چالش سرمایه، غولِ نامرئی استارتاپ‌ها
مریم غدیرپور
کارآفرینی در ایران با توجه به ظرفیت‌های غنی اقتصادی و نیروی کار جوان، پتانسیل بالایی برای رشد و توسعه دارد. بسیاری از کارآفرینان با ایده‌های نوآورانه و پشتکار توانسته‌اند در بخش‌های مختلف اقتصادی موفق شوند.
اما مسیر برای کارآفرینان هموار نیست و مانند سایر کشورهای پیشرو در نظام سرمایه داری، کارآفرینی در ایران همچنان سخت است و صاحبان کسب و کار با مشکلات عدیده ای دست و پنجه نرم می کنند.
از دهه ۷۰ شمسی که با اجرای سیاست‌های تعدیل اقتصادی و خصوصی‌سازی، ایران مفهوم کارآفرینی را به شکل جدی‌تری نسبت به قبل تجربه کرد. رشد واحدهای صنعتی خصوصی و آموزش‌های اقتصادی و مدیریتی همگی بر مفهوم کارآفرینی به عنوان یک رشته علمی تاکید می‌کردند. اکنون بعد از گذشت ۳ دهه، چالش های کارآفرینی در ایران موضوع بیشتر محافل علمی است.
تحریم‌های بین‌المللی که در اواسط دهه ۸۰ علیه ایران وضع شد، به یکی از مهمترین موانع و چالش های کسب و کار و کارآفرینی در ایران تبدیل شده است.
دکتر سید علیرضا بنی‌هاشمی، دبیرکل سازمان متخصصین و مدیران ایران، تأمین مالی را گره کور کارآفرینی در فضای اقتصادی کشور می‌داند؛ اما نهادسازی هوشمندانه و تعامل با بازارهای منطقه‌ای را راهی برای عبور از این بحران عنوان می‌کند. در ذیل مطلب گفتگویی صمیمانه با ایشان درباره چالش‌های تامین مالی کارآفرینان انجام داده ایم که در ادامه می خوانید.
آقای بنی‌هاشمی، مهمترین چالش کارآفرینان ایرانی در مسیر تأمین مالی چیست؟
تأمین مالی، حساس‌ترین و تعیین‌کننده‌ترین مرحله در زندگی استارتاپ‌ها و کسب‌وکارهای نوآور است. بسیاری از کارآفرینان با وجود ایده‌های خلاقانه و ظرفیت فنی، به‌واسطه عدم دسترسی به منابع مالی کافی، متوقف می‌شوند. مهمترین چالش‌ها شامل نبود وثایق معتبر، فقدان سابقه اعتباری و ساختار ناکارآمد سرمایه‌گذاری اولیه است.
افت هرروزه ارزش پول ملی در مقابل دلار و سایر ارزها مهم مشکل دیگری است که گریبان کارافرینان را گرفته است و تلاش برای کاهش مداخله دلار و پول‌های خارجی در اقتصاد و تجارت ایران بی فایده بوده، هرچند فعالان اقتصادی کشور با تلاش برای کاهش مداخله پول‌های خارجی در مبادلات تجاری کشور، زمینه های افزایش ارزش پول ملی را فراهم کرده اند؛ به طوری که بازرگانان خارجی، برای مبادلات تجاری با ایران، خود را ملزم به استفاده از ریال کنند.بخاطر وجود تمامی موضوعات مطرح شده در بالاامروز تولید بی رمق است و اگر درمان نشود، بی رمق‌تر خواهد شد.
نظام بانکی سنتی، راه را برای استارتاپ‌ها هموار نمی‌کند و ساختار ناکارآمد زنجیره سرمایه‌گذاری، دغدغه اول کارآفرینان ایرانی شده است
امروز برخی صنایع کوچک و بزرگ دچار آسیب شده اند و در سایه بروکراسی پیچیده اداری و گاها بی توجهی مدیران اجرایی به حل مشکلات آنان، سرمایه‌گذاران دچار دلسردی شده و با فروش و واگذاری واحدهای صنعتی خود، سرمایه‌های ارزشمندشان را از کشور خارج کرده و به سرمایه گذاری در کشورهای دیگر می پردازند، بنابراین چاره جویی برای حل این معضل به صورت جدی باید از سوی متولیان اقتصادی کشور پیگیری شود.
