رئیسجمهوری وعده داد که ۳۰درصد دیگر سهام عدالت برای عید غدیر و ۳۰درصد دیگر هم برای ۲۲بهمن آزاد می‌شود که البته ۳۰درصد وعده داده شده برای عید غدیر تحقق یافت.
وعده روحانی در اوضاعی داده شد که بازار سرمایه در روزهای اوج خود قرار داشت؛ به طوریکه ارزش واقعی سهام عدالت به ارزش اولیه حدود ۵۰۰هزار تومان، تا ۳۰میلیون تومان هم رسیده بود؛ اما با برگشتن ورق بازار سرمایه، ارزش سهام عدالت نیز رو به کاهش گذاشت و درحال حاضر ارزش واقعی سهام عدالت با ارزش اولیه حدود ۵۰۰هزار تومان، کمی کمتر از ۱۰میلیون تومان است.
البته این تنها اتفاق ناخوشایند درمورد سهام عدالت نبود و باید گفت گرچه آزادسازی این سهام صورت گرفت اما مشمولان به طور مستقیم امکان معامله نداشتند و باید سفارش فروش خود را در کارگزاری‌ها و بانک‌ها ثبت می‌کردند؛ اتفاقی که از یک‌طرف باعث افزایش فشار فروش در بازار شد و به روند نزولی بازار دامن زد و از طرف‌دیگر، سفارش بسیاری از مشمولان فروش نرفت و این افراد پول حاصل از فروش خود را دریافت نکردند. حتی کار به جایی رسید که به طور کلی فرایند فروش سهام عدالت برای مدتی متوقف ماند.
با همه این اوصاف، قرار بود طبق وعده رئیسجمهوری بخش سوم سهام عدالت در ۲۲ بهمن آزاد شود تا پرونده آزادسازی سهام عدالت در سال جاری بسته شود، اما آن‌طور که فرهاد دژپسند، وزیر امور اقتصاد و دارایی به ایسنا اعلام کرده است «تاریخ مذکور با توجه به شرایط آن زمان بازار اعلام‌شده و در نهایت متناسب با شرایط بازار تصمیم گرفته می شود.» او همچنین تاکید کرده است: «که فعلا برنامه‌ای برای این کار نداریم.»
