اقتصاد تروریسم

فرزانه طهرانی

گروه‌های تروریستی هزینه های زیادی دارند که باید برای تامین آن چاره جویی کنند. تامین اسلحه، سفرهای بین المللی و پرداخت هزینه نیروها، پول زیادی می خواهد که محلی باید برای تامین آن باشد.

اگرچه کمک دهندگان ثروتمندی وجود دارند که از این گروه ها حمایت می کنند اما اقتصاد تروریسم بویژه برای گروه های بزرگ باید در جریان باشد و منابع پایدار در اختیار آنها قرار گیرد.

این منابع از یک سو به گروه ها کمک می کند که هزینه ها را تامین کنند ولی از سوی دیگر زمینه ای می شود برای ردیابی آنها. همانطور که برای بن لادن شد.

وقتی بن لادن پس از حادثه ۱۱ سپتامبر پنهان شد گمان نمی کرد؛ تراکنش های مالی دامنگیرش شود.

در واقع این رصد مالی تراکنش های مشکوک در منطقه یورو بود که شناسایی را تا ۴۰ کیلومتری محل اختفای بن لادن رساند و سپس با روش های دیگر دستگیری او محقق شد.

حسین صابری، محقق و مدرس در حوزه مبارزه با پولشویی و تامین مالی تروریسم در گفت و گو با عصر اقتصاد با اشاره به رصدهای جریان های پولی گفت: «بحث کشف محل اختفای بن لادن با سیستم دیتا ماینینگ انجام شد.

یعنی یک سری الگوریتم های رفتاری در حوزه یورو وجود داشت که ملاحظه شد جریانات پولی مشکوک به تامین مالی تروریسم در حال انجام است.

وقتی این جریانات را بیشتر رصد کردند دیدند از یک گروه ترویسمی بزرگ نمایندگی می کند و وقتی به القاعده رسیدند مبدا دستورات و روش ها را از این طریق پیدا کردند.

یعنی ابتدا یک پل ارتباطی بین تراکنشهای پولی و چرخه عملیاتی که آن را هدایت می کرد پیدا شد، سپس به بن لادن رسیدند.»

او با اشاره به ماده ۱۴ الحاقی به قانون جدید مبارزه با پولشویی در کشور خاطرنشان کرد: «ما هم در قانون چنین ساز و کاری پیش بینی کرده ایم. فهرست های تحریمی وجود دارد که ریسکشان بالاست که عمدتا ۲ دسته هستند.

یک سری از آنها مربوط به قطعنامه های شورای ملی امنیت است و یک سری هم لیست تحریم های داخلی است که مرجع این تحریم ها شورای عالی امنیت ملی است.»

صابری در پاسخ به این پرسش که راه های تامین مالی گروه ها چیست؟ اظهار کرد: «به جز گروه های کوچک که از سوی برخی کمک کنندگان ثروتمند تامین مالی می شوند، گروه های بزرگ دارای منابع مالی تعریف شده و پایدار هستند که عمدتا با دولت ها در ارتباط است.

فرض کنید در خصوص قیمت سوخت با قیمت ارزان، دولت ها هستند که وارد می شوند چون بخش خصوصی توانایی چنین معامله ای را ندارد.»

او درباره چگونگی پیشگیری از تامین مالی تروریسم هم گفت: «مسلما پیشگیری قابل انجام است و قطعا اقدامات پیشگیرانه هم وجود دارد. چون اینها کانال های حمل و نقلشان و چرخه پولشان خیلی پیچیده می شود.

ولی ما نمی توانیم تخمین بزنیم که اگر استانداردهای پیشگیرانه نبود اینها می توانستند به جای ۷۰ هزار بشکه در روز ۵۰۰ هزار بشکه بفروشند.

با این حال قوانین پیشگیرانه وجود دارد و تاثیر آنها برای محدودسازی تامین مالی تروریسم قابل ذکر است. یک سری ساز و کارهای نظارتی در حال حاضر جریان دارد که اگر نبود قطعا دست این گروه ها بسیار بازتر می شد.»

گروه های تروریستی از روش های مختلفی تامین مالی انجام می دهند که اغلب آنها منبع قابل اتکاشان کمک دهندگان ثروتمند است. اما برخی گروه ها  مانند داعش با توجه به بزرگی و در اختیار داشتن سرزمین، منابع مالی پایداری دارند.

در گزارشی که واشنگتن پست در سال ۲۰۱۵ از روش های تامین مالی تروریست نوشته بود به ۱۲ روشی اشاره شده بود که داعش از آن محل تامین مالی می کند.

۱۲ راه درآمدزایی داعش

نفت: میادین نفتی که در سوریه و عراق توسط داعش تصرف شده، منبع اصلی تامین مالی این گروه تروریستی است.

اگرچه جلوگیری از صادرات نفت در مقیاس بزرگ از قلمرو داعش برای آمریکا و سایر کشورها نسبتاً آسان است، اما کنترل تجارت نفت در بازار سیاه که ظاهراً در امتداد مرزهای متخلخل قلمرو تحت کنترل داعش و اطراف آن رونق دارد چندان آسان نیست.

