خیال خام وزیر نفت

نیلوفر جمالی

توسعه میدان نفتی آزادگان، اکنون تبدیل به رویایی شده که کودک چند ساله ما در تلاش است با کوبیدن پایش بر زمین و اصرار بر امکان پذیر بودن اجرای آن در شرایط فعلی با وجود تحریم ها و کمبود بودجه با توان داخلی، محققش کند.

نزدیک به ۲ دهه است که دولت های متعدد ایران بر این باورند که می توانند با سرمایه گذاری و توان فناوری داخلی مگاپروژه ی « میدان نفتی آزادگان» را توسعه دهند و از منافع آن بهره مند شوند و حالا پس از تلاش های دولت احمدی نژاد برای رسیدن به این هدف نوبت به دولت رئیسی رسیده است.

همین هفته بود که جواد اوجی، وزیر نفت کنونی از سرمایه گذاری ۷ میلیارد دلاری برای توسعه میدان مشترک نفتی آزادگان ظرف ۲ سال خبر داد.

نگاهی که دولت احمدی نژاد هم به میدان نفتی آزادگان داشت، چیزی شبیه به همین طرح بود و اکنون پس از گذشت ۹ سال از پایان دوران ریاست جمهوری‌اش، بخش زیادی از منابع این میدان همچنان در زیر زمین آرمیده و وضعیت بهره‌برداری از این میدان با یک دهه پیش تفاوت چندانی ندارد.

اوجی درباره این طرح می‌گوید که پس از ۲ سال به بهره برداری می رسد و بانک ها، شرکت ها و مردم، سهامداران طرح توسعه آن خواهند بود. اوجی به همین منظور در نشستی با بانک‌ها و شرکت‌های بزرگ اکتشاف و تولید از نتیجه مثبت مشارکت در طرح‌های بالادستی صنعت نفت به ویژه توسعه یکپارچه میدان مشترک نفتی آزادگان گفت. اما باید بگویم که این طرح با توجه به تجربیات گذشته بسیار خوشبینانه است.

هنوز یادمان نرفته پیشتر از این نیز شرکت‌های بخش‌خصوصی از جمله پتروپارس از زیرمجموعه های شرکت ملی نفت ایران، پتروایران و … برای توسعه این میدان نفتی اقدام کرده بودند.

به زبان ساده،پیش از این با سرمایه گذاری های دولت، بخشی از میدان مشترک نفتی آزادگان به بهره برداری رسیده بود؛ دولت کنونی اما قصد دارد طرح های توسعه قبلی را تکمیل و میزان برداشت از این میدان را افزایش دهد. به همین خاطر از بانک ها و بخش خصوصی برای سرمایه گذاری دعوت کرده است؛ اما اینکه برچه اساسی تصور شده که بانک ها و بخش خصوصی توان اجرای چنین مگاپروژه ای را دارند؟! و اگر توان تامین سرمایه را دارند، آیا تمایل هم برای سرمایه گذاری دارند؟ اینها سئوالاتی است که باید از شخص وزیر نفت سوال شود.

تجارب ناموفق در تامین مالی داخلی مگاپروژه ها

بخش خصوصی و بانک های ایران پیش از این نیز ثابت کرده اند که نه تنها توان اجرای پروژه های کوچک را ندارند بلکه علاقه ای هم برای برنامه ریزی و به پایان رساندن آنها ندارند و نمونه این نوع سرمایه گذاری را در عسلویه به تعداد بالا می توان مشاهده کرد.

پیش از این پروژه های پالایشگاهی کوچکی در جنوب کشور (سیراف) و منطقه عسلویه برنامه ریزی شد تا توسط بخش خصوصی به مرحله اجرا برسد. در آن زمان، زمین پروژه ها آماده و مراحل اولیه نیز انجام گرفته بود. اما پس از گذشت سالها این پروژه ها همچنان به سرانجام نرسیده اند.

فراموش نکنیم که پروژه هایی که در عسلویه رها شده اند، پروژه های پالایشگاهی کوچک با ظرفیت تولید  تنها ۶۰ هزار بشکه بودند و در مقابل مگاپروژه میدان نفتی آزادگان بسیار ناچیز محسوب می شوند.