عملکرد نظام بانکی کشور نسبت به نیازهای کارآفرینانه را چطور ارزیابی می‌کنید؟
نظام بانکی به‌دلیل رویکرد محافظه‌کارانه و نگاه سنتی به مقوله ریسک، کمتر با جریان کارآفرینی همراه بوده؛ به‌ویژه آن‌که سازوکار موجود بانک‌ها بیشتر برای بنگاه‌های بزرگ طراحی شده و در عمل استارتاپ‌ها و ایده‌های نوپا را از چرخه حمایت خارج می‌کند. باید ابزارهای مالی و سیاست‌های تسهیل‌گر، متناسب با واقعیت‌های امروز اقتصاد طراحی شوند.
همچنین بزرگترین مانع کارافرینان برای اخذ تسهیلات بانکی همان بوروکراسی اداری موجود در ساختار بانک‌ها است. از طرفی باید به بانک‌ها حق داد که نگران بازپرداخت تسهیلات خود باشند؛ اما این موضوع بعضا از قوانین و مقررات خارج شده و به موانع تبدیل می‌شود.
درحال حاضر سیستم بانکی کشور از پویایی برخوردار نیست و حتی بانک ها از پذیرش وثایق فکری استارتاپ ها خودداری می کنند. بنابراین وثیقه محوری بانک ها در مورد کسب کارهای برخط و خلاقانه جوابگو نیست و حمایت لازم ازاین قشر انجام نمی شود.
سازمان متخصصین و مدیران چه سیاست‌هایی را برای گذر از موانع تأمین مالی پیشنهاد می‌دهد؟
امسال با توجه به شعار سرمایه‌گذاری برای تولید، در سازمان متخصصین و مدیران ایران، شورای تخصصی بانکی و بازار سرمایه با حضور نخبگان فعال شده تا با ارائه راهکارهای فنی و مطالبه‌گری همزمان، موانع بانکی و مسائل کارآفرینان را بررسی و پیگیری کند. مشکل‌هایی چون الزامی کردن گردش حساب، وثایق غیرقابل نقد شدن و حتی ابلاغیه‌های ضد تولیدی، همگی نیازمند بازنگری فوری هستند.
به نظر شما چرا شبکه بانکی کشور در تسهیلات دهی به نو کارآفرینان سخت گیری دارد؟
زیرا معتقدند درحال حاضر تعدادی شرکت استارتاپی داریم که نوآوری‌های گوناگونی دارند و ریسک‌های زیادی هم این شرکتها را تهدید می‌کند و حتی ممکن است به مرحله شکست هم آن‌ها را برساند.
به همین خاطر گزینه وام برای همان مراحل اولیه این شرکتها هم گزینه مناسبی نیست و چه بهتر که این شرکتها در پیمودن قدم‌های اولیه از سرمایه‌های خود و یا دیگران استفاده کنند.
زیرا بر مبنای تجارب گذشته بانک ها احتمال شکست در مراحل اولیه زیاد است و اگر این تسهیلات را دریافت کنند، چگونه قادر به بازپرداخت این تسهیلات هستند.
صندوق‌های سرمایه‌گذاری جسورانه، راه نجات نوآوری و اکوسیستم دانش‌بنیان از تنگنای تأمین مالی لقب گرفته‌اند
نکته مهم تر آن است که این شرکتها از ریسک بالایی برخوردارند و در همان گام‌های اولیه نباید سرمایه را به سمت آنان هدایت کرد. در حال حاضر شرکتهای کوچک بیشتر مورد تاکید بانک‌ها هستند و عملا سیستم بانکی از پس ابر بدهکاران بانکی بر نمی‌آید.
تنها کاری که می‌توان در حال حاضر انجام داد، این است که از اعطای تسهیلات به افراد خطرپذیر جلوگیری کنند و کارآفرینان برای تامین مالی خود به سراغ روش های دیگر جذب سرمایه‌گذارهای سوق داده شوند که این اتفاق هم فقط در یک بازار رقابت‌پذیر و متنوع شکل می‌گیرد. لازم به ذکر است که متاسفانه ما این بازار رقابتی را نداریم.
