چهره فقر در مسکن

فرزانه طهرانی

به تازگی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی گزارشی منتشر کرده که نشان می دهد خط فقر در خانوارهای تهرانی به نزدیک ۱۵ میلیون تومان در ماه رسیده است. با توجه به رشد شدید قیمت مسکن در سال های گذشته یکی از عمده ترین هزینه های خانوارها مربوط به تامین مسکن است.

بر اساس برآوردی که وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی انجام داده ۷۹ درصد از خانوارهای تهرانی از مسکن مقرون به صرفه برخوردار نیستند و این به معنی سهم بزرگ مسکن از هزینه های ماهانه خانواده ها برای این نیاز حیاتی ست.

سهم مسکن در هزینه های خانوارهای ایرانی طبق آخرین برآوردی که از سوی وزارت راه و شهرسازی صورت گرفته ۳۳.۲ درصد بوده که از متوسط هزینه های خانوارها در کشورهای عضو سازمان همکاری و توسعه اقتصادی ۲ برابر بیشتر است.

از آنجا که این برآورد مربوط به سال ۱۳۹۸ است و با توجه به رشد قیمتی که در سال های گذشته در این بخش اتفاق افتاده، سهم کنونی مسکن در هزینه خانوارها نسبت به اعداد اعلام شده فراتر رفته است.

همچنین شاخص هزینه مسکن در هزینه خانوار و طول دوره انتظار در ایران ۲.۵ برابر مقدار جهانی ست که این شاخص ها نشان می دهد هزینه های مسکن فشار زیادی بر خانواده ها تحمیل می کند. گزارش ها نشان می دهد ۴۳ درصد از فقرا دچار بدمسکنی و ۴۱ درصد از آنها از مسکن مقرون به صرفه برخوردار نیستند.

با توجه به روند افزایشی سهم هزینه های مسکن خانوار که تقریبا نیمی از سبد هزینه ها را به خود اختصاص می دهد و رسیدن این مقدار به ۲ برابر بیشتر از شاخص جهانی آن، همچنین نبود چشم انداز مطلوب از بازار مسکن و اینکه سهم وام مسکن به طور مستمر روند کاهشی در هزینه های تامین مسکن داشته و به کمتر از ۲۰ درصد رسیده است، فشار بر خانوارها برای تامین مسکن افزایش خواهد یافت.

جهش ۲۲ برابری قیمت مسکن

بررسی قیمت مسکن در یک دهه گذشته نشان می دهد از سال ۱۳۹۰ تا آذر امسال قیمت مسکن در تهران به طور میانگین ۲ هزار و ۱۸۵ درصد افزایش یافته است.

بر اساس آمار اعلامی بانک مرکزی قیمت هر متر مربع مسکن در پایتخت در سال ۱۳۹۰ به طور میانگین ۲ میلیون و ۱۰۰ هزار تومان بوده که با شیبی ملایم تا سال ۱۳۹۶ به ۵ میلیون و ۹۰۰ هزار تومان در هر متر مربع رسیده است.

در فاصله سال های ۱۳۹۰ تا ۱۳۹۶ از یک سو نرخ نقدینگی و تورم تا حدود زیادی کنترل شده بود و از سوی دیگر مسکن در رکود دوره ای قرار داشت و این ۲ عامل باعث شده بود قیمت ها به کندی به جلو حرکت کند.

اما از سال ۱۳۹۷ روند رشد قیمت ها شتاب گرفت به گونه ای که قیمت هر مترمربع مسکن در تهران به ۱۰ میلیون و ۷۰۰ هزار تومان رسید.

این قیمت ۲ سال بعد یعنی در سال ۱۳۹۹ به ۳۲ میلیون و ۱۰۰ هزار تومان در هر مترمربع افزایش یافت و طبق آخرین آمار اعلامی بانک مرکزی قیمت هر متر مربع مسکن در تهران در آذر ۱۴۰۱ به ۴۸ میلیون تومان رسیده است.

از آنجا که قیمت مسکن نیز از قیمت های کلیدی تبعیت می کند بررسی رشد نرخ ارز در این سال ها می تواند نشان دهد که قیمت مسکن با چه تناسبی نسبت به این شاخص مهم حرکت کرده است.

هرچند به نظر می رسد که قیمت مسکن بسیار بیشتر از سایر شاخص ها رشد کرده و به رقم های غیرقابل درک رسیده اما مقایسه روند رشد آن با میزان افزایش قیمت دلار از اتفاق دیگری حکایت دارد.

بررسی بازار ارز در یک دهه گذشته نشان می دهد که نرخ دلار از سال ۱۳۹۰ تا دی امسال ۳ هزار و ۳۰۲ درصد افزایش یافته است. یعنی در حالی که قیمت مسکن در این سال ها ۲۲ برابر شده، قیمت دلار ۳۴ برابر رشد کرده است.

قیمت دلار در سال ۱۳۹۰ عددی برابر ۱۲۰۵ تومان بود. با جهش قیمت دلار در سال های ابتدایی این دهه قیمت در سال ۱۳۹۲ به ۳۱۱۵ تومان افزایش یافت اما همانند مسکن روند رشد قیمت تا سال ۱۳۹۶ به کندی پیش رفت.

قیمت دلار در سال ۱۳۹۶ به ۴ هزار و ۸۸۰ تومان رسید که عمده رشد نیز در ماه های پایانی این سال اتفاق افتاد.

اثرات خروج آمریکا از برجام در سال ۱۳۹۷ بیشتر هویدا شد به طوری که نرخ دلار در این سال به ۱۳ هزار و ۱۵۰ تومان افزایش یافت.

هرچند قیمت دلار تا سال ۱۴۰۰ رشد کندتری داشت و تا ۲۶ هزا رو ۲۵۰ تومان بالا رفت اما امسال با رکوردشکنی های جدید روی رقم ۴۰ هزار تومان ایستاده است.

۲۰ درصد از خانوارهای کشور بدمسکن هستند

بر اساس محاسبات صورت گرفته حدود ۲۰ درصد از خانوارهای کشