باج نیوز پروری

اکرم رضائی نژاد

چندی است که فضای رسانه‌ای ایران با پدیده‌ای روبرو است که باشگاه روزنامه‌نگاران ایران نام «باج نیوز»ها را بر آن گذاشته است.

این افراد متشکل از افراد شبه خبرنگار، سایت‌ها و کانال‌های تلگرامی است که تلاش می‌کنند با توجیه «افشاگری»، از سازمان‌ها و ادارات و وزارتخانه‌ها یا افراد حقیقی و حقوقی باج‌خواهی کنند. برخی از این افراد که سابقه‌ خبرنگاری دارند، با دسترسی به برخی اسناد تلاش می‌کنند با مانور مبارزه با فساد، از دستگاه یا افراد مشخصی حق‌السکوت بگیرند.

برخی از سایت‌ها و نیز بلاگرها علنا به یک دستگاه یا سازمانی اعلام می‌کنند اگر فلان مبلغ پرداخت نکنند، خط تخریب را آغاز می‌کنند و با چندین خبر مدیری را جابه‌جا می‌کنند.

نکته‌ جالب و عجیب، همراهی مدیران با آنها است. این افراد برای سرپوش گذاشتن بر ضعف یا ناکارآمدی خود، تسلیم این اخاذی رسانه‌ای می‌شوند و به این ترتیب باعث پرورش باج نیوزها می شوند.

سازمان ها مقصر اصلی پرورش باج نیوزها هستند

خسرو رفیعی، رئیس انجمن روابط عمومی ایران درباره پرورش باج نیوزها به عصراقتصاد گفت: این موضوع تابع چندین فاکتور است که اگر به آنها پرداخته نشود نمی توان در مورد آن دقیق اظهار نظر کرد. همانطور که می دانید کاغذ گران شده است، رسانه ها به خوبی حمایت نمی شوند، دستمزد خبرنگاران بسیار کم است، متاسفانه برای حمایت از رسانه ها بین آنها فرق قائل می شوند. اینها عواملی است که باعث می شود رسانه ها به دنبال راه حل هایی برای تامین مالی خود باشند.

رفیعی افزود: از سوی دیگر این روزها تعداد رسانه ها بسیار زیاد شده است و این حجم رسانه، شبکه های خبری و پایگاه های خبری باعث شده است برخی از رسانه ها به دلیل نبود شغل و فضای مالی خوب و امنیت شغلی به سمت فضایی رفته اند که بتوانند درآمدی کسب کنند.

بنابراین برای اینکه سیستم خودشان را نجات دهند مجبورند از راه های غیراصولی وارد شوند و به سراغ مواردی از قبیل سازمانها، تولیدکنندگان، شرکتهای خدماتی و به ویژه شرکتهایی که می توانند مبالغ خوبی پرداخت کنند مثل بانکها بروند.

وی اظهار کرد: فعلیت یک رسانه در شرایط اقتصادی امروز به قدری سخت شده است که گاهی یک رسانه با مشاهده نقطه ضعفی از یک سازمان به جای اینکه با سازمان مربوطه صحبت کند، تجلیل و تحلیل و بررسی کند که آیا واقعا آن مشکل برای آن سازمان وجود دارد یا نه، خبری را بزرگ می کند. زمانیکه سازمان مربوطه خبر را تکذیب می کند اوضاع بدتر می شود و مردم می گویند حتما خبری بوده است که حالا تکذیب شده، از این راه های غیرمتعارف برای درآمدزایی استفاده می کنند.

وقتی سازمان ها به راحتی از راه های غیرمتعارف به برخی از رسانه ها پول می دهند و به جای اصلاح خبر و برای جلوگیری از گرفتاری های سازمان هزینه می کنند که مشکلی برایشان ایجاد نشود ناخودآگاه برخی از رسانه ها به بیراهه می روند. در این شرایط کمتر رسانه ای را پیدا می کنید که بدون این نوع روابط غیرطبیعی و نامتعارف، فعالیت سالمی داشته باشد.

رئیس انجمن روابط عمومی ایران ادامه داد: گاهی نیز رسانه مربوطه به دلیل ضعفی که دارد به سمت این روابط می رود و فقط این کار مربوط به خبرنگار نیست. ممکن است کل رسانه مایل به حرکت به این سمت باشد تا بتواند مجموعه خود را اداره کند. این روزها واقعا درآمدها و هزینه ها همسو نیست. بسیاری از رسانه ها زیان ده هستند و نمی توانند با این هزینه ها خود را اداره کنند بنابراین در این شرایط سالم کار کردن بسیار دشوار است.

