فرصت ها و چالش های گردشگری در ایران

رسول مهرآیین / رئیس دپارتمان گردشگری و هتل داری کانون کشوری

صنعت گردشگری در بین کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه، به عنوان یکی از صنایع مهم اقتصادی مطرح است و از آن تحت عنوان محرک توسعه یاد می کنند که سبب ارزآوری، اشتغال‌زایی، ارتقا سطح فرهنگی جامعه، ارتقاء کالاها و خدمات، فروش محصولات، تبادل فرهنگی، بهبود روابط با دیگر جوامع، تامین امنیت اقتصادی، تامین امنیت اجتماعی، ایجاد زیرساخت‌های حمل و نقل شهری، بین شهری، منطقه‌ای، قاره‌ای و بین قاره‌ای، بسترسازی و ایجاد زیرساخت‌ها در حد استانداردهای بین‌المللی شهر مقصد خواهد شد.

در برخی از تحلیل‌ها درامد صنعت گردشگری پس از نفت، به عنوان دومین اقتصاد دنیا مطرح است. براساس پیش بینی سازمان جهانی گردشگری ملل متحد تعداد گردشگران بین المللی تا سال ۲۰۳۰ به ۸/۱ میلیارد نفر خواهد رسید.

همین یک پیش بینی کافیست تا به حجم وسیع فرصت های پیش رو در آینده پی برده شود. اما سوالی مطرح می شود که از این میزان، کدام مقاصد سهم بازار بیشتری خواهند داشت؟ بی شک صنعت گردشگری همانند دیگر صنایع، دارای یک فضای ابر رقابتی است و همواره مقاصد گردشگری سعی دارند با ارائه خدمات نوین بتوانند گردشگران بیشتر و به تبع آن رونق اقتصادی بیشتری را کسب نمایند. به بیان دیگر رقابت زمانی قابل دستیابی است که جذابیت کلی یک مقصد گردشگری، بیشتر از مقصد جایگزین آن برای بازدیدکنندگان باشد.

طی سال‌های اخیر، با تحریم‌ شدن ایران و مشکلاتی که برای فورش نفت ایجاد شد، موضوع جایگزین کردن صنعتی دیگر به جای نفت، همواره از موضوعاتی بود که کارشناسان در خصوص آن صحبت می کردند که بی‌شک صنعت گردشگری یکی از گزینه های مرح و ختی شاید با توجه به شرایط جغرافیایی ایران، این صنعت اولین گزینه برای جایگزینی صنعت نفت باشد.

یکی از اصلی ترین چالش های این صنعت، رقابت شدید کشورها در سطح بین‌المللی می باشد، زیرا که مقاصد بی‌شماری در دنیا سعی دارند که نظر گردشگران را به خود جلب کنند و به طور مداوم برای آن برنامه‌ریزی می‌کنند.هنگامی یک مقصد گردشگری، رقابت‌پذیر تلقی می‌شود که نه تنها بتواند درآمد قابل توجهی از فعالیت‌های گردشگری و مرتبط به آن را کسب کند بلکه توانایی آن را داشته باشد تا از این طریق به حفظ و بهبود کیفیت زندگی ساکنین نیز کمک و برای آن‌ها رفاه اجتماعی و اقتصادی فراهم نماید.

مقاصد گردشگری دنیا به منظور دستیابی به توسعه پایدار گردشگری، برای منابع در اختیار و مزیت های رقابتی خود در زمینه گردشگری، در حال برنامه ریزی های نوینی هستند که نمونه بارز آن را می توان در کشورهای حوزه خلیج فارس مشاهده کرد. جذب گردشگران علاقه‌مند به تکنولوژی و دانش روز از طریق برگزاری مهمترین نمایشگاه‌های بین‌المللی دنیا، جذب گردشگران علاقه‌مند به ورزش از طریق میزبانی هر یک از حوزه‌های ورزشی، جذب گردشگران علاقه‌مند به تاریخ از طریق ایجاد حفظ آثار باستانی، جذب گردشگران علاقه‌مند به حوزه پزشکی و درمان از طریق به روز بودن دانش پزشکی و زیرساخت‌های لازم این حوزه، جذب گردشگران علاقه‌مند به تفریحات از طریق ایجاد زیرساخت‌های لازم برای استراحت و آرامش روان گردشگران، جذب گردشگران علاقه‌مند به سرمایه گذاری برای مسکن یا خرید تجهیزات و ماشین‌آلات کارخانه‌ای یا کالاهایی برای واردات و صادرات و… .

لذا فضای پیش رو، فضای بازی است و با اینکه رقابت در سطح بین المللی و در سطح بالایی است اما می توان با تمرکز بر یک یا دو حوزه خاص، به عنوان یک مقصد گردشگری قوی وارد عرصه رقابت جهانی شد و شرط، آن است که رقابت‌پذیری یک مقصد گردشگری، باید موضوعی پایدار باشد. بازیگران اصلی مقصد گردشگری، گردشگران و طیف وسیعی از ذینفعان داخلی اعم از ساکنین محلی، کسب و کارها و دولت‌ها هستند و تنها در نظر گرفتن گردشگر، مقصد و رقبا، بدون توجه به ذینفعان داخلی، ضامن بقای رقابت‌پذیری و پایداری مقاصد گردشگری نیست.

جدای مسائل کلان، از مهمترین چالش‌های پیش روی این صنعت در ایران، مواردی است که امکان اصلاح آن‌ها وجود دارد تا این صنعت بتواند به شکوفایی برسد.

فرودگاه ویترین هر کشور است که فرودگاه‌های بین‌المللی ایران در مقایسه با کشورهای دیگر که مقاصد گردشگری هستند، جلوه مناسبی ندارد. حمل و نقل درون‌ شهری و برون ‌شهری کشور برای گردشگران مناسب نیست.

کمبود نیروی آموزش دیده در حوزه گردشگری در اماکن خاص مانند فرودگاه، سرویس‌های حمل و نقل، محل اقامتگاه‌ها و… سبب منعکس شدن جلوه نامطلوبی از جامعه می‌شود.

وضعیت نامناسب سرویس‌های بهداشتی در مسیرهای گردشگران و کمبود سرویس‌های فرنگی، عدم بهره‌گیری از فناوری در طول مسیر گردشگران که سبب کاهش جذابیت سفر می‌شود، ارائه خدمات بی‌کیفیت مراکز توریستی، عدم تبلیغات به موقع و اثربخش سبب شناخته نشدن مقاصد گردشگری شده، کمبود یا عدم وجود مراکز رفاهی بین‌راهی در جاده‌ها، سرو غذاهای روتین و تکراری در اکثر منوهای رستوران‌های کشور در حالیکه ایران بیش از ۵ هزار نوع غذا دارد، عدم امکان خرید در ایران به وسیله کارت‌های اعتباری، از چالش هایی است که می توان در گام اول با برنامه‌ریزی و اقدامات اجرایی، آن‌ها را در مدت زمان کوتاهی حل و فصل کرده و وارد گام‌های بعدی شد.