سایه روشن آمار تولید و صادرات نفت / اغراق سیاسی یا توهم کارآمدی؟

علی رمضانیان

یکی از موضوعات مهم در صنعت نفت ایران موضوع تولید و صادرات است. اقتصاد ایران وابستگی زیادی به نفت دارد. به همین دلیل آمار تولید و صادارت اهمیت زیادی پیدا می‌کند؛ اما به دلیل مشکلاتی که صادرات نفت ایران در سال‌های اخیر داشته، تردیدهایی در مورد صحت آمارهای وزارت نفت بوجود آمده‌است.

برخی از کارشناسان معتقدند که قبل از تحریم‌های اخیر آمریکا، شرکت ملی نفت روزانه معادل ۳.۸ میلیون بشکه نفت تولید می‌کرد که بر اساس گزارش‌های اخیر اوپک، تولید در هفته‌های اخیر، به حدود دو و نیم میلیون بشکه در روز رسیده که بخش بزرگی از آن در داخل مصرف می‌شود، اما دولت معتقد است که تولید نفت ایران بالاتر از سه و نیم میلیون بشکه و صادرات ایران نیز نزدیک به یک میلیون ونیم رسیده‌است.

این آمارسازی با بازی با کلمات رخ داده و نشان می‌دهد که وزارت نفت دولت سیزدهم تلاش دارد که در بازی با آمار، برای خود عملکردی جهشی ثبت کند. در حقیقت، یکی از اتفاقاتی که پیرامون آمارهای شرکت ملی نفت ایران افتاده این است که شرکت ملی نفت در ارائه امار تفکیکی بین ظرفیت اسمی مجاز  تولید (PGC) و ظرفیت واقعی و عملیاتی تولید نفت (PGR) ارائه نمی کند.

این در حالی است که به عقیده کارشناسان تفاوت زیادی بین ظرفت اسمی و واقعی تولید نفت وجود دارد. اما شرکت ملی نفت میزان ظرفیت اسمی را جای ظرفیت واقعی اعلام می کند. در حقیقت با این جابجایی در صدد ارایه روایتی اغراق شده از  کارآمدی است.

اغراقی دردسرساز دولت و وزارت نفت

دولت با ادعاهای که در مورد تولید و فروش نفت طرح می کند، این خطر را به جان می خرد که نتواند در پایان سال حساب پس دهد؛ چرا که این افزایش صادرات و فروش باید آورده دلاری برای دولت داشته باشد و اگر در ترازنامه بانک مرکزی در پایان سال شاهد تغییری براساس این ادعای وزارت نفت و شرکت ملی نفت نباشیم، به بی‌اعتمادی دامن زده می شود.

در همین رابطه، علی صادقی کارشناس حوزه نفت و انرژی در گفت‌و گو با  «عصراقتصاد» گفت: در دنیای امروز دسترسی به آمار و اطلاعات تولید، فروش داخلی و صادراتی نفت کار دشواری نیست.

مراجع زیادی مانند اوپک، بی‌پی، لویدز، تانکرتریکرز، حتی بانک‌ها و  منابع بسیار دیگری وجود دارند که این اطلاعات را در اختیار ما می گذارند. اما ایران به دلیل مشکلاتی که در خصوص برخی از تحریم ها دارد، اسنادی ثبت نمی کند. علی الخصوص در کشورهایی که مراودات دلار و یورو داشته و این کشورها با امریکا تعاملات مالی بالایی دارند، بعضا اطلاعات مربوط به تعامل با ایران، در آن کشورها دقیق ثبت نمی‌شوند.

مشتریان اصلی ایران هند، چین، سنگاپور و برخی از کشورهای دیگر هستند که با اروپا و امریکا تعامل زیادی دارند، به همین دلیل نمی توان آمار دقیقی از تولید و صادرات نفت ایران ارائه کرد.

او افزود: در واقع عمده صادرات ایران به چین است و نمی توان در این خصوص دقیق و روشن گفت که چه میزان صاردات نفتی و غیر نفتی به چین یا هند داشتیم. در این گزارش ها معیانات گازی هم برخی مواقع دخیل می شوند و هرگز آمار دقیقی ارائه نمی‌شود.

صادقی در ادامه توصیه کرد: اینکه برخی از مسئولین ادعا می کنند که در ماه‌های اخیر یک میلیون و ۳۰۰ هزار بشکه در روز صادرات داشته و بالاتر از دو میلیون بشکه نیز به مصرف داخلی رسیده، اندکی اغراق آمیز است و مس تواند برای دولت دردسرساز شود؛ چرا که بانک مرکزی باید در خصوص درآمدهای نفتی اطلاعات دقیقی ارائه کند و مشخص کند دلارهای حاصل از این میزان نفت صادراتی چقدر بوده و کجا اندوخته شده‌است؟ به همین دلیل دولت و وزارت نفت باید از آمارسازی‌ پرهیز کنند.

شاید تاکتیک سیاسی

یکی از علت‌هایی که برخی از کارشناسان در خصوص این گونه رفتارهای اغراق آمیز دولت ارائه می‌کنند، اتخاذ نوعی تاکتیک سیاسی است که البته این احتمال را نباید نادیده گرفت که ممکن است این تاکتیک چندان در عرصه بین المللی جوابگو نباشد؛ اما نمی توان منکر شد کشورهای زیادی از این تاکتیک زیاد بهره می‌برند ولی میزان اثر گذاری این نوع تاکتیک‌ها در بازاری مانند نفت به دلیل منابع فراوان رصد آن ضمن ابهامات زیادی که با خود دارد، بستگی بسیار زیادی به نوع برخورد طرف مقابل و هدف تعیین شده برای آن دارد.

سید حمید حسینی عامل اصلی این مشکلات و ابهامات ایجاد شده در فضای آمارهای نفتی را نوع تحریمهای اتخاذ شده علیه ایران دانسته و در ادامه می گوید: دولت ادعا دارد از آذر ماه سال گذشته، ماهانه ۴۰ درصد رشد تولید و صادرات را تجربه کرده است.

این در حالی است که این ادعا با آمارهای اوپک همخوانی ندارد. دولت همواره در پایان سال اعلام می کند که فلان میزان درآمد نفتی داشته در حالی که مشخص نمی کند این درآمد از محل فروش و صادرات خالص نفت، میعانات گازی یا فرآورده است و همچنین همین امار را حدودی طرح کرده و دقیق مشخص نمی کند البته عدم اعلام آمار و درز اطلاعات از سوی دولت به دلیل فشار تحریم ها قابل درک است.

این کارشناس نفتی افزود: اینکه دولت و شرکت ملی نفت آمارهای غیرواقعی اعلام می کند به این دلیل است که عملکرد خود را خوب نشان دهد و بعضا بجای ظرفیت واقعی از آمارهای مرتبط با ظرفیت اسمی استفاده می کند و به نوعی اقدام به خلط مبحث کرده و شاید به نوعی فریبکاری سیاسی انجام می دهد.

در گذشته برخی از کشورهای مشمول تحریم آمریکا، از این اقدامات انجام داده‌اند.

حسینی تصریح کرد: البته این گونه آماردهی ممکن است یک تاکتیک سیاسی باشد که احتمال می دهم برای دوران مذاکرات اتخاذ شده است.

کشورهای غربی که ایران را تحریم کردند، ادعا می کنند که ایران توان فروش بالای نفت را ندارد، اما این آمارها در پاسخ نشان می‌دهد که فشار حداکثری شکست خورده است.

در حقیقت این سیگنالی است برای نشان دادن قدرت به طرف مذاکره کننده و شاید آورده مالی مناسبی برای ایران نداشته باشد.