ترکیب و سهم تجارت الکترونیک در ایران (بخش پایانی)

مهبد رضا اسکوئیان دکترا اقتصاد بین الملل و مدرس مجتمع فنی تهران

تجارت الکترونیک یکی از مباحث مهم در اقتصاد در حال حاضر است. با وجود دسترسی به اینترنت پرسرعت و آمار بالای تلفن های هوشمند، تجارت الکترونیک در زندگی فردی بیشتر مردم دنیا تاثیرگذار بوده است و سالانه میلیاردها نفر از تجارت الکترونیک استفاده می کنند.

مقاله حاضر به بررسی تجارت الکترونیک در جهان و ایران می پردازد. که در بخش نخست به تعاریف و نمایی کلی در این باره در جهان اشاره داشتیم در ادامه به تجارت الکترونیک در ایران می پردازیم.

مرکز توسعه تجارت الکترونیکی سالانه به منظور اندازه ‌گیری وضعیت تجارت الکترونیکی در کشور و تهیه اطلاعات با کیفیت برای سیاستگذاری و برنامه ‌ریزی، اقدام به انتشار گزارش سالانه تجارت الکترونیکی می‌ نماید.

آمارهای این مرکز را می توان جز معتبرترین آمارها در رابطه با تجارت الکترونیک در ایران دانست. بر اساس گزارش سال ۱۳۹۹ این مرکز:

● ضریب نفوذ اینترنت به ۱۱۲.۴ درصد رسیده که نسبت به سال قبل، ۲۰ درصد رشد داشته است.
● ضریب نفوذ تلفن همراه هوشمند به ۶۹ درصد رسیده که نسبت به سال قبل ، ۲۸ درصد رشد داشته است.
● بیش از ۵۸۹ هزار گواهی امضاء الکترونیکی صادر شده که نسبت به مدت مشابه سال قبل ، حدود ۲۲۴ درصد رشد داشته است.
● ارزش اسمی معاملات تجارت الکترونیکی ۱۰,۹۷۰ هزار میلیارد تومان بوده که نسبت به سال قبل، ۱۵۹ درصد رشد داشته است.
● ارزش حقیقی معاملات تجارت الکترونیکی ۱۵۴ هزار میلیارد تومان برآورد شده است، که نسبت به سال قبل، ۷۸ درصد رشد داشته است.
● مبلغ هر خرید الکترونیکی به طور میانگین ۳۴۷ هزار تومان برآورد شده که نسبت به سال قبل، ۲۴ درصد رشد داشته است .
● تعداد کل معاملات تجارت الکترونیکی حدود ۳میلیارد فقره بوده که نسبت به سال قبل، ۱۰۸ درصد رشد داشته است.
● تعداد معاملات الکترونیکی دولتی ۳۳۸ هزار فقره بوده که نسبت به سال قبل، ۳۵ درصد رشد داشته است .
● تعداد اینمادهای اعطا شده در سال ۱۳۹۹ نسبت به سال قبل با رسیدن به بیش از ۳۱ هزار اینماد، ۱۱۰ درصد رشد داشته است .
● ۷۸ درصد از واحدهای تجارت الکترونیکی دارای نماد اعتماد ،علاوه بر وبسایت از شبکه های اجتماعی استفاده میکنند.
● حدود ۹۳ درصد از واحدهای تجارت الکترونیکی ، از سرمایه گذار شخصی به منظور توسعه خود استفاده میکنند.
● حدود ۷۷ درصد از واحدهای تجارت الکترونیکی از پست جمهوری اسلامی ایران به منظور ارسال و تحویل کالا استفاده میکنند.
● ۴۶ درصد از صاحبان واحدهای تجارت الکترونیکی دارای نماد اعتماد ،بین ۳۰ تا ۴۰ سال سن دارند.
● ۷۶ درصد از اینمادهای اعطا شده در سال ۱۳۹۹، مربوط به واحدهای تجارت الکترونیکی با ماهیت حقیقی بوده است.

همچنین بر اساس گزارش آنکتاد در سال ۲۰۱۹، رتبه ایران در حوزه تجارت الکترونیکی از میان ۱۵۲ کشور ،۴۲ شد که نسبت به سال قبل ۷ پله ارتقا داشته است . با اینحال، سهم درآمد ایران از درآمد تجارت الکترونیکی در منطقه و در بین کشور های همسایه از جمله ترکیه، عربستان، امارت و غیره، تنها ۷ درصد است .