نمونه موفقی از اقدامات عملی سازمان در توسعه بازارهای منطقه‌ای را معرفی می‌کنید؟
راه‌اندازی نمایشگاه دائمی محصولات ایرانی در عراق تحت عنوان «ساختمان اقتصادی ایران در عراق»، یکی از مهمترین گام‌های ماست؛ این پلتفرم هم محیطی برای معرفی فناوری و صنعت ایرانی است و هم به کارآفرینان جوان این امکان را می‌دهد تا محصولاتشان را بدون هزینه سنگین بازاریابی و صادرات، وارد بازار منطقه‌ای کنند.
تجربه ما نشان می‌دهد که بسیاری از کسب‌وکارهای نوپا از این مسیر توانسته‌اند جذب سرمایه، صادرات و حتی ارتباط با بازارهای جهانی را تجربه کنند. این نمایشگاه فرصتی را برای تولیدکنندگان ایرانی فراهم می‌کند تا در بازه‌های زمانی مختلف، محصولات خود را در غرفه‌های اختصاصی به نمایش بگذارند و با تجار و مصرف‌کنندگان عراقی تعامل مستقیم داشته باشند.
برپایی این مرکز توانست سبب ارتباط هر چه بیشتر فعالان بخش خصوصی دو کشور و افزایش همکاری های تجاری و صنعتی میان دو کشور شود. همچنین استفاده از ظرفیت این مرکز، زمینه را برای توسعه صادرات غیر نفتی، همکاری های مشترک در بخش سرمایه گذاری، ارتقا تعاملات اقتصادی بیش از پیش فراهم می کند.
در پایان بفرمایید که صندوق‌های جسورانه چه جایگاهی در رفع بحران مالی استارتاپ‌ها دارند؟
صندوق‌های سرمایه‌گذاری جسورانه با هدف تأمین مالی استارتاپ‌ها و کسب‌وکارهای نوپا تعریف شده‌اند و با پذیرش ریسک بالا، امکان حمایت از ایده‌ها و فناوری‌هایی را دارند که معمولاً از مسیرهای بانکی تأمین مالی نمی‌شوند.
این صندوق‌ها نه‌تنها به رشد اقتصادی کشور کمک می‌کنند، بلکه به نوآوری شتاب می‌بخشند. برای توسعه این نهادها نیاز به فرهنگ‌سازی، آموزش‌های تخصصی و تعامل فعال اکوسیستم است. سازمان ما صندوق‌های جسورانه را بازوی تحول اقتصاد دانش‌بنیان می‌داند و حمایت عملی از آن‌ها را در دستور کار دارد.
الان شتاب‌دهنده‌ها و صندوق‌های جسورانه موفقی وجود دارند که وابسته به شرکتهای بزرگ هستند به طور کلی همانگونه که گفتم شرکتهای موفق دولتی در این زمینه کمتر از شرکتهای موفق خصوصی بوده‌اند.
ورود هدفمند به بازارهای منطقه‌ای و تشکیل نهادهای پشتیبان، راهبرد سازمان متخصصین برای عبور از چالش نقدینگی و موانع صادراتی است
بعضی دانش بنیان ها ممکن است تسهیلات را بر مشارکت با صندوق های جسورانه ترجیح بدهند. البته باید گفت حتی بعضی شرکتها بدون دریافت تسهیلات هم موفق هستند.
بنابراین پیشنهاد می شود استارتاپ های کوچک در ابتدای راه به سراغ صندوق های جسورانه بروند چون بطور قطع زودتر از ماندن در صف انتظار بانک ها به نتیجه خواهند رسید.
گفتنی است که متاسفانه هنوز فرهنگ صندوق های جسورانه در ادبیات مالی ایران جا نیافتاده است. معمولا ۳ سال اول زیست صندوق های جسورانه به سرمایه گذاری صرف می شود. بنابراین همچنان نو کارآفرینان مجبورند برای دریافت تسهیلات بانکی به این و آن در بزنند.