در مدتی که دولت تلاش می کند تا برای توسعه پروژه های نفتی از بخش خصوصی داخلی استفاده کند، بخش خصوصی به کرات اثبات کرده که حاضر نیست برای مشارکت در چنین طرح هایی از جیب خود مایه بگذارد و در انتظار دریافت وام از صندوق توسعه ملی برای اجرای اینگونه پروژها است (البته شاید این امر ریشه در بی اعتمادی متقابل مدیران دولتی و خصوصی است ولی به هر حال یک واقعیت است) و این در حالی است که اگر دولت نقدینگی لازم برای اجرای این پروژه ها را داشت، به طور قطع بی‌واسطه اقدام به توسعه می کرد و نیازی هم به کمک بخش خصوصی نداشت.

تجربه ناخوشایند بخش خصوصی

وزارت نفت و مدیران دولتی باید بپذیرند، بخش خصوصی و بانک های غیر دولتی ایران ریسک چنین سرمایه گذاری کلانی را در شرایط کنونی نمی پذیرند؛ چراکه نگران مشکلاتی هستند که در پروژه های مشارکتی با دولت وجود دارد و میدان نفتی آزادگان، مگاپروژه ای بالادستی است که دولت قصد دارد به کمک بخش خصوصی آن را سرپا کند ولی در عمل و در نهایت خود دولت مشتری انحصاری محصول این پروژه خواهد بود و کمترین تغییر در دولت می تواند به معنی از بین رفتن تمامی منافع متصور بخش خصوصی از این محل خواهد بود، اتفاقی که به کرات رخ داده است.

بخش خصوصی هم اکنون نیز تجربه بد در سرمایه گذاری نیروگاه سازی را در مقابل خود دارد و با مشکلات این سرمایه گذاری همچنان دست به گریبان است.

بخش خصوصی که برای اجرای مگا پروژه میدان آزادگان از او دعوت شده از جنس همان بخش خصوصی است که در پروژه های نیروگاهی با مطالبات انباشته از دولت مواجه است و قدرت نقد کردن مطالبات خود را هم ندارد و از طرف دیگر هم به سررسید بازپرداخت وام های دریافت شده از صندوق توسعه ملی نزدیک شده  و وام ارزی که با دلار ۲ هزار تا ۳ هزار و ۵۰۰ تومان گرفته باید با دلار ۳۳ هزار تومان به دولت بازگرداند.

حالا بخش خصوصی با بی تعهدی دولت در بازپرداخت طلب ریالی انباشته شده چگونه می توانند وام ارزی خود را تسویه کند؟ پس با توجه به شرایط و تلاطم های اقتصادی ایران سرمایه گذاری بخش خصوصی در این مگاپروژه امکان پذیر نیست.

یادمان نرود، سرمایه گذاری در نیروگاه سازی کشور متوقف شده و در همین روزها به رقم بالاتر بودن ظرفیت اسمی نیروگاههای کشور از میزان مصرف روزانه باز هم با چالش کمبود عرضه مواجه هستیم و با گذر زمان این مشکل تشدید خواهد شد؛ چرا که حتی در صورت آغاز دوباره جریان سرمایه گذاری در بخش نیروگاه سازی تا به بهره برداری رسیدن آن ۳ تا ۵ سال باید انتظار بکشیم.

مشابه همین اتفاق در صنعت نفت نیز رخ خواهد داد، مشکلات به مرور زمان خود را نشان می دهند.

تکرار تکرار یک خیال خام

همانطور که پیش از این نیز اشاره شد برای توسعه میدان نفتی آزادگان در دوره ریاست جمهوری احمدی نژاد خیزهایی برداشته شد و حتی در دولت روحانی نیز تلاش شد تا از حضور چینی ها برای این مگاپروژه بهره برداری شود که به دلیل تحریم ها، چین از انجام تعهداتش خودداری کرد و دوباره شرکت ملی نفت ایران این میدان را از چین گرفت و چشم بادامی ها رسما از طرح توسعه این میدان خلع ید شدند.

در واقع دولت روحانی پس از برجام به دنبال استفاده از توانمندی و سرمایه گذاری شرکت های خارجی بود؛ چراکه آنها هم سرمایه و فناوری لازم را در کنار انگیزه کافی برای اجرای این فرایند در اختیار داشتند؛ امکاناتی که دولت و بخش خصوصی ما از آن برخوردار نبودند  و تجربه هم آنطور که اشاره شد نشان میدهد که این دولت و بخش خصوصی نتوانسته اند هم‌افزایی بلند مدتی در جهت جبران کمبودهای خود داشته باشند.

امروز اما، رویکرد دولت به سمت توان داخلی و بخش خصوصی برای توسعه این میدان بزرگ نفتی بود؛ اما بخش خصوصی انگیزه و اعتماد کافی برای اجرای چنین پروژه ای را نداشته و ترجیح می دهد به جای درگیر کردن مستقیم سرمایه های خود از وامهای دولتی استفاده کند و در عمل اولویتش این است که به عنوان پیمانکار و نه سرمایه گذار در این طرح ها حضور داشته باشد.

