در جستجوی جویشگر فارسی

محمد ارفع

این روزها که به جای اینترنت از اینترانت بهره‌مند شده‌ایم و طرح صیانت به صورت خودجوش در حال اعمال بر بستر فناوری کشور است خوب است سوال مطرح شود که چرا بعد از چندین سال کمپین‌های تبلیغاتی، ژشت‌های دولتمردان و صرف هزینه‌های بسیار، جویشگران فارسی که قرار بود این روزها به کمک کاربران بیایند فعال نیستند؟

برای پاسخ به این سوال باید ابتدا به تاریخچه تولید یک جویشگر(موتور جستجو) فارسی و بومی در کشور توجه کرد، در سال ۱۳۸۷ بود که وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات تصمیم گرفت که پلتفورمی بومی به عنوان یک موتور جستجوی اینترنتی ملی برای کشور تولید کند، دلایل این امر هم مشخص بود مسئولان می‌گفتند که باید جلوی «افشای اطلاعات کاربران توسط سرویس‌دهندگان خارجی» به خاطر درخواست سازمان امنیت ملی آمریکا از شرکت‌هایی چون گوگل و یاهو در چارچوب طرح پریزم را بگیرند.

از دیگر اهداف طراحی یک جستجوگر فارسی بومی که در همان سال در خبرگزاری دانشجو از سوی شرکت مخابرات مطرح شد فراهم کردن بستری مطمئن برای جستجوهای اینترنتی، رفع نیازمندی‌ها به زبان فارسی، تمرکز بر سرویس‌های محلی، جلوگیری از هدر رفت سرمایه‌های ملی و توسعه عملی دانش‌های راهبردی در دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی بود.

بعد از آن با صرف هزینه‌های بسیار دو شرکت به گفته مسئولان مستقل برای ساخت یک موتور جستجوی کاملا بومی اعلام امادگی کردند البته یکی از آنها مدعی بود که بحث مطالعاتی خود را از سال ۲۰۰۵ یعنی حدود ۳ سال قبل از اینکه وزارت ارتباطات بخواهد به صورت مستقیم به این امر ورود پیدا کند آغاز کرده است به هر طریق این دو موتور جستجو یکی اسم پلتفورم خود را «پارسی جو» و دیگری« یوز» گذاشت.

پس از طی سالیان دراز نخستین نسخه پارسی‌جو در سال ۲۰۱۵ و فقط با یک سرویس «جستجوی وب» منتشر شد، جستجوگر دولتی بعدی یعنی یوز در بهمن ۱۳۹۳ با حضور وزیر ارتباطات ایران افتتاح شد یعنی طراحی و توسعه اولیه موتور جستجوی بومی از سوی شرکت‌های داخلی مورد حمایت دولت به ترتیب۱۰ سال و ۶ سال زمان صرف شد اما تنها این روند طولانی طراحی و راه‌اندازی یک جویشگر بومی مساله اصلی نبود بلکه در همان سال‌ها انتقاد ها از این پروژه بالا گرفته بود به طور مثال خبرگزاری دانشگاه آزاد اسلامی«آنا»، در انتقاد از این پروژه، با یادآوری  شکست پروژه‌های قبلی دولتی در زمینه آی‌تی، ورود دولت به این بخش را ناسازگار با سیاست عدم رقابت با بخش خصوصی و اقدامی در جهت دچار کردن صنعت فناوری اطلاعات ایران به صنعت خودروسازی کشور دانسته بود مساله‌ای که پس از گذشت بیش از یک دهه از فعالیت این دو موتور جستجو قابل درک است.

برپایه آنچه خبرآنلاین در تاریخ ۲۹ بهمن ۱۳۹۳ با عنوان «برای موتور جستجوگر «یوز» چند میلیارد هزینه شده است؟» منتشر کرد، معاون برنامه‌ریزی وزارت ارتباطات در مراسم رونمایی از موتور «یوز» اعلام کرده بود که ساخت این جستجوگر ایرانی تاکنون هزینه‌ای ۷ میلیارد تومانی را برای این وزارتخانه داشته ‌است که معادل هزینه‌ای بالغ بر ۲میلیون و ۱۸۷ هزار دلار به قیمت دلاری ۳۲۰۰ تومان آن زمان بود به عبارت ساده‌تر دولت در آن سال ها با نرخ برابری دلار در سال ۱۴۰۱ رقمی بالغ بر ۶۲,۳۲۹,۵۰۰,۰۰۰ برای ساخت این جویشگر فارسی هزینه کرده است.

اما این موتور جست‌وجوی بومی سرگذشت خوبی نداشت و با اینکه برای آن میلیاردها تومان هزینه شده بود نتوانست بیش از ۶ سال دوام آورد و در سال ۱۳۹۹ مدتی از کار افتاده و نتایجی به کاربران نشان نمی‌داد پس  از آن در ۱۰ خرداد ۱۴۰۰ وبگاه این موتور جست‌وجو به‌طور کلی باز نشد و عملا از دسترس کاربران خارج شد.

سرنوشت  موتور جستجوگر پارسی‌جو نیز دست کمی از یوز ندارد این سامانه از ابتدای مرداد ۱۴۰۱ دیگر در دسترس نیست یعنی در واقع پس از صرف هزینه‌های میلیاردی برای توسعه، ساخت و تکمیل دو موتور جستجو بومی توسط دولت عملا در این روزها که اینترنت قطع و دسترسی به موتورهای جستجوگر خارجی غیر ممکن است سرویس بومی جایگزینی برای آن ها وجود ندارد و حال سوال اینجاست که با این شرایط  آیا بهتر نیست قبل از قطع، محدودسازی و یا صیانت اینترنت فکری برای مشکلات ایجاد شده برای کاربران کرد و یا به دنبال آنهایی گشت که پول گرفتند ولی آنچه تحویل دادند در این روزهایی که به آن به شدت نیاز هست، قابل استفاده نیستند و عملا بیت‌المال را هدر داده‌اند؟