بوت‌کمپ‌های جدید، پلی کوتاه به بازار کار یا گودال آموزش؟
در شرایطی که آموزش رسمی درگیر بوروکراسی، کهنگی برنامه‌ها و فاصله از بازار کار شده، بوت‌کمپ‌های برنامه‌نویسی کوتاه‌مدت به‌عنوان میان‌بری برای ورود به صنعت تکنولوژی ظاهر شده‌اند.
اما این مسیر پرشتاب تا چه اندازه قابل اتکا است؟ آیا واقعاً این بوت‌کمپ‌ها راه‌حلی برای کمبود نیروی ماهر در اقتصاد دیجیتال‌اند یا صرفاً نسخه‌ای پرهزینه و ناپایدار برای آموزش غیردانشگاهی؟
چشم‌انداز بازار جهانی بوت‌کمپ‌ها
تا سال ۲۰۲۵، ارزش بازار جهانی بوت‌کمپ‌های برنامه‌نویسی حدود ۳.۷ میلیارد دلار برآورد شده و پیش‌بینی می‌شود این رقم تا سال ۲۰۳۰ به نزدیک ۶ میلیارد دلار برسد. برخی تحلیل‌ها از نرخ رشد سالانه ۱۵ درصدی برای این بازار حکایت دارند. این روند در آسیا هم به‌شدت در حال گسترش است و پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۰۳۰، بیش از دو میلیون نفر در این منطقه از طریق بوت‌کمپ‌ها آموزش ببینند. این دوره‌ها، با هدف رفع شکاف بین دانشگاه و نیاز صنعت، عمدتاً با تمرکز بر مهارت‌های فنی، ابزارهای روز بازار و آموزش پروژه‌محور طراحی می‌شوند.
چرا بوت‌کمپ‌ها تا این اندازه محبوب شده‌اند؟
دلیل نخست، کوتاه‌مدت بودن و تمرکز بر مهارت‌های کاربردی است. درحالی‌که آموزش‌های رسمی گاهی تا چهار سال به طول می‌انجامند و همچنان به مباحث نظری متکی‌اند، بوت‌کمپ‌ها دوره‌هایی بین ۶ تا ۲۸ هفته ارائه می‌دهند که خروجی‌محورند. دلیل دوم، بازدهی مالی است. بسیاری از شرکت‌کنندگان، پس از پایان دوره‌ها، مستقیماً وارد بازار کار می‌شوند یا حداقل نسبت به گذشته شانس بیشتری برای مصاحبه‌های شغلی و پروژه‌های فریلنس دارند. متوسط هزینه این دوره‌ها حدود ۱۴ هزار دلار است و طبق برخی گزارش‌ها، درآمد اولیه فارغ‌التحصیلان از ۶۹ هزار دلار در سال آغاز می‌شود.
همچنین تنوع قالب آموزشی مانند آموزش حضوری، آنلاین یا ترکیبی، باعث شده افراد بیشتری با موقعیت‌های جغرافیایی و شغلی مختلف بتوانند در این دوره‌ها شرکت کنند. از سوی دیگر، بسیاری از کسانی که پیش‌تر در رشته‌های نامرتبط تحصیل کرده‌اند یا شغل ثابت و رضایت‌بخشی نداشته‌اند، بوت‌کمپ را به‌عنوان یک مسیر برای تغییر مسیر حرفه‌ای برگزیده‌اند.
وضعیت ایران، بازاری تشنه با شکاف زیرساختی
در ایران، با وجود نبود داده‌های دقیق، شواهد حاکی از رشد روزافزون تقاضا برای آموزش‌های مهارت‌محور در حوزه برنامه‌نویسی، طراحی وب، امنیت سایبری و تحلیل داده است. تخمین زده می‌شود که بازار آموزش IT در ایران تا پایان ۱۴۰۳ حدود ۲۶۰ میلیون دلار ارزش داشته باشد. این رقم نشان می‌دهد که نیاز بالایی به آموزش‌های سریع و بازارمحور وجود دارد. بااین‌حال، بازار بوت‌کمپ‌ها هنوز شکل استانداردی به خود نگرفته است. نبود ساختارهای نظارتی، فقدان چارچوب‌های ارزیابی کیفیت، و نداشتن نهادهای اعتبارسنجی باعث شده تا بسیاری از دوره‌ها صرفاً با تبلیغات پرزرق‌وبرق و بدون محتوای کیفی برگزار شوند. در چنین شرایطی، داوطلبان نه‌تنها با هزینه‌ای بالا بلکه با ریسک خروج از بازار کار مواجه‌اند.