از بخش خصوصی که بگذریم، بانک ها نیز حاضر نیستند در چنین پروژه هایی سرمایه گذاری کنند؛ چراکه اکنون با پول خود در حال بنگاه داری هستند و با ایجاد شرکت ها و هلدینگ های بزرگ صنعتی و… پروژهایی از دولت دریافت و اجرایی می کنند؛ پس نیازی به پذیرش چنین ریسک بزرگی هم ندارند.

محاسبات غیراقتصادی برای مگاپروژه

نکته دیگری که نباید از قلم بی افتد، محاسبات میزان سرمایه گذاری و مدت زمان اجرای پروژه است. اوجی، وزیرنفت اعلام کرده است که سرمایه لازم برای اجرای این پروژه ۷ میلیارد دلار است؛ ‌سرمایه کلانی که برای اجرای مگاپروژه ای مانند میدان نفتی آزادگان در کشور وجود ندارد و محاسبات قبلی نیز نشان داده، هیچ کدام از ارقام در پیش بینی های اولیه  برای پروژه های نفتی حتی در مقیاس کوچک نیز درست از آب در نیامده است.

پیش از این در پروژه های پالایشگاهی عسلویه برآورد میزان سرمایه گذاری در برخی پروژه ها ۳ میلیارد دلار بود در حالی که این طرح ها با بیش از ۱۰ میلیارد دلار هزینه در دولت قبل به پایان رسید.

انجام پروژها تنها کلنگ زنی نیست، زمانی که پروژه ای آغاز می شود باید شروع و پایان آن اقتصادی باشد؛ چراکه برای آنها هزینه های دلاری صورت میگیرد.

در دولت احمدی نژاد پروژه های متعددی در عسلویه با مدت زمان ۲ سال آغاز شد که در دولت روحانی با زحمت فراوان و هزینه کلان پس از ۹ سال به پایان رسید.

اکنون نیز طرح توسعه میدان نفتی آزادگان با سرمایه ای ۷ میلیارد دلاری برای مدت ۲ سال تعریف شده که بسیار خوشبینانه به نظر می رسد. چراکه تجربه ثابت کرده پروژه هایی که شرکت های داخلی ایران در دست می گیرند؛ امکان و توان لازم برای پایان به موقع آن را ندارند.

حتی در خوشبینانه‌ترین حالت اگر امکان پذیر بودن اجرای آن را در نظر بگیریم تامین بودجه لازم برای اجرای آن جای بحث دارد؛ چرا که مبلغ با توجه به بی ثباتی نرخ ارز نامشخص یا چند برابر است. در واقع سرمایه هنگفتی لازم است که در توان بخش خصوصی به تنهایی نیست.

فاصله زیاد شرکت های داخلی با استاندارد های جهانی باعث شده تا برآورد هزینه، زمان  و کیفیت اتمام پروژه با مشکل مواجه شود. تاکنون پیش نیامده که یک پروژه توسط شرکت های داخلی در زمان مقرر تحویل داده شود و این کاملاْ مشخص است که هر چه پروژه زمان بیشتری را سپری کند، هزینه های بالاتری را نیز طلب می کند.

زمانی که یک پروژه ۳ میلیارد دلاری با ۱۰ میلیارد دلار به پایان می رسد، به طور قطع پروژه‌ای اقتصادی نیست و بخش خصوصی توان تحمل هزینه های آنرا ندارد.

در واقع یک پروژه باید از نظر اقتصادی پاسخگو باشد و در زمان معین آغاز و به پایان برسد و همچنین ظرفیت مورد نظر برای تولید را ارائه کند. با این شرایط به نظر می رسد، طرح توسعه میدان نفتی آزادگان در دولت رئیسی نیز خوشبینانه تعریف شده و قابلیت اجرا ندارد؛ چرا که تمام جوانب آن دیده نشده و از تجربیات گذشته نیز بهره نبرده است.

شرایط مدیریتی جدید کشور نیز چنگی به دل نمی زند و این نیز رسیدن پروژه ها به هدف نهایی را بعید نشان می دهد. هر چند، مدیران نفتی در راستای توسعه میدان نفتی آزادگان تلاش خود را کرده و جلسات متعددی را برگذار کرده و می کنند؛ اما برآیند آنها با توجه به تجربیات شکست خورده گذشته جای تردید دارد.