هاتف فرج‌اللهی
تابستان امسال با گرمای طاقت فرسای خود مشکلات عدیده‌ای را برای کشور به همراه داشت که یکی از آنها کم آبی برای عده کثیری از هموطنانمان بود.
چند روزی میشود که معضل بی آبی در شهرکرد و همدان تیتر رسانه های داخلی و خارجی را به خود اختصاص داده و این معضل به جایی رسید اعتراضات مردم به خیابانها کشیده شد اما متاسفانه مشکل کم آبی همچنان در این مناطق ادامه دارد.
طبق گفته مسئولان مربوطه، قطع گسترده آب شرب در شهرکرد به این دلیل رخ داده که سیلاب ماه اخیر سرچشمه کوهرنگ را گل آلود کرده و این منبع آب شرب را از دسترس خارج کرده است.
منبعی که نمی توان حجم بالای موجودی آن را به سادگی جایگزین کرد. از این رو قطعی آب در شهرکرد مزمن شده و نمی توان انتظار داشت که مشکل به سرعت و به کلی رفع شود.
قطعی آب گسترده در این منطقه بیش از ۱۰ روز ادامه داشت و پس از اقدامات گسترده برای حل این بحران، مانند استفاده از چاه های عمیق کشاورزی و صنعتی برای آبرسانی تا استقرار سامانه های جدید تصفیه آب، بخشی از این مشکل رفع شد.
اما ماجرا به اینجا ختم نمی شود؛ چرا که در این برهه نمی توان به قطعیت اظهار کرد که مشکل آب شهرکرد و سایر مناطق استان چهارمحال و بختیاری برطرف شده است.
مساله کمبود آب در استان‌های کم برخوردار کشور، معضلی تازه نیست و مدیریت منابع آب کشور هم مانند قالب سیاست های موجود از سویه گیری خاصی به سمت مناطق پرجمعیت و ثروتمند برخوردار است.
حتما این اخبار را خوانده‌ایم که استاندار و وزیر و… به صورت جهادی تصمیماتی گرفتند و سرآخر هم مشکل آب شهرکرد را حل کردند. اما یک پرس و جوی ساده از ساکنین محل مشخص خواهد کرد که این مشکلات چیز تازه ای نیست و کم آبی یک معضل همیشگی برای این مناطق است.
در این بین پرسشی مطرح می شود که آیا سیاست کشور برای مدیریت منابع آب به این صورت است که در انتظار بحرانی بنشیند تا اگر به اعتراضات دسته جمعی و خیابانی منجر شد، برای رفع آن برنامه ریزی شود و یا این که اصلا نمی توان منابع موجود را با مصارف کنونی هماهنگ کرد؟
نگاه به آمارهای موجود در خصوص ریزش‌های جوی نشان از آن دارد که بارش های سال جاری نسبت به سال گذشته افزایش قابل قبولی را داشته است، با این حال بارش های موجود نتوانسته اند به متوسط طولانی مدت بارش ها برسند. اما این بارش ها می تواند حکایت از آن داشته باشد که تامین آب نیز باید نسبت به سال گذشته بهبود یابد، اما آیا حقیقتا این گونه بوده است؟
برای پاسخ به این پرسش باید نقاط دیگر کشور را نیز مورد بررسی قرار داد؛ چرا که به باور مسئولان کشور، قطعی آب در شهر کرد به دلیل یک رویداد غیرقابل پیش بینی اتفاق افتاده است و برای مدیریت منابع آب نمی توان به آن استناد کرد.
بماند که تامین آب از یک سرچشمه بحران خیز مانند کوهرنگ از ریسک های بسیاری برخوردار است و برای تامین آب یک شهر پرجمعیت نمی توان به آن تکیه کرد و اگر هم استفاده از آن در دستور کار باشد، باید جایگزین های فوری و مناسبی برای آن در نظر گرفت. اما بحران اخیر نشان داد که جایگزینی برای این منبع وجود نداشت و مسئولان پس از وقوع معضل به کشف راهکار پرداختند.
در خصوص بررسی سایر نقاط کشور می توان به موارد مختلفی اشاره کرد که یکی از آن ها قطعی گسترده آب در همدان است. معضلی که تنها چند روز پس از بی آبی شهر کرد به وقوع پیوست.
کارشناسان بر این باورند که کاهش سطح آب موجود در سد اکباتان استان همدان، یکی از مهم ترین عوامل قطعی آب در همدان بوده است.
