علی رمضانیان
ایران در شمال و جنوب، بیش از ۲۸ میدان مشترک با همسایگان دارد. در اغلب این میادین مشکلاتی با همسایگان در خصوص میزان بهره برداری و سطح دسترسی داشته و نیاز به مذاکرات مستمر داشته‌است، اما به دلایل زیادی در این میادین ایران کمترین سهم را برد.
به لحاظ فناوری نیز ایران نسبت به کشورهای همسایه برخورداری کمتری داشته و در سالهای اخیر سطح فناوری ایران در پنج سال گذشته از ۸۰ درصد ظرفیت به حدود ۵۰ درصد کاهش یافته است.
به گزارش عصر اقتصاد، در ماه های اخیر عربستان سعودی و کویت به منظور طرح توسعه میدان گازی مشترک الدوره در آب‌های خلیج‌فارس توافقنامه‌ای به امضا رساندند که با واکنش شدید ایران مواجه شد، چرا که بخشی از آن به نام میدان گازی آرش، در مالکیت ایران بوده و ایران هرگونه توافق و اقدامی را بدون حضور ایران، غیرقانونی نامید.
۲۸ میدان مشترک نفت و گاز ایران با همسایگان
ایران ۲۸ میدان نفت و گاز مشترک با کشورهای همسایه از جمله عراق، عربستان، قطر، کویت، امارات متحده عربی، عمان، بحرین و ترکمنستان دارد که تقریبا در همه آنها از بقیه همسایه‌ها عقب مانده است.
کشورمان با عراق پنج میدان نفتی مشترک دارد، با عربستان چهار میدان نفتی، با امارات چهار میدان، در طول مرز مشترک آبی ایران و قطر هم میدان نفتی رشادت قرار دارد، همچنین لایه نفتی میدان پارس جنوبی که مهمترین میدان مشترک ایران است هم بین ایران و قطر مشترک است.
در سال ۱۳۴۷ قراردادی بین ایران و عربستان سعودی امضا شد که به اختلاف دو کشور در مورد فلات‌قاره و خلیج‌فارس پایان داده یعنی مرز دریایی تعیین شده و با توجه به خط عمود منصف طبق قوائد خاص تقسیم شده است، در مورد میادین مشترک با قطر نیز حد و حدود مشخص است.
سود ایران در میادین مشترک کم است
سید حمید حسینی فعال و کارشناسان حوزه نفتی اظهار کرد: حوزه مشترک با کویت، عراق و دیگر کشورها داریم اما در مجموع بهره‌برداری ایرانی زیاد نیست. در حوزه گازی باید گفت که حدود ۶۰ درصد از ذخایر ایران با کشورهای همسایه مشترک است.
در واقع ایران در حوزه گازی، میدان مستقل کم دارد. بزرگترین حوزه گازی ایران یعنی پارس جنوبی با قطر مشترک است و حوزه فرزاد با عربستان ارش با کویت مشترک است.
او افزود: بر اساس مشکلات سیاسی و غیره ممکن است که ایران همگام با همسایه های خود پیش برود. در دولت قبلی زنگنه تلاش کرد تا میادین گاز پارس جنوبی را توسعه دهد؛ بر اساس این تلاش‌ها در حال حاضر ۷۰۰ میلیون متر مکعب در حال استخراج می‌کند.
اگر فازهای ۱۱ و ۱۴ و ۲۴ به مدار تولید اضافه شود هر فاز توانایی استخراج بالایی دارد. می‌توان از فاز ۱۴ به تنهای ۷۵ میلیون متر مکعب گاز استخراج کرد. این در حالی است که در مابقی ۲۷ میدان نفت و گاز پیشرفتی نداشتیم.
حسینی در خصوص مشکلات تحریم و کمبود فناوری تصریح کرد: گاز مانند نفت نیست که خیلی به فناوری وابسته باشد، بلکه ایران می‌تواند تقریبا تمامی فناوری مورد نیاز را در داخل تهیه و اجرا کند، ولی نفت به ضریب بازیافت نیاز داشته و فناوری محور است مثلا در میدان مشترک با عراق به نام آزادگان به دلیل کمبود فناوری، ضریب بازیافت ایران پایین است و حدود ۵ درصد توانایی بازیافت داریم.
