دوراهی گشایش اقتصادی: خروج از لیست سیاه FATF یا رفع تحریم‌ها؟
رئیس اتاق بازرگانی مشترک ایران و چین: تحریم مانند یک قفس است و FATF مانند بالهای پرواز ماست. ما اکنون در قفس تحریم گرفتار شده‌ایم ولی اگر فضای تحریم گشوده شود مطمئنا نیاز به تصویب لوایح مرتبط با FATF خواهیم داشت
محمد ارفع
عصر اقتصاد: این روزها با انتخاب جو بایدن، نامزد دمکرات‌ها، در انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا و برخی تحلیل‌ها مبنی بر بازگشت آمریکا به برجام و رفع تحریم‌های هسته‌ای دوباره بحث پذیرش و رد توصیه‌های گروه ویژه اقدام مالی «FATF» بالا گرفته است.
مشاور سابق جو بایدن گفته است بازگشت به برجام از اولویت‌های اصلی دولت بعدی آمریکا خواهد بود و بایدن ظرف مدت کوتاهی پس‌از استقرار در کاخ سفید، به برجام بازخواهد گشت. به‌گزارش عصر ایران، «آموس هاچسن» در گفت‌و‌گویی افزوده است: معتقدم بایدن در ماه‌های نخست ریاست جمهوری به‌صورت کامل به برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) بازخواهد گشت؛ این به معنی لغو تحریم‌های امریکا در ازای تعلیق برخی برنامه‌های هسته‌ای توسعه‌یافته ایران در سه سال گذشته است.هاچسن که در وزارت امور خارجه دولت اوباما وظیفه نظارت بر تحریم‌های حوزه نفتی علیه ایران را برعهده داشت، گفته است که بایدن همزمان می‌خواهد «برخی تغییرات» در برجام از جمله در بازه زمانی انقضای این توافق بین‌المللی، صورت دهد.از سوی دیگر، وزیر امور خارجه آلمان پیروزی جو بایدن در انتخابات امریکا را فرصتی جدید برای تعامل بیشتر اروپا و امریکا در قبال برجام دانست. به گزارش ایسنا، هایکو ماس در پی پیروزی جو بایدن در انتخابات امریکا گفته است که سیاست‌های جداگانه کشورهای اروپایی و امریکا بر سر برنامه هسته‌ای و موشکی ایران کارآمد نیست و این کشورها باید رویکردی همسو در پیش بگیرند.
در این میان، برخی کارشناسان هشدار داده‌اند تا تکلیف FATF مشخص نشود، رفع تحریم‌ها چندان کارگشا نخواهد بود، زیرا با تصویب‌نشدن آن، امکان تبادلات مالی و بانکی وجود ندارد و در سوی دیگر، برخی می‌گویند رفع تحریم‌ها ارجح از تصویب لوایح مرتبط با FATF است و تا زمانی که تحریم‌ها برداشته نشود تصویب شدن یا نشدن لوایح مذکور تاثیری در مبادلات بانکی ایران نخواهد داشت.
لعیا جنیدی، معاون حقوقی رئیس‌جمهوری، در دیدار سیگو الدتومین هائوگر، سفیر جدید نروژ در جمهوری اسلامی ایران، درباره وضع نهایی اجرای استاندارد‌ها و لوایح مرتبط با FATF گفته است: «جمهوری اسلامی ایران قوانین مربوط به مقابله با پولشویی و تأمین مالی تروریسم و اصلاحیه‌های آن را تصویب کرده است. برخی از معاهدات مانند معاهده مقابله با فساد (مریدا) را حدود ۱۰سال پیش به تصویب رسانده و اجرایی کرده، ولی دو معاهده مقابله با جرائم سازمان‌یافته فراملی (پالرمو) و معاهده مقابله با تأمین مالی تروریسم (CFT ) نهایی نشده‌است.»
لوایح مرتبط با FATF در‌حالی‌که به تأیید دولت و تصویب مجلس رسیده بود، با ایراد شورای نگهبان به دلیل مخالفات هیات نظارت بر سیاست‌های کلی مواجه شد و پس از ارجاع به مجمع تشخیص مصلحت نظام به در بسته خورد.و اعضای این نهاد در‌نهایت پس از بحث و گفت‌وگو‌های بسیار، آنها را بلاتکلیف گذاشتند؛ یعنی لوایح را نه رد و نه تأیید کردند. در ادامه با تعلل ایران در تصویب لوایح مرتبط با FATF، کارگروه اقدام مالی مشترک، ایران را وارد لیست سیاه خود کرد و در‌پی آن، مبادلات مالی و بانکی ایران با سایر کشورها در دوران تحریم با مشکلات مضاعفی رو‌به‌رو شد.
بدین‌ترتیب هشدار‌های مقامات دولت و بسیاری از کارشناسان درباره تبعات سنگین رعایت نکردن کامل دستورالعمل‌های FATF و ورود به لیست سیاه آن، محقق شد. حال با انتخاب جو بایدن، نامزد دموکرات ها، در انتخابات ریاست‌جمهوری ایالات متحده آمریکا و تحلیل‌های مختلف مبنی‌بر امکان بازگشت وی به برجام و رفع تحریم‌های هسته‌ای، برخی کارشناسان هشدار داده‌اند تا تکلیف FATF مشخص نشود، رفع تحریم‌ها چندان کارگشا نخواهد بود.
سیدمحمد صدر، عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام، در گفتوگو با سایت انتخاب درباره اینکه گفته می‌شود حتی با اجرای برجام و لغو تحریم‌ها، ایران امکان به مبادلات بانکی جهانی دسترسی نخواهد داشت و دچار مشکلات جدی خواهد شد، گفته است: «متأسفانه این بحث کاملا درست است و باید گفت که اگر همه تحریم‌ها نیز برداشته شود، درصورتی که FATF حل نشده باشد، همچنان روابط تجاری و بانکی دچار مشکل است و باید دوستان در رأس مجمع به این مسئله توجه جدی داشته باشند.»
اما مجیدرضا حریری، رئیس اتاق بازرگانی مشترک ایران و چین، معتقد است که این FATF دست‌کم با پول‌های بلوک‌شده ایران نزد برخی کشورها مرتبط نیست. او در گفتوگو با عصر اقتصاد تاکید می‌کند: «اول باید مشخص شود که پول‌های بلوکه شده ما در کجا قرار دارند و این مساله تا چه میزان جدی است بعد می‌توان در مورد تبعات عدم تصویب لوایح گروه اقدام مالی بحث کرد»
او می افزاید:«مشکل اصلی نبود دسترسی ایران به پول‌هایی که حاصل از صادرات و تحریم‌های آمریکا بر علیه بانک مرکزی کشور است، نه FATF. لوایح مرتبط با FATF تاثیری در مبادلات بانکی بانک‌های مرکزی کشورها ندارند. تمامی طلب‌هایی که ایران در کشورهای مختلف دارد چون متعلق به دولت است شامل تحریم بانک مرکزی از سوی آمریکا شده است و اجازه بازگشت به آنها داده نمی‌شود»
حریری با بیان اینکه وقتی تمام مسائل اقتصادی در کشور به FATF گره زده می‌شود مجالی برای بیان تاثیر تحریم‌ها بر روابط تجاری باقی نمی‌گذارد، می‌گوید:«موضوع پیوستن و نپیوستن به FATF یک جنگ حیدری-نعمتی شده است و بیشتر از اینکه به صورت تخصصی و کارشناسی در مورد آن بحث شود، موضوعی سیاسی شده است و یک عده همه بدبختی‌های مملکت را به نپیوستن به آن ربط می‌دهند در مقابل عده‌ای دیگر موضوع FATF را مهم نمی‌دانند و می‌گویند که پیوستن و نپیوستن به آن هیچ تاثیری در زندگی مردم ندارد که همین مساله نشان می‌دهد که هر دو طرف، سیاسی حرف می‌زنند و چنین اظهارنظرهایی تحت تاثیر جناح‌‌بندی‌های سیاسی قرار دارد، نه کارشناسی‌های اقتصادی.»
او ادامه می‌دهد:«تحریم مانند یک قفس است و موضوع FATF مانند بالهای پرواز ماست. ما اکنون در قفس تحریم گرفتار شده‌ایم؛ وقتی در قفس تحریم قرار داریم فرقی نمی‌کند که بال داشته باشیم یا نه ولی با گشوده شدن فضای تحریم مطمئنا نیاز به تصویب این لوایح برای خروج از وضع موجود را خواهیم داشت.»