وی بیان کرد: رسانه ها رکن پنجم قانون اساسی کشور هستند بنابراین باید از آنها حمایت شوند تا بتوانند سالم فعالیت کنند. وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی قبل از اینکه مجوز صادر کند باید بررسی کند که آیا رسانه ای که درخواست مجوز داده است توانایی فعالیت دارد یا نه تا با افزایش بسیار زیاد تعداد رسانه ها فضای شغلی این صنف با مشکل درآمدی مواجه نشود.

رفیعی کسب درآمد از این راه را غیراصولی دانست و گفت: تمام این عوامل باعث می شود که رسانه های زرد که از راه های کسب خبر بطور غیراصولی وارد روابط عمومی ها و سازمان ها می شوند و از راه غیراصولی نیز کسب درآمد کنند.

بسیاری از روابط عمومی ها و سازمان ها، روش برخورد با رسانه ها را نمی دانند و برای جلوگیری از گرفتاری دست در جیب می کنند و هزینه های نامتعارف را پرداخت می کنند و باعث می شوند رسانه هایی که سالم فعالیت می کنند، عقب بمانند.

وی افزود: موضوع دیگر نیز خبرنگاران و روابط عمومی هایی است که علم رسانه ندارند، در رشته های غیرمرتبط تحصیل کرده اند و یا برخی با پول دادن مدرک می گیرند. بنابراین مدرک غلط می گیرند با همین مدرک غلط سراغ رسانه ها و روابط عمومی ها می روند. اینها همه باعث می شود که نتوانیم یک جامعه خبری سالم داشته باشیم. رسانه هایی که در چنین فضایی سالم کار می کنند و رسالت های خود را حفظ می کنند و اخلاقیات را رعایت می کنند، کار بسیار دشواری انجام می دهند و به ندرت پیدا می شوند.

رئیس انجمن روابط عمومی ایران سازمان ها را مقصر اصلی پرورش باج نیوزها عنوان کرد و گفت: سازمان ها در انعکاس اینچنینی خبر بیشتر مقصر هستند. اگر سازمان ها پاسخگو باشند و درست حرکت کنند و نیاز نباشد موضوعی را پنهان کنند همین مساله باعث می شود که کمتر به بیراهه بروند و اقدامات نامتعارف انجام دهند. روابط عمومی ها باید نظام شفافی داشته باشند که درگیر چنین مسائلی نشوند.

اگر سازمان ها نقدپذیر باشند نیازی به پنهان کردن موضوعی ندارند. اگر عملکرد سازمانی درست باشد وقتی رسانه ای نقد می کند، می توانند در مورد آن توضیح دهند و شفاف کنند. در اینصورت خبرنگار نیز نمی تواند به بیراهه برود.

مدیران به دلیل ترس از انتشار اخبار منفی باج نیوزها را راضی نگه می دارند

امیرعباس تقی پور یکی از مدیران با سابقه روابط عمومی نیز این افراد را غیرحرفه ای دانست و گفت: معمولا باج نیوزها افرادی غیرحرفه ای هستند که فقط برای مقاصد مالی یا مقاصد خاص سیاسی اینکار را انجام می‌دهند.

این موضوع زوایای مختلفی دارد ولی در نهایت برای منفعت طلبی صرف است. این افراد رسانه را ابزار خود قرار می دهند و تلاش می کنند که با اخبار فیکی که منتشر می کنند برای مخاطب هراس ایجاد کنند و در واقع از این طریق و برای اینکه بتوانند به مقاصد خود برسند با سازمان و یا روابط عمومی مربوطه وارد مذاکره می شوند.

ایجاد این ترس بعضی وقتها باعث می شود که طرف مقابل آنها مرعوب شده و به همین دلیل با این افراد وارد مذاکره شود. نمی توان هیچ پایانی برای این مذاکره متصور شد چون ادامه خواهد داشت.

وی افزود: متاسفانه برخی از مدیران هم در سازمان ها، وزارتخانه های مختلف، شرکتهای بخش دولتی و خصوصی به دلیل ترسی که از انتشار اخبار منفی دارند، تلاش می کنند که این شبه رسانه ها یا رسانه های غیرحرفه ای که به باج نیوز معروف هستند را راضی نگه دارند و همین باعث می شود که متاسفانه این شکل از کار که به عنوان کار رسانه ای به معنای حرفه ای نیست باب شود و اگر روابط عمومی و مدیر نیز حرفه ای نباشند به این قضیه عمق می بخشد و باعث می شود که این رسانه ها قارچ گونه افزایش پیدا کنند.

