عبور از اقتصاد نفتی با تکیه بر صنایع های‌تک

بهروز میرزایی شیرمرد، مدیر روابط عمومی صندوق حمایت از صنایع پیشرفته کشور

اقتصاد ایران امروز دشوارترین روزهای خود را تجربه می‌کند. مقاومت در برابر آمریکا و متحدان آن در چهار دهه گذشته منجر به اعمال تحریم‌های گسترده اقتصادی از سوی دشمنان نظام جمهوری اسلامی شده و مشکلات فراوانی را در حوزه های مختلف به وجود آورده است که آثار شوم آن را می‌توان در جای‌جای اقتصاد کشور به وضوح مشاهده کرد.

هرچند که معادلات امروز جهان در دنیای سیاست رقم می‌خورد و نمی‌توان تاثیر سیاست در اقتصاد را آن هم در دوره‌ای که دلیل اصلی بحران اقتصادی کنونی با سیاست پیوند خورده است، منکر شد، فارغ از هر گونه نگاه سیاسی، می‌توان یکی از دلایل فقدان تاب‌آوری اقتصاد در مواجه با بحران کنونی را تک‌محصولی بودن اقتصاد ایران دانست.

کشف و استخراج نفت در سرزمین ایران سرآغاز وابستگی اقتصاد کشور به این محصول و دستمایه اتفاقات فراوان در حوزه‌های مختلف تاریخ معاصر ایران بود. سود سرشار حاصل از فروش نفت موجب شد تا حکومت‌ها دلخوش به این ثروت خدادادی عمده توجه خود را به این محصول معطوف کنند ه و با برنامه‌ریزی اداره کشور با تکیه بر درآمدهای حاصل از فروش نفت، از شکوفا کردن سایر ظرفیت‌های بالقوه غافل شوند.

دیری نگذشت که مشکلات و حواشی ناشی از تکیه اقتصاد به نفت چه در دوران پهلوی و چه در نظام جمهوری اسلامی مسئولان را به فکر واداشت تا چاره‌ای بیندیشند؛ اما متاسفانه این وابستگی به حدی عمیق و ریشه‌دار بود که هیچ یک از اقدامات صورت گرفته در پنجاه سال اخیر نتوانست از شدت آن بکاهد تا نفت همچنان یکه‌تاز بلامنازع عرصه اقتصاد ایران بماند.

با این حال می‌توان گفت تحریم‌های اخیر صنعت نفت ایران و کاهش فروش این محصول هر چند که اقتصاد ایران را با چالش‌های جدی مواجه کرده است، توفیقی اجباریست تا آنچه را مسئولان و دلسوزان اقتصاد کشور سال‌ها در پی آن بودند، بتوانند جامه عمل بپوشانند و سایر ظرفیت‌های بالقوه کشور را به فعل تبدیل کنند که یکی از این ظرفیت‌های بزرگ، اقتصاد دانش‌بنیان است.

خوشبختانه کشور ایران به لحاظ دارا بودن مراکز علمی، دانش فنی و نیروی انسانی نخبه یکی از کشورهای غنی در دنیا محسوب می‌شود. روند پیشرفت علمی کشور در چند دهه اخیر روندی به رشد بوده است و به رغم مشکلات و کاستی‌های پیش روی جامعه دانشگاهی و نخبگان، قطار علمی کشور بر روی ریل توسعه به حرکت خود ادامه داده و در عرصه های مختلف افتخار آفرینی کرده است که برای نمونه می‌توان ظهور مراکزی از قبیل پارک‌های علمی و فناوری و صدها شرکت دانش‌بنیان در کشور را نام برد که بسیاری از آنان توانستند کشور را در تولید محصولات مختلف از واردات بی‌نیاز کنند و علاوه بر خودکفایی داخلی قدم بازارهای خارجی بگذارند.

از طرفی، توجه مجموعه حاکمیت به این موضوع به ویژه علاقه‌مندی رهبر انقلاب به این حوزه و تاکیدات مکرر ایشان در این زمینه مخصوصا در بیانه گام دوم انقلاب مبنی بر پیشرانی صنایع دانش‌بنیان در کشور و همچنین شکل‌گیری و فعالیت ارگان‌ها و دستگاه‌هایی از قبیل معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری، صندوق نوآوری و شکوفایی، صندوق حمایت از صنایع پیشرفته وزارت صمت و ده‌ها ارگان و نهاد ریز و درشت در این حوزه مایه دلگرمی فعالان این عرصه شده است. آنچه لازم و ضروری است، تبیین این مسئله در چارچوب سیاست‌های کلی نظام، پایش و شناسایی خلاء‌ها و موانع قانونی، تصویب قوانین لازم، موظف کردن قوه مجریه و نهادهای پایین‌دستی به اهتمام جدی در اجرای احکام و قوانین و کمک به توسعه صنایع فناور و های‌تک در کشور می باشد .

 به نظر می‌رسد با توجه به موارد فوق‌الذکر امروز بر خلاف دهه‌های گذشته عبور از اقتصاد تک‌محصولی نفتی به سوی اقتصاد غیرنفتی چندمحصولی دیگر رویایی دست‌نیافتنی نیست، بلکه هدفی قابل تحقق است که رسیدن به آن اهتمام جدی همه ارکان حاکمیت علی‌الخصوص در بخش حکمرانی اقتصادی کشور را می‌طلبد.  اقتصاد ایران باید از تهدید و تحدید تحریم‌ها فرصتی برای قدم گذاشتن این مسیر بگذارد، هرچند اگر هزینه آن امروز گزاف به نظر برسد.