صنعت پتروشیمی؛ موتور محرک یا ترمز توسعه؟

یداله سبوحی؛ تحلیلگر انرژی

صنعت پتروشیمی ایران، با همه ظرفیت‌های خدادادی و سرمایه‌گذاری‌ های کلان، امروز به یکی از نمادهای ناکارآمدی در اقتصاد کشور تبدیل شده است. این صنعت که می‌توانست موتور محرک توسعه صنعتی باشد، در دام خام‌فروشی و سیاست‌گذاری‌های کوتاه‌نگرانه گرفتار آمده است.

خوراک ارزان، بلای جان صنعت

مشکل از همان نقطه آغازین شروع می‌شود: تخصیص گاز و اتان با قیمت‌های نازل به واحدهای پتروشیمی. این سیاست که روزی با هدف حمایت از صنعت اتخاذ شد، امروز به عاملی برای تثبیت وابستگی به تولیدات کم‌ارزش تبدیل شده است. وقتی خوراک ارزان باشد، انگیزه‌ای برای حرکت به سمت تولیدات با ارزش‌افزوده بالا وجود ندارد. نتیجه آن شده که ایران به یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان متانول در جهان تبدیل شود، اما سهم ناچیزی از بازارهای پرسود محصولات نهایی داشته باشد.

عسلویه؛ نماد فرصت‌سوزی ملی

وضعیت منطقه عسلویه به تنهایی گویای تمام مشکلات این صنعت است. فِلرهای همیشه مشتعل، گازهای سوزانده شده، آلودگی‌های زیست‌محیطی و بازدهی پایین تولید، تصویری است که هر بیننده‌ای را به تامل وامی‌دارد. این در حالی است که همین منابع می‌توانست با مدیریت بهینه، به ثروتی پایدار برای نسل‌های آینده تبدیل شود.

رقبای منطقه‌ای چه می‌کنند؟

مقایسه عملکرد ایران با کشورهایی مانند عربستان سعودی، عمق فاجعه را نشان می‌دهد. در حالی که ما متانول تولید می‌کنیم و به چین می‌فرستیم تا بسوزاند، رقبای منطقه‌ای با سرمایه‌گذاری در صنایع پایین‌دستی، سود حاصل از این مواد اولیه را چند برابر می‌کنند. این تفاوت نگرش، تفاوت در توسعه یافتگی را رقم می‌زند.

برای برون‌رفت از این وضعیت، نیازمند تغییر اساسی در چند محور هستیم:

۱. اصلاح قیمت‌گذاری خوراک تا واحدهای پتروشیمی انگیزه حرکت به سمت تولیدات با ارزش‌افزوده بالا را پیدا کنند.
۲. توسعه صنایع پایین‌دستی و تکمیلی برای جلوگیری از خام‌فروشی و ایجاد اشتغال مولد.
۳. جذب سرمایه‌گذاری خارجی در بخش‌های پیشرفته صنعت پتروشیمی.
۴. ایجاد زنجیره ارزش یکپارچه از تولید مواد اولیه تا محصولات نهایی.

بنا بر آنچه گفته شد، صنعت پتروشیمی ایران در آستانه یک تصمیم تاریخی قرار دارد. ادامه وضع موجود به معنای تثبیت وابستگی به خام‌فروشی و از دست دادن فرصت‌های طلایی توسعه است. در مقابل، با اصلاح ساختارها و تغییر نگرش، می‌توان این صنعت را به موتور محرک واقعی اقتصاد کشور تبدیل کرد. انتخاب با ماست.