بر اساس آمار موجود استان همدان در سال جاری با کاهش ۴۴ درصدی حجم بارندگی و روان آب های حاصله مواجه شده و از آنجایی که آب های سطحی، تشکیل دهنده ۶۵ درصد ذخایر آب شرب شهر همدان است کاهش روان آب ها و به تبع آن کاهش حجم ذخیره سدها موجب افت منابع تامین آب و بروز مشکل جدی طی روزهای اخیر در تامین آب مصرفی این شهر شده است.
در پی کاهش جدی بارش ها و خشکسالی ناشی از آن، ذخیره آب سدهای استان همدان به ویژه سد اکباتان به عنوان منبع اصلی تامین آب شهر همدان به صورت چشمگیری کاهش یافته است،
به نحوی که معاون تلفیق و امور تنظیم‌گری شرکت مدیریت منابع آب ایران حجم ذخیره آب سد اکباتان همدان را حدود یک میلیون متر مکعب عنوان کرد و گفت: سد اکباتان در پایان هفته نخست شهریور ماه خشک و از مدار خارج میشود.
حال سوال این است که اگر معضل قطعی آب در شهر کرد، غیر قابل پیش بینی بود، معضل موجود در همدان که قابل پیش بینی و برنامه ریزی بود، اما باز هم شاهد آن هستیم که کارگزاران امر منتظر ماندند تا مساله به بحران بدل شود و پس از آن دنبال راه چاره باشند.
نکته جالب این که پروژه انتقال آب به همدان، از سال ۱۳۸۳ تصویب شد ه است و قرار بود تا سال ۱۳۹۰ به بهره‌برداری برسد؛ در حالی که در سال ۱۴۰۰ این پروژه تنها ۴۰ درصد پیشرفت فیزیکی داشت.
اما اکنون که بحران به نقطه جدی رسیده، سخن از آن به میان آمده که این طرح باید پایان یابد و به بهره برداری برسد. طرحی که می توانست در روزهای غیر بحرانی به مرحله اجرا درآید و مانع بروز چنین مشکلاتی شود.
یکی دیگر از نقاط کشور که می توان مورد بررسی قرار داد، شالیزارهای استان گیلان است که به باور مشاهده گران و کارشناسان، میزان هدایت آب به شالیزارها نسبت به سال گذشته با کاهش همراه شده و آن نیز به دلیل کم آبی در رودهای شمال کشور است.
این چالش در ماه های گذشته موجب شد که برخی از شالی کاران، دست از کشاورزی بردارند و زمین زراعی خود را رها کنند، چرا که کمبود آب ریسک کشاورزی با هزینه های بالا را به شدت افزایش داده بود.
گزارش ها حاکی از آن است که میزان کل بارش‌های کشور از ابتدای سال آبی جاری (ابتدای مهر ۱۴۰۰) تا ۲۰ مردادماه به ۲۰۱.۹ میلیمتر رسید که نسبت به مدت مشابه سال آبی پارسال (ابتدای مهر ۱۳۹۹ تا آخر شهریور ۱۴۰۰) از رشد ۳۰ درصدی برخوردار شده است.
در بین استان ها بیشترین بارش ها به استان گیلان اختصاص دارد و میزان بارش ها نسبت به سال گذشته نیز با افزایش همراه شده اند.
با این وجود در فصل شالیکاری شاهد آن بودیم که منابع آبی مناسبی در اختیار کشاورزان قرار نگرفت و مشکلاتی جدی برای تامین آب مزارع برنج به وجود آورد. مشکلاتی که نه ریشه در یک بحران غیرقابل پیش بینی داشت و نه ناشی از خشکسالی بود.
نگاه به این موارد نشان از آن دارد که سیاست های مدیریت آب در کشور مانند بسیاری از بخش های دیگر، در انتظار بروز معضل می نشینند تا اگر مشکلی پیش آمد برای آن بسیج شوند، اما سیاستی برای پیشگیری از این بحران ها وجود ندارد و اگر مدیریت منابع آب به همین منوال ادامه پیدا کند،
با توجه به کاهش سطح کلی بارش‌ها این امکان وجود دارد که در آینده شاهد بحران های جدی تری باشیم؛ بحران های که ممکن است به سادگی رفع نشوند و نارضایتی عمومی را بیش از پیش برانگیزند.
