نوستالژیسم؛ ناجی سینمای ایران؟
بهارک محمودی/ استاد دانشگاه
استقبال از یکی دو فیلم با مضامینی مشخص باعث اقبال فیلمسازان بسیاری به آن موضوع شده و همین موجبات شکل گیری یک موج را فراهم میکند.
درباره فیلمهای مربوط به بازسازی تاریخ قبل از انقلاب و دهه شصت نیز همین اتفاق افتاده است. در واقع استقبالی که از فیلم «نهنگ عنبر» در ابتدای دهه ۹۰ صورت گرفت باعث شد که این دوره تاریخی به خصوص مورد توجه سایر فیلمسازان قرار بگیرد و از جنبه های به ظاهر متفاوت اما در واقع مشابه به آن پرداخته شود.
اینکه چرا این فیلمها معمولاً با فروش بالایی مواجه میشوند نکتهای است که بدون شک پاسخ آن نیازمند پژوهشی در خصوص تحلیل دریافت مخاطبان است که سختیهای انجام چنین پژوهشهایی مانع از به سرانجام رسیدن آن میشود.
اما میتوان حدس زد که نگاه طناز این فیلمها به مسائل موجود در دورهای که به دلیل وجود جنگ و مشکلات اقتصادی از سختترین دورههای زندگی اجتماعی در ایران به شمار میآمده از مهمترین دلایل استقبال مخاطب به شمار رود. حقیقت این است که تا پیش از دهه نود سخن گفتن از مسائل موجود در دهه شصت چندان امکانپذیر نبود، چه برسد به اینکه بخواهید با نگاهی طنزآمیز به آن مسائل بپردازید.
اما ساخت فیلمهایی مثل «نهنگ عنبر» و «هزارپا» امکان چنین نگاهی را فراهم کرد و مورد استقبال هم واقع شد و همچنان که گفتم همچون یک موج سینمایی ادامه یافت.
نوستالژی به معنای غم گذشته است. غم گذشتهای که خوب بوده و از دست رفته است. اما نکته اینجاست که در این فیلمها حتی فیلمهایی که به برساخت زندگی روزمره مردمان پیش از انقلاب هم میپردازند مثل «خوابم میاد» و … گذشته چندان هم به شکل گل و بلبل به تصویر در نمیآید. اتفاقاً آنچه در سینما پیداست این است که ریشه همه مسائل و مشکلات موجود را باید از همان زمان جستجو کرد.
حاکمیت نگاه تلخ اجتماعی در سینمای ایران باعث توجه مخاطب به فیلمهای کمدی میشود. جالب اینجاست که جریان اصلی در سینمای ایران از نیمه دوم دهه هشتاد تا انتهای دهه نود نه متعلق به فیلمهای کمدی که اتفاقاً متعلق به فیلمهای تلخ اجتماعی بودهاست.
حقیقت این است که به لحاظ تاریخی همیشه سینمایی با دغدغه بازنمایی مسائل اجتماعی در کنار جریان اصلی سینما که سینمای عامهپسند بوده حرکت کرده است.
اما کثرت تولیدات به اصطلاح رئالیستی در سینمای دو دهه اخیر ایران نه تنها ناشی از انواع مختلف سیاستگذاری که در واقع بر آمده از ذهنیت اصلاحگر و منتقد سینماگران ایرانی است که از دهه چهل تا به امروز در تولید آثار سینمایی نقشی به سزا داشته است.
در واقع این سینماگرانند که در قالب نه فقط سینماگر که مصلحان اجتماعی پشت دوربین قرار میگیرند و برای تغییر اوضاع بیانیه صادر میکنند. البته که نباید تاثیر سرعت تحولات اجتماعی و کثرت مسائل روز را در ایجاد این روحیه نادیده گرفت