حال آنکه ضریب بازیافت عراقی ها بالای ۲۰ درصد است، اما در حوزه گاز مسائل به این پیچیدگی نیست.
امکان حفاری و بهره برداری وجود دارد. البته ایران برای تبدیل گاز به «ال ان جی» مشکل داشته و فناوری لازم برای تبدیل گاز شهری به گاز مایع را نداریم. مهمترین مشکل ما سرمایه گذاری است.
ماجرای اختلاف ایران با کویت بر سر میدان گازی آرش
در سال ۱۹۶۲ در میانه خلیج فارس ذخایر عظیم گازی کشف شد که حجم آن ۳۵ تا ۶۰ تریلیون فوت مکعب (۶۰ هزار میلیارد فوت مکعب) تخمین زده شد.
این میدان بین دو کشور ایران و کویت مشترک شناخته شد، که در سمت ایران با نام «آرش» و در سمت کویت با نام «الدوره» شناخته می‌شود.
این میدان گازی از میادین مشترک ایران، با کشورهای کویت و عربستان است. ذخیره در جای گاز میدان آرش ۲۰ تریلیون فوت مکعب و ذخیره نفت در جای این میدان نیز نزدیک به ۳۱۰ میلیون بشکه برآورد می‌شود.
کویت با اطلاع از آغاز حفاری‌های اکتشافی توسط ایران، بحث شکایت در مراجع بین المللی را پیش کشید و در نهایت ایران نیز با هدف حسن همجواری تا تعیین تکلیف این موضوع و تعیین مرز‌های آبی فعالیت‌های اکتشافی و توسعه‌ای خود روی میدان آرش را متوقف کرد.
بعد از این رخدادها بود که از سال ۲۰۰۰ عربستان و کویت در طرحی مشترک دوباره فعالیت‌های اکتشافی و توسعه‌ای را روی این میدان گازی بدون اطلاع ایران آغاز کردند ولی به دلیل اعتراض ایران این کار متوقف شد.
در تحولی دیگر، چند ماه پیش، عرب‌نیوز از توافق جدیدی بین عربستان و کویت خبر داده نوشته بود که طبق پیش‌بینی‌ها، انتظار می‌رود از این میدان گازی روزانه یک میلیارد فوت‌مکعب گاز طبیعی و ۸۴ هزار بشکه میعانات گازی برداشت شود که بنابر توافق صورت‌گرفته میان عربستان و کویت، این تولید قرار است به طور مساوی میان دو طرف تقسیم شود.
بر اساس این توافق، شرکت عملیات مشترک الخفی که یک شرکت با سرمایه‌گذاری مشترک آرامکو و شرکت کویتی نفت خلیج است، برای مطالعات مهندسی به منظور توسعه این میدان گازی مطابق با فناوری‌های مدرن، کنسرسیومی تشکیل می‌دهد.
این میدان گازی بزرگ چندین سال است که به محل جدال ایران، عربستان و کویت تبدیل شده است. پیش از این نیز در سال ۱۳۹۸ مذاکراتی جدی میان عربستان و کویت درباره این میدان گازی مشترک انجام شد.
این در حالی است که هر سه کشور کویت، عربستان و ایران می‌توانند از میدان آرش برداشت کنند اما با توجه به مشکلات احتمالی سه کشور باید به صورت سه‌جانبه خط مرزی را دوباره مشخص کنند تا مسئله حقوقی خاصی مطرح نباشد.
چرا آرش مهم است؟
اهمیت میدان آرش علاوه بر حضور لایه‌های نفتی و گازی با مقدار زیاد میعانات گازی، حفظ حاکمیت کشورمان بر آب‌های این منطقه و مناقشه مرزی است که طی حدود ۱۰ سال اخیر توسط کشور کویت به وجود آمده است.
بر اساس اطلاعات موجود و قوانین بین المللی، نظیر عمق آب و فاصله تا سرزمین خشکی، مرز دریایی در سالهای قبل از انقلاب اسلامی تعیین شده که همین مرز مورد قبول و تاکید کشورمان است. طبق این مرز، حدود ۴۰ درصد ساختمان نفتی و گازی موجود میدان آرش در آب‌های ایران قرار دارد.