چالش‌های اصلی بوت‌کمپ‌ها
هرچند بوت‌کمپ‌ها به‌عنوان راه‌حل سریع معرفی می‌شوند، اما معایب خود را نیز دارند. بسیاری از شرکت‌کنندگان به‌دلیل فشار زیاد و فشردگی زمان، در میانه مسیر از ادامه دوره انصراف می‌دهند. این یعنی نرخ ترک دوره‌ها بالاست. از طرف دیگر، در نبود نظارت رسمی و نهادهای حرفه‌ای، برخی مؤسسات بدون تضمین کیفی و بدون مدرسان واجد صلاحیت فعالیت می‌کنند. همچنین، با وجود ادعای اشتغال‌زایی پس از پایان دوره، تضمینی رسمی برای اشتغال وجود ندارد. قیمت بالا و عدم دسترسی برای اقشار کم‌درآمد نیز، بوت‌کمپ‌ها را از تبدیل شدن به یک ابزار عمومی برای رشد شغلی بازداشته است. در بسیاری از موارد، مخاطبان این دوره‌ها افرادی از طبقه متوسط و بالا هستند که امکان پرداخت شهریه‌های چند ده میلیون تومانی را دارند.
دانشگاه یا بوت‌کمپ؟ رقابتی نابرابر
یکی از بحث‌برانگیزترین ابعاد بوت‌کمپ‌ها، جایگاه آن‌ها در برابر دانشگاه‌هاست. بسیاری از موسسان بوت‌کمپ‌ها معتقدند نظام آموزش رسمی از نظر سرعت و انعطاف‌پذیری، توان پاسخگویی به نیازهای بازار کار را ندارد. اما از سوی دیگر، دانشگاه‌ها همچنان به‌عنوان مرجع دانش بنیادی شناخته می‌شوند. در حالی که بوت‌کمپ‌ها، دانش سطحی و ابزاری می‌دهند، آموزش رسمی می‌کوشد تا درک عمیق‌تری از مفاهیم بسازد. این دو مسیر آموزشی اگرچه متفاوت‌اند، اما می‌توانند مکمل یکدیگر باشند؛ به شرطی که جایگاه هر کدام به‌درستی درک شود و رقابت میانشان منصفانه باشد. در غیر این‌صورت، شاهد شکل‌گیری شبه‌دانشگاه‌هایی خواهیم بود که بدون اعتبار و بدون چارچوب آموزشی صحیح، بازار آموزش را به سمت بحران کیفی می‌برند.
برای آینده چه باید کرد؟
چنان‌که نیاز به مهارت‌های دیجیتال روزبه‌روز افزایش می‌یابد، نمی‌توان نقش بوت‌کمپ‌ها را نادیده گرفت. اما برای تبدیل این ظرفیت به فرصت، باید گام‌هایی اساسی برداشت. نخست، لازم است وزارت علوم یا نهادهای مستقل علمی، چارچوبی شفاف برای نظارت و اعتبارسنجی بوت‌کمپ‌ها تعریف کنند.
این چارچوب باید شامل ارزیابی محتوای آموزشی، کیفیت مدرسان، نحوه جذب و حمایت از دانش‌پذیران و اثربخشی خروجی‌های شغلی باشد. دوم، حمایت‌های مالی از متقاضیان لازم است. با شکل‌گیری صندوق‌های بورسیه یا تسهیلات آموزشی، دسترسی اقشار مختلف به این آموزش‌ها افزایش خواهد یافت. سوم، تعامل فعال‌تر بین بوت‌کمپ‌ها و صنعت ضروری است.
به‌جای صرفاً آموزش محتوای آماده، بوت‌کمپ‌ها باید با شرکت‌ها و نهادهای فناورانه قراردادهای کارآموزی، اشتغال تضمینی یا پروژه‌های عملی تعریف کنند. چهارم، می‌توان انجمنی تخصصی از برگزارکنندگان بوت‌کمپ‌ها ایجاد کرد تا ضمن اشتراک تجربه، مسیرهای حرفه‌ای‌سازی و خودتنظیمی در این حوزه را دنبال کنند.
بوت‌کمپ‌های آموزشی، به‌ویژه در حوزه برنامه‌نویسی و فناوری اطلاعات، طی یک دهه گذشته از حاشیه به متن آموزش حرفه‌ای راه یافته‌اند. آن‌ها با سرعت، انعطاف و تمرکز بر بازار کار، خلاهایی را پر کرده‌اند که آموزش رسمی سال‌ها از پر کردن آن عاجز بوده است. اما این جریان در صورتی پایدار و مفید خواهد بود که از شعار خارج شود و در قالب‌های ساختاریافته، نظارت‌پذیر و متعهد به کیفیت سامان پیدا کند. در غیر این صورت، این مسیر کوتاه به‌جای آن‌که پلی برای عبور باشد، به گودالی می‌انجامد که دانشجویان در آن گیر می‌کنند و اعتماد عمومی به آموزش خصوصی به‌شدت تضعیف می‌شود.
