صنعت کنسروسازی در معرض خطر جدی کاهش ظرفیت

لیلا ابوالفتحی

مزیت رقابتی صنعت کنسروسازی با مشکلات و چالش‌هایی که پیش رو دارد در معرض خطر کاهش تولید و بسته شدن بسیاری از واحدهای تولیدی قرار دارد.

کلمه کنسروسازی از لغت یونانی Conservar به معنی حفظ کردن، مشتق شده است. به طور کلی کنسرو کردن در صنایع غذایی عبارت است از ایجاد شرایطی که بتوان محصول مورد نظر را برای مدت‌های طولانی حفظ کرد، بنابراین کلیه روش‌هایی که به هر نحو موجب افزایش زمان قابلیت نگهداری محصول می‌شوند را شامل می‌شود اما در کشور ما از ابتدای کار صنایع قوطی کردن مواد غذایی از کلمه کنسرو برای آن استفاده شده و هنوز هم این غلط مصطلح متداول است و از آن به جای معادل Canning یا Tinning استفاده می‌شود.

این روش در سال‌های ۱۷۹۰ که دولت فرانسه با سایر کشورهای اروپایی در حال جنگ بود از سوی فردی به نام نیکلا آپر فرانسوی ابداع شد. در آن زمان ناپلئون برای تغذیه سربازان خود با مشکلات زیادی مواجه بود و نیاز به غذاهای مناسبی داشت که بدون شرایط خاص، قابل نگهداری باشند. او جایزه‌ای به مبلغ ۱۲۰۰۰ فرانک برای کسی که این مشکل را حل کند اختصاص داد. نیکلا آپر در کارگاه محل کار خود مشغول مطالعه و تجربه روش‌های مختلف شد و در سال ۱۷۹۸ به این نتیجه رسید که اگر مواد غذایی در یک ظرف سربسته دما داده شده و پس از آن از نفوذ هوا به داخل بسته‌ها جلوگیری شود می‌توان آن‌ها را برای مدت طولانی نگهداری کرد.

او در سال ۱۸۰۴ اولین کنسروهای خود را که در ظروف شیشه‌ای بسته‌بندی کرده و در آب جوش دما داده بود بر روی ملوانان یک کشتی و طی یک مسافرت دریایی آزموده و پس از اطمینان از کار خود و سلامت کنسروها گزارشی در این زمینه به چاپ رساند و در سال ۱۸۰۹ آن را با نمونه کنسروها به موسسه صنایع ملی فرانسه ارائه کرد.

منابع غیررسمی می‌گویند ایران نخستین‌بار کنسروسازی را در سال ۱۳۱۶ با تولید کنسرو ماهی در بندرعباس آغاز کرد. ۳۱ سال بعد تولید کنسرو به شکل امروزی در ایران رسمیت یافت، البته در آن سال‌ها فقط دو یا سه برند مشخص در این حوزه فعالیت می‌کردند که غالبا هم به مصرف خاص می‌رسید. در اواخر دهه ۴۰ روس‌ها در قائمشهر با تعهد به تولید کنسرو خوراک لوبیا نخستین کنسروها را برای ارتش تولید کردند.

با افزایش تولید محصولات کشاورزی و نیز گسترش شهرنشینی و رشد جمعیت، برای جلوگیری از فساد محصول کشاورزی و نگهداری و مصرف آن در طول سال، صنعت کنسروسازی و نگهداری مواد غذایی در دنیا گسترش پیدا کرده است.

همچنین صنایع کنسرو و بسته‌بندی مواد غذایی صنعتی مهم برای شرایط غیرمنتظره مانند جنگ، زلزله، سیل و سایر حوادث طبیعی به عنوان غذای فوری برای مردم و جلوگیری از قحطی و گرسنگی به شمار می‌رود.

با تمام اهمیتی که این صنعت دارد اما مانند دیگر صنایع در کشور دارای مشکلات و چالش‌هایی است و این مشکلات در سال‌های متمادی وجود داشته است. اگر کمی به عقب برگردیم و به سال ۹۱ سری بزنیم می‌بینیم که این صنعت با معضلاتی روبه‌رو بوده است که بعد از گذشت ۱۰ سال هنوز تعدادی از آنها پابرجاست.

در همان سال دبیر وقت سندیکای صنایع کنسرو ایران به خبرگزاری فارس گفت: مشکلات سر راه این صنعت یکی کمبود نقدینگی و سرمایه در گردش است که بانکها که پول ملت را در اختیار دارند، باید تسهیلات با سود اندک به تولیدکنندگان بپردازند، اما بعد از هدفمند‌ی یارانه‌ها نرخ سود بانکی نیز افزایش یافته و قرار بود از محل هدفمندی‌ یارانه‌ها ۳۰درصد به تولید و صنعت کمک شود، اما تاکنون اعضای این سندیکا که بیش از ۲۰۰ کارخانه مختلف صنایع کنسروسازی هستند حتی یک ریال از این محل ندیده‌اند. از نظر قیمت‌گذاری نیز مشکلاتی وجود دارد که از یک طرف بهای مواد اولیه افزایش یافته اما دولت اجازه افزایش قیمت محصول یعنی کنسرو را نمی‌دهد.

در همان زمان به دلیل مشکلات پیش آمده برخی از کارخانه‌ها از وزن محصول خود کاستند تا افزایش قیمت مواد اولیه را جبران کنند که در همان زمان سیدمحمد میررضوی عنوان کرد که مسئله کاستن از وزن محصول وجود دارد اما چاره‌ای جز این نیست. وقتی به صورت دستوری می‌گویند قیمت‌ها را بالا نبرید متاسفانه کاستن از وزن انجام می‌شود اما خدا کند از وزن کاسته شده اما از کیفیت محصول کاسته نشود.