البته تغییر موضع سوال برانگیز کویت در دور جدید اختلاف نظر‌ها در خصوص میدان آرش، حاکی نشان از غلبه دلایل سیاسی بر این مناقشه گازی است.
اگر این میدان گازی بدون حضور ایران برداشت شود به معنی آن است که ایران فرصت خود را از دست داده و رفته رفته سهم ایران از این میدان گازی کم می‌شود.
ایران برای مشکلات ژئوپولیتیکی نفتی، صرفا مذاکره بدون دستاورد می‌کند
رضا پدیدار کارشناس امور نفت و انرژی معتقد است که درگیری با کویت در خصوص برخی از میادین، سابقه‌ای بیش از ۵۰ ساله داشته و طرفین متاسفانه تاکنون به جمع بندی واحدی نرسیدند و هرکدام به شکلی مسیر خود را ادامه دادند.
بعد از انقلاب، سفیر وقت ایران بنام شمس اردکانی با هماهنگی کویت جلساتی را برگزار کرد. صرفا مذاکراتی در حد گفت وگو صورت گرفت و هیچ اقدام عملی شکل نگرفته و پیشرفتی حاصل نشد.
پدیدار با اشاره به وضعیت نامناسب ایران در میادین مشترک نفت و گاز در شمال و جنوب اظهار کرد: موضوعات ژئوپلیتیکی هم دریای خزر و هم خلیج فارس پیشنه‌ای حدود یک قرن دارند در دریای خزر که بعد از فروپاشی شوروی، استقلال کشورها و تعیین رژیم دریای خزر سبب شد تا ایران نتواند به انتظارات مطلوب خود دست یابد.
علت عقب افتادن ایران این است که جایگاه ایران در کشورهای حوزه دریای خزر و خلیج فارس، تاثیر روسیه بر سیاست های کشورهای حوزه «سی‌آی‌اس» بوده‌است. در حقیقت حاکمیت سیاست بر اقتصاد در ایران شاکله اصلی اقتصاد را تشکیل می دهد، باید سیاستمداران و فعالان سیاسی و قتصادی در این حوزه فعالیت کنند.
کاهش ۲۰ درصدی توانایی فناوریکی ایران
یکی از موضوعاتی که ایران در سالهای اخیر به آن دچار شده است کاهش سطح فناوریکی است. این موضوع ایران را در مقابل کشورهای همسایه در سطح نابرابری قرار داده‌است.
پدیدار در پاسخ به این پرسش که از نظر فناوری ایران چه وضعیتی دارد، پاسخ داد: سطح فناوری ایران در سالهای اخیر رو به کاهش است. در گذشته ایران بالای ۸۰ درصد توانایی فناوری در حوزه نفت و گاز داشت، اما در حال حاضر حدود ۶۰ درصد توانایی داریم.
این در حالی است که در تولید بخشی از تجهیزات توانایی‌های قابل توجهی داریم، اما فناوری و بخش عمده‌ای از لوازم و تجهیزات را باید از کشورهای خاصی تهیه کنیم که این کار به دلیل تحریم امکان پذیر نیست.
مانند سوپر آلیاژها که به آنها نیاز شدید داریم و انحصارش در اختیار آمریکا یا ژاپن و دیگر کشورهای غربی قراراردارد و به دلیل تحریم امکان تهیه آنها سخت است.
پدیدار در برابر این پرسش که در دولت یازدهم مطالعاتی صورت گرفت که برای به روز رسانی صنعت نفت و گاز ایران بالاتر از ۳۰۰ میلیارد دلار نیاز است. در حال حاضر وضعیت چگونه است؟، گفت: بله این مطالعه انجام شده و نیاز ایران به تامین مالی بالاست.
در مرحله اول طی یک برنامه پنج ساله نیاز به ۱۵۰ میلیارد دلار سرمایه گذاری و تامین مالی نیاز است.
در خصوص بخش میان دستی که همان حیطه انتقال و خط لوله و غیره است و همچنین صنایع پایین دستی که بخش فرآوردها و محصولات پتروشیمی است نیز به سرمایه ای حدود ۱۵۰ میلیارد دلار نیاز است تا کل صنعت به روز شود.