احمد پورفلاح، رئیس اتاق بازرگانی ایران و ایتالیا، در گفتوگو با سایت اتاق بازرگانی نیز در‌این‌باره گفته است: «سیاست‌گذاران و نخبگان ما بدانند که حتی اگر تحریم‌ها برداشته شود، ولی نتوانیم ارتباط سوئیفت را برقرار کنیم و به FATF بپیوندیم، هیچ فایده‌ای نخواهد داشت. اگر نتوانیم پول را جابه‌جا کنیم، برداشتن تحریم‌ها چه سودی خواهد داشت؟»
در میانه این اظهارنظرها پالس‌هایی مشاهده می‌شود درباره احتمال گشایش در موضوع تصویب لوایح مرتبط با FATF در مجمع تشخیص مصلحت نظام. حجت‌الاسلام سیدمحمدرضا میرتاج الدینی، نماینده اصولگرای مردم تبریز در مجلس یازدهم، در گفتوگو با عصر اقتصاد گفته است که اگر تحریم‌ها برداشته شود، می‌توان اصلاحاتی را در‌زمینه FATF در نظر گرفت. اما میرتاج‌الدینی، این موضوع را منوط کرده است به رفتار آمریکایی‌ها در دولت جدید این کشور.
او با بیان اینکه آمریکا برای مذاکره با ایران باید ابتدا به اشتباهات دولت ترامپ اذعان داشته باشد و روند سابق را ابطال کند، افزوده است: «اینکه گفته می‌شود شاید دولت جدید آمریکا برای بازگشت به برجام پیش‌شرط‌هایی را پیش روی ایران قرار بدهد، یک ترفند عجیب است. اینکه یک دولتی برجام را امضا کند، دولت بعدی از برجام خارج شود و دولت سوم بخواهد تعهدات و حقوق طرف قرارداد امضاشده را اضافه و کم کند، برای ما پذیرفتنی نیست. حرف ما روشن است و تأکید ما این است که آمریکا باید بدون هیچ پیش‌شرطی به برجام بازگردد.»
میرتاج الدینی درباره سرنوشت لوایح مرتبط با FATF نیز گفت: «این مسائل از مجلس گذشته در مجمع تشخیص مصلحت نظام در‌حال بررسی است و آنان بر‌اساس مصالح کشور تصمیم‌گیری خواهند کرد. اگر تحریم‌ها برداشته شود، ممکن است ضمن حفظ استقلال و شأن کشور و با شروطی که مجلس پیش‌تر برای آنها ذکر کرده است، مانند اینکه ایران دارای قوانین پولشویی است و تعریف ایران از تروریسم متفاوت از تعریف و نظر اروپا و آمریکاست، بتوان اصلاحاتی را در این دو موضوع در نظر گرفت. البته همه این موارد باید در مجمع بررسی شود و اعضا بر‌اساس مصالح ملی تصمیم‌گیری کنند.»
این انتظار وجود ندارد که تصویب لوایح مرتبط با FATF ، از بار تحریم‌های گسترده آمریکا علیه کشورمان بکاهد یا گشایشی به وجود آورد، ولی حداقل از بدترشدن وضع جلوگیری می‌کند. با قرار‌گرفتن ایران در فهرست سیاه FATF، هرگونه فعالیت مالی و بانکی با ایران، مشکوک به پولشویی و تأمین مالی تروریسم خواهد بود و حتی دوستان ایران هم به‌سختی حاضر به پذیرش چنین مخاطره چنین اتهامی هستند. مقامات کشورهای مختلف که هنوز تعاملاتی با ایران دارند، بار‌ها به این موضوع اشاره کرده‌اند و در چند نشست پیشین FATF هم فضای سنگینی علیه ایران برقرار بوده است و دوستان ایران درباره کمک به ایران، اظهار عجز و ناتوانی کرده بودند. علاوه‌بر تأثیر نپیوستن ایران به FATF روی فعالیت‌های مالی و بانکی و در‌نتیجه واردات و صادرات کشورمان، باید یادآوری کرد که بسیاری از حساب‌های رسمی شهروندان ایرانی در خارج از کشور نیز در معرض بسته شدن قرار دارد.
با قرار‌گرفتن ایران در لیست سیاه FATF، طبق اعلام معاون اقتصادی وزارت امور خارجه کشورمان، احتمال بسته‌شدن همه حساب‌های متعلق به ایرانیان وجود دارد. انگیزه این اقدام هم طبیعتا سیاسی نیست و فنی و تکنیکی خواهد بود و بانک‌های خارجی به‌راحتی خواهند توانست اقدام خود را توجیه کنند.