این روند همچنان ادامه دارد و در سال گذشته و جاری باز هم گاهی خبرهای کنسرو در صدر خبرها قرار می‌گیرد به شکلی که برخی اعتقاد دارند که این فرآورده به‌ محصولی لاکچری در ایران تبدیل شده ‌است مخصوصا کنسرو ماهی که تقریبا از سبد خرید مردم حذف شده است.

تعطیلی واحد‌های تولیدی در ایران که روند آن طی چند سال گذشته پرشتاب شده، حالا به‌کارخانه‌های صنایع تبدیلی و غذایی نیز رسیده ‌است. دلیل این اتفاق نیز به‌گفته صاحبان این صنعت، کاهش قدرت خرید مردم و حذف برخی از محصولات و مواد غذایی از سفره مصرف‌کنندگان است.

آنطور که مسعود بختیاری، نایب‌رئیس سندیکای صنایع کنسرو در گفت‌وگو با اتاق تهران گفته بود بسیاری از کارخانه‌های تولیدی در صنایع تبدیلی یا تعطیل شده‌اند یا آنکه با نیمی از ظرفیت کار می‌کنند.

او کاهش تقاضا از سوی مصرف‌کننده را به ‌دلیل افزایش قیمت تولیدات این بخش به‌ ویژه کنسرو ماهی عنوان کرد، به‌طوری‌که مصرف‌کنندگان این فرآورده غذایی که به‌گفته او عمدتا از طبقه متوسط به‌پایین بودند، با افزایش قیمت‌ها که به ‌دلیل شرایط سخت تولید، کنسرو ماهی از سبد خانوار‌ها به ‌تدریج حذف شده است.

بختیاری با بیان اینکه طبق برآورد‌های صورت گرفته، میزان تولید کنسرو ماهی در ایران در چهار سال پیش، حدود ۶۰۰ میلیون قوطی در سال بود، افزود: میزان تولید کنسرو ماهی طی سال گذشته و در خوش‌بینانه‌ترین وضع موجود، به‌حدود ۳۰۰ میلیون قوطی رسید و برآورد ما این است که این میزان طی امسال به‌۲۰۰ تا ۲۵۰ میلیون قوطی کاهش یابد.

 نایب‌رئیس سندیکای صنایع کنسرو ایران از دیگر عوامل موثر در تعطیلی بخش عمده‌ای از واحد‌های تولیدی کنسرو ماهی را کاهش و گرانی تدریجی قیمت ماهی طی چند سال اخیر عنوان کرد و افزود: اکنون قیمت هر کیلوگرم ماهی وارداتی برای مصرف در صنایع کنسرو کشور تا ۵۰ هزار تومان افزایش یافته و هرچند میزان واردات در این بخش محدود است، اما جهش قیمت ماهی وارداتی اثر مستقیم بر قیمت ماهی صید داخل دارد، به‌طوری‌که اکنون نرخ ماهی صید داخل نیز به‌۳۹ تا ۴۰ هزار تومان در هر کیلوگرم رسیده است.

 بختیاری سپس با اشاره به ‌افزایش قیمت مواد اولیه تولید کنسرو ماهی در کشور، از تقاضای واحد‌های تولیدی از سازمان حمایت برای افزایش دوباره قیمت کنسرو ماهی خبر داد و یادآور شد که کارخانه‌های کنسرو ماهی درخواست افزایش قیمت مصرف‌کننده از ۳۲ تا ۳۳ هزار تومان در هر قوطی را مطرح کرده‌اند.

به‌گفته او این درخواست برای افزایش قیمت‌ها، ناگزیر است چرا‌که در غیر این‌صورت، کارخانه‌های تولید کنسرو ماهی دیگر توان تولید نخواهند داشت.

به گفته او بسیاری از واحد‌های تولیدی کنسرو ماهی کرکره تولید را پایین کشیده و در انتظار آغاز فصل صید از اوایل آبان‌ جاری نشسته‌اند، شاید با ورود صید جدید بتوانند به‌ تولید بازگردند.

در این رابطه تولیدکنندگان زیادی به واسطه ‌گران شدن قیمت دلار و نیز کاسته شدن از حجم تولیدات‌شان به دلیل کمبود سرمایه در گردش ورشکست ‌شده و از مدار تولید و اشتغال‌زایی خارج شدند.

 همان‌طور که چند روز قبل دبیر سندیکای کنسرو ایران توضیح داده با تاخیر بانک مرکزی در اختصاص ارز مورد نیاز این صنعت، اکنون تولیدکنندگان با مشکلاتی نظیر تامین مواد اولیه تن ماهی مواجه بوده و برای برون‌رفت از این بحران حداقل نیاز به ۵۰ میلیون دلار نقدینگی دارند؛ موضوعی که در صورت تداوم آن می‌تواند به بیکاری حدود ۶۰ هزار نفر در کشور منجر شود و کارخانه‌های  بیشتری را با خطر تعطیلی مواجه کند.

با توجه به مزیت رقابتی بالای کنسروسازی در ایران، چالش نوسان قیمت مواد اولیه، افزایش هزینه تولید به دلیل بی‌ثباتی نرخ ارز، نبود نقدینگی، فشارهای بانک، مالیاتی، بیمه‌ای، کاهش قدرت خرید مردم، رفع تعهد ارزی صادرکنندگان، مالیات بر ارزش افزوده، تحریم‌های داخلی و خارجی و…. مانع بزرگی بر سر راه این صنعت است.