تقی پور ادامه داد: اگر روابط عمومی حرفه ای باشد و هدف و رسانه ها را خوب بشناسد و با آنها تعامل حرفه ای داشته باشد نه تعامل مالی این اتفاق نمی افتد. تعامل حرفه ای به معنای اینکه اجازه دهد و شرایطی را فراهم کند که رسانه ها وارد سازمانها شوند و رسانه هر لحظه احساس کرد که پرسشی دارد، بتواند از طریق روابط عمومی و افراد مسئول در یک سازمان این پرسشگری را داشته باشد و مطمئن باشد که پاسخ کیفی را در کوتاه ترین زمان می گیرد. در اینصورت با کمترین هزینه ای روابط عمومی و رسانه به وظایف خود عمل خواهند کرد.

وی غیرحرفه ای بودن روابط عمومی ها را عامل پرورش باج نیوزها عنوان کرد و گفت: اگر هر اتفاق نامناسبی را شاهد هستیم فقط بخاطر تعامل غیرحرفه ای روابط عمومی ها و مدیرانی است که وظایف خود را به درستی نمی شناسند و به موقع به آنها عمل نمی کنند و در مواجهه با رسانه های فیک خودشان را می بازند و شرایط را بدتر می کنند.

روابط عمومی اگر رفتار حرفه ای نداشته باشند، اگر قصد پنهان کردن واقعیت های سازمان خود را داشته باشند و اگر قصد دروغ گفتن به افکار عمومی داشته باشند برای نشان دادن عملکرد مناسب از خودشان.

این مدیر سابق روابط عمومی اظهار کرد: هر گونه عملی که از جانب روابط عمومی در خلاف جهت ذی نفعان آن سازمان انجام بگیرد نشان دهنده این است که این روابط عمومی غیرحرفه ای است و در مواجهه با رسانه ها به عنوان نمایندگان افکار عمومی قطعا راهی از پیش نخواهد برد. اگر این روابط عمومی درگیر مسائل شبه رسانه ها و باج نیوزها شود، بازی را خواهد باخت و لطمات جبران ناپذیری هم به سازمان و هم به مدیریت ارشد و به ذی نفعان آن وارد خواهد کرد.

لزوم اجماع بین ارکان رسانه ای کشور

علی پاکزاد، فعال رسانه ای نیز درباره پدیده باج نیوزها در حوزه رسانه گفت: در شرایطی که طی سالهای اخیر به دلیل فشارهای اقتصادی و نوع نگرش غلط دولتها رسانه های رسمی کشور از مرجعیت خبری برای مخاطبین خارج شده اند، افرادی با سوء استفاده از بی سوادی خبری مدیران در ارگانها و نهادهای دولتی و عمومی به رفتارهایی دست زده اند که در ادبیات عامه به باج خواهی شبیه است و از اینجا اصطلاح باج نیوز در عامه برای توصیف این رفتار رایج شد.

وی افزود: باج نیوزها به صورت عمده هیچ هویت رسمی و ثبت شده ای ندارند و تنها با انتشار اخباری که یا سندیت ندارند و یا از منابع خاص به دست آورده اند اقدام به تحت فشار قراردادن مدیران کرده و از این طریق کسب درآمد می کنند. این اتفاق در یک دوره زمانی نزدیک به یک دهه حیثیت رسانه های جریان اصلی را از بین برده است ولی به دلیل آنکه یک، هیچ نظارتی بر این جریان وجود ندارد،  دو، رسانه های جریان اصلی هیچ کنش صنفی برای مقابله با این نوع رسانه ها نداشته اند ( فارغ از اینکه توانش را داشته یا نداشته اند) و سوم آنکه روابط عمومی ها نیز به عنوان بخش رسمی اطلاع رسانی بنگاهها کنش منطقی در برخورد با این گروه در پیش نگرفته اند، می بینیم با نهادیه نشدن این رفتارهای باج خواهی کل ساختار رسانه ای و اطلاع رسانی کشور از این محل آسیب خورده است.