این گروه تروریستی بیشتر نفت را در پالایشگاه‌های کوچک و سیار پالایش می‌کند، سپس آن را با کامیون به مرز ترکیه می‌فرستد، جایی که دلالان و تاجران نفت آن را مبادله می‌کنند.

از آنجا که این تجارت غیرقانونی است، محموله ها با تخفیف شدیدی فروخته می شود بنابراین قیمت ها به شدت نوسان دارد.

طبق گزارش‌ها، قاچاقچیان از خدمات پیام‌رسانی تلفن همراه مانند واتساپ برای هماهنگ کردن مبادلات محصولات استفاده می‌کنند.

بر اساس گزارش سرویس تحقیقات کنگره، فروش نفت در ابتدا بخش عمده ای از درآمد داعش را تامین می کرد، اما از زمانی که ایالات متحده و دیگران حملات هوایی گسترده ای را به تاسیسات نفت و گاز این گروه انجام دادند، این درآمد کاهش یافت.

ایالات متحده همچنین تلاش کرده است تا دلالان نفت را شناسایی و هدف قرار دهد و ترکیه را تشویق کند تا قاچاق در مرز خود را متوقف کند.

به این ترتیب درآمد نفت و گاز داعش آسیب جدی دید زیرا مهندسان و سایر کارشناسان فنی لازم برای ساخت این محصولات یا از منطقه فرار کرده اند یا کشته شده اند.

مالیات و اخاذی: از آنجا که داعش قلمرو وسیعی را کنترل می کند، می تواند از افرادی که در آنجا زندگی می کنند مالیات بگیرد. برخی از این مالیات ها مشابه مالیات های یک ایالت عادی هستند، در حالی که برخی دیگر بیشتر شبیه اخاذی هستند.

داعش از چیزهایی از جمله کالاهای فروخته شده، خدمات آب و برق مانند برق و آب (به عنوان مثال در برخی مناطق، برق فقط یک ساعت در روز روشن است)، شرکت های مخابراتی، برداشت پول نقد از حساب های بانکی، مالیات می گیرد.

حقوق کارمندان، ورود کامیون‌ها به مناطق تحت کنترل داعش در پست‌های بازرسی، غارت مکان‌های باستان‌شناسی و به طور کلی جوامع غیرمسلمان. گزارش تامسون رویترز تخمین می زند که این سیستم اخاذی و مالیات می تواند سالانه ۳۶۰ میلیون دلار برای این سازمان تروریستی درآمد ایجاد کند.

مردم این منطقه نوعی سیستم دو لایه را توصیف می کنند که در آن جنگجویان داعش و خانواده هایشان انواع خدمات رایگان از جمله مسکن و مراقبت های پزشکی را دریافت می کنند، در حالی که دیگران مالیات سنگینی دریافت می کنند.

آدم ربایی برای باج: گزارش سازمان ملل به تخمین هایی اشاره می کند که داعش تنها از طریق آدم ربایی برای باج در سال گذشته ۳۵ تا ۴۵ میلیون دلار درآمد داشته است.

ایالات متحده و بریتانیا با غیرقانونی ساختن پرداخت باج به سازمان های تروریستی، سعی کرده اند این کانال مالی را محدود کنند.

این سیاست می تواند برای خانواده هایی که تحت تأثیر آدم ربایی قرار گرفته اند بسیار کم اثر به نظر برسد، اما مقامات معتقدند که این کار تروریست ها را از گروگان گرفتن آمریکایی و انگلیسی منصرف می کند.

داعش همچنین درآمد قابل توجهی از آدم ربایی برای باج خواهی در جوامع خود به دست می آورد، اقداماتی که معمولاً در مطبوعات بین المللی گزارش نمی شوند.

کمک کنندگان ثروتمند: اگرچه داعش در درجه اول توسط کمک کنندگان ثروتمند مانند سایر سازمان های تروریستی تامین مالی نمی شود، اما این کمک ها هنوز منبع درآمد قابل توجهی هستند.

برخی برآوردها می‌گویند که داعش در سال‌های ۲۰۱۳-۲۰۱۴ بالغ بر ۴۰ میلیون دلار از تجار، خانواده‌های ثروتمند و سایر کمک‌کنندگان در عربستان سعودی، قطر، کویت و امارات متحده عربی دریافت کرده است.

بسیاری از این کمک کنندگان نخبه به دلیل ترس و خصومت با ایران و رئیس جمهور سوریه، بودجه داعش را پرداخت کردند.

فروش آثار باستانی: داعش با به دست آوردن قلمرو، کنترل موزه‌ها، مجموعه‌های خصوصی و مکان‌های باستان‌شناسی را در دست گرفته است.