طبق آمار جهانی منتشر شده در ژانویه ۲۰۲۱ ،تعداد کاربران تلفن هوشمند در ایران ۵۸.۲ میلیون نفر برآورد شده و از این منظر در جایگاه پانزدهم جهان قرار گرفته است.

همچنین براساس آمار جهانی اعلام شده در سال ۲۰۲۱ میانگین سرعت دانلود اینترنت موبایل در ایران حدود۳۰.۱۷ مگابیت بر ثانیه بوده است در حالیکه میانگین سرعت دانلود اینترنت موبایل در جهان حدود ۵۳.۳۸ مگابیت بر ثانیه گزارش شده است.

طبق گزارش جهانی در سال ۲۰۲۱ ضریب نفوذ اینترنت در جهان ۶۴.۲ درصد و در ایران بالاتر از میانگین جهانی بوده است.

ارزش اسمی تجارت الکترونیک ایران در سال ۱۳۹۹ نسبت به سال ۱۳۹۷ به میزان ۱۵۹ درصد افزایش پیدا کرد که در جدول زیر نشان داده شده است:

تعداد کل معاملات تجارت الکترونیکی در سال ۱۳۹۹ به حدود ۳.۱۵۵.۸۸۵.۵۸۶ فقره رسیده است. این میزان نسبت به سال قبل با رشد ۱۰۸ درصدی همراه بوده است.

از جمله دلایل رشد قابل توجه تعداد معاملات تجارت الکترونیکی، را میتوان به شیوع ویروس کرونا در سال ۱۳۹۹ و تغییر الگوی خرید توسط مصرف کنندگان دانست.

نتیجه گیری:

رتبه ایران در حوزه تجارت الکترونیکی از میان ۱۵۲ کشور ،۴۲ است. همچنین با در نظر گرفتن آمار ارائه شده در گزارش در حوزه زیرساخت تجارت الکترونیکی، از جمله رشد ۱۰ درصدی در حوزه ضریب نفوذ تلفن همراه نسبت به سال ۱۳۹۸ ، با رسیدن به عدد ۱۵۵.۹ درصد و همچنین رشد ۲۰ درصدی در ضریب نفوذ اینترنت پهن باند با رسیدن به عدد ۱۱۲.۴ درصد که بالاتر از میانگین جهانی و منطقه است؛ میتوان گفت زیرساخت ارتباطی قابل قبولی برای رشد تجارت الکترونیکی در کشور وجود دارد.

از سوی دیگر ، آمار شاخصهای عملکرد تجارت الکترونیکی نشان از رشد مبلغی و تعدادی در تراکنش های تجارت الکترونیکی دارد. ارزش اسمی معاملات تجارت الکترونیکی نسبت به سال ۱۳۹۸ با رشد ۱۵۹ درصدی همراه بوده است. بعلاوه تعداد کل معاملات تجارت الکترونیکی با رشد ۱۰۸ درصدی نسبت به سال ۱۳۹۸ مواجه بوده است که نشان از استقبال بیشتر خریداران از خرید اینترنتی بوده است.

در نهایت با در نظر گرفتن آمار ارائه شده، میتوان نتیجه گرفت که هر چند تجارت الکترونیکی در ایران به طور کلی در مسیر رشد قرار دارد اما همچنان با موانعی از قبیل شرایط اقتصادی پر نوسان، ایجاد محدودیت های متعدد، سیاست گذاری های نادرست و عدم آموزش و اطلاع رسانی کافی به عموم در خصوص تجارت الکترونیکی روبروست.

یکی از مهمترین مواردی که منجر به محدودیت تجارت الکترونیکی در ایران شده است تحریم ها است که داد و ستد الکترونیکی ایران با خارج از کشور را بسیار دشوار نموده است.

در صورت برداشته شدن تحریم ها و دسترسی ایرانیان به شبکه مالی جهانی میتوان شاهد رشد زیاد تجارت الکترونیک ایران با کشورها دیگر و سهولت دریافت درآمدهای ناشی از این تجارت بود، مسئله ای که به دلیل پیچیدگیهای روابط خارجی ایران در آینده نزدیک قابل تصور نیست.