پاکزاد ادامه داد: رسانه ها از منظر حیثیت و فعالیت اقتصادی به شدت تحدید شده اند، روابط عمومی ها در جریانسازی رسانه ای تضعیف شده اند و مخاطبین نیز در کوران اطلاعات سردرگم مانده و نمی توانند سره را از ناسره تمیز دهند. تا زمانی هم که اجماعی بین ارکان رسانه ای کشور در این رابطه شکل نگیرد نمی توان انتظار بهبود فضا را داشت، زمانی در دولت آقای روحانی قرار به تشکیل ساختار نظام رسانه شد، ساختاری که می توانست نظم و نسقی حداقلی برای ساختار آشفته اطلاع رسانی در کشور محسوب شود، ولی جریانات سیاسی که از همین آب گل آلود ماهی می گیرند و شفافیت فضا، منابع آنها را تهدید می کرد، اجازه ارایه لایحه فوق را ندادند و البته امروز همه متضرر این فضا هستیم.

باج نیوز را مدیریت سلیقه ای فاصله گرفته از علم گسترش داده است نه افراد غیرحرفه ای

آیدین نابغ دیگر فعال رسانه ای نیز با انتقاد از مدیریت سلیقه ای در جامعه گفت: وقتی نظام مدیریتی در ایران از مدیریت علمی به مدیریت غیرعلمی و سلیقه ای تغییر می یابد مدیران مجبور می شوند نسبت به هر تقاضایی در حوزه خبری پاسخ دهند. وقتی نظام مدیریتی ما از حالت علمی فاصله بگیرد بنابراین هر کسی که یک مدیر را تهدید به انتشار مطلبی کند مدیر مجبور می شود آن صدا را مدیریت کند. عملا مدیریت در چند سال گذشته در ایران به سمت علائم درمانی رفته است. یعنی هر وقت علامتی مبنی بر انتشار یک گزارش به دست مدیر می رسد درصدد برطرف کردن آن علامت برمی آید نه چالش ایجاد شده را.

وی افزود: از طرفی دیگر در چند سال گذشته به واسطه اینکه ساختارهای ارتباطی به دلیل گسترده شدن ابزارهای ارتباطی در دنیا تغییر کرده است ساختارهای سنتی ارتباطی رنگ و بوی کمتری یافته اند. قبلا فقط روزنامه ملاک بود زمانیکه سایت ها بوجود آمدند، سایتها حالت غیررسمی داشتند و روزنامه ها رسمی، خبرگزاری ها که بوجود آمدند، حالت رسمی تر پیدا کردند و باقی سایتها غیررسمی بودند. حدود ده سال پیش سایتها مجوز گرفتند و رسمی شدند و حالا شبکه های اجتماعی نقش همان سایتهای غیررسمی ۲۰سال پیش را بازی می کنند.

بنابراین در دنیای مدرن امروز شکل رسانه های ارتباطی در حال تغییر است. الان همه با وجود موبایل های هوشمند یک تحریریه خبری در دست دارند، پس نمی توان به این رسانه ها باج نیوز گفت. باج نیوزها در اصل باج اوردرهاست. سفارش دهندگان باج به قولی مدیران بی سوادی هستند که به جای اینکه علمی مدیریت کنند با تمکین کردن به درخواست هر رسانه ای آنها را تغذیه می کنند.

نابغ اظهار کرد: خبرنگارنمایی که نه دانش علمی و نه تجربه دارد و نه سازمان را می شناسد فقط با سوءاستفاده از ضعف مدیریتی و با یک تهدید توانسته مدیر را مجبور کند که پول پرداخت کند. این یک معضل است. برای ریشه کن کردن این معضل برخورد پلیسی و قهری با این رسانه ها امکان پذیر نیست بلکه راه حل آن، بالابردن سطح سواد مدیران و حرکت به سمت مدیریت علمی است.

یعنی زمانیکه در کشور یک حکمرانی علمی و جامع حاکم شود باج نیوزها جمع می شوند. آن زمان دیگر یک مدیر نمیترسد که هر کانال تلگرامی هر چه دلش میخواهد بنویسد. اساسا منع کردن افراد برای انتشار اخبار کار اشتباهی است. در دنیایی که هر کس در جیبش یک تلفن همراه دارد نمی توانید از انتشار اخبار جلوگیری کنید.

این فعال رسانه ای با تاکید بر لزوم ایجاد مدیریت علمی در جامعه گفت: زمانیکه یک نظام حکمرانی علمی در جامعه حاکم باشد اگر چند نفر هم از یک اتفاق خبری منتشر کنند، مسئول آن پاسخ علمی برای آن رخ داد خواهد داشت نه اینکه از ترس پول بدهد تا خبر را منتشر نکنند. بنابراین باج نیوز را عملا مدیریت سلیقه ای فاصله گرفته از علم گسترش داده است نه افراد غیرحرفه ای و غیراخلاقی در صنعت رسانه.