مانند کاخ بزرگ آشورناسیرپال دوم پادشاه آشور. این امر به گروه تروریستی قدرت عرضه گسترده ای از آثار هنری و تاریخی گرانبها داده است. به گفته گروه ویژه اقدام مالی مستقر در پاریس، در سال ۲۰۱۵، این گروه حداقل ۴۵۰۰ مکان فرهنگی را تحت کنترل خود داشت.

برخی از این آثار باستانی از بین می‌روند، اما برخی دیگر برای کسب سود دوباره فروخته می‌شوند و اغلب به بازارهای ترکیه و اردن و از آنجا به اروپا و سایر کشورهای پیشرفته سرازیر می‌شوند.

در نوامبر ۲۰۱۴، متیو لویت از موسسه واشنگتن برای سیاست خاور نزدیک به یک کمیته مجلس نمایندگان گفت که فروش آثار باستانی – چه آنهایی که از مجموعه ها به سرقت رفته اند و چه آنهایی که به تازگی حفاری شده اند – دومین منبع درآمد بزرگ گروه پس از فروش غیرقانونی نفت است. برآوردهای دیگر ایالات متحده حجم کل تجارت آثار باستانی را بیش از ۱۰۰ میلیون دلار در سال نشان می دهد.

بانک های عراقی: وزارت خزانه داری تخمین زده است که داعش با تصرف شعب بانک های دولتی در شمال و غرب عراق در سال ۲۰۱۴ حداقل نیم میلیارد دلار پول نقد به دست آورده است.

یک افسر اطلاعاتی ایالات متحده به روزنامه گاردین گفته بود: “قبل از موصل، کل پول نقد و دارایی آنها ۸۷۵ میلیون دلار بود… پس از آن، با پولی که از بانک ها به سرقت بردند و ارزش تجهیزات نظامی که غارت کردند، می توانستند ۱.۵ میلیارد دلار دیگر به آن اضافه کنند.”

فروش سایر اموال غارت شده: با تصرف سرزمینی در عراق، داعش وسایل نقلیه، سلاح و مهمات آمریکایی را به دست آورده است که می تواند مورد استفاده قرار گیرد یا دوباره بفروشد.

همچنین گزارش شده است که تجهیزات ساختمانی، ژنراتورها، کابل های برق، اتومبیل، دام، مبلمان و سایر کالاها را مجدداً فروخته است.

املاک و مستغلات: به گزارش وب سایت Niqash.org، داعش با اجاره و حراج اموال افرادی که کشته شده اند یا از مناطق تازه اشغال شده فرار کرده اند، پول نقد تولید می کند.

اموال متعلق به افرادی که گروه داعش آنها را دشمن خود می‌دانست – مانند ارتش و پلیس عراق، مقامات دولتی، سیاستمداران، قضات و دادستان‌های عمومی – نیز مصادره شده است.

بر اساس تجزیه و تحلیل اسناد داعش از موصل، اموال مصادره شده توسط آنها می تواند به افراد محلی اجاره داده شود، یا به پایگاهی برای جنگجویان یا اعضای داعش تبدیل شود، یا به عنوان مکان های جدید بازسازی شود.

داوطلبین خارجی: برخی از داوطلبین خارجی که برای پیوستن به داعش سفر می‌کنند، ارز با خود می‌آورند. اگرچه به نظر می‌رسد این منبع بودجه نسبتاً محدودی برای آنها باشد.

کشاورزی: ​​داعش برخی از حاصلخیزترین مناطق عراق و سوریه را تحت کنترل دارد که گندم و جو زیادی تولید می کنند. به گفته تامسون رویترز، اگر این محصولات با ۵۰ درصد تخفیف در بازار سیاه فروخته شوند، باز هم می تواند بیش از ۲۰۰ میلیون دلار درآمد سالانه برای دولت اسلامی داشته باشد.

سایر محصولات نیز به سادگی از کشاورزان گرفته می شود. یکی از پناهجویان سوری در مصاحبه با واشنگتن پست گفت که داعش ۱۰ درصد از محصول گندم خانواده او را گرفته است.

بر اساس گزارش ها، مقداری از گندم در کارخانه های آرد متعلق به دولت اسلامی آسیاب می شود و متعاقباً به مردم محلی و نانوایی ها فروخته می شود.

فسفات، سیمان و گوگرد: منطقه ای که داعش به تصرف خود درآورده است، سرشار از منابع طبیعی از جمله فسفات، سیمان و گوگرد است. تامسون رویترز تخمین می‌زند که منابع فسفات ممکن است ۵۰ میلیون دلار در سال برای داعش با قیمت‌های تخفیف‌خورده تولید کند، در حالی که اسید سولفوریک و اسید فسفریک ممکن است ۳۰۰ میلیون دلار تولید کنند.

قاچاق انسان: بسیاری از گزارش ها از فروش زنان و دختران به منظور ازدواج یا بردگی جنسی می گویند. از جمله بسیاری از زنان از اقلیت های ایزدی و شیعه در این بازار فروخته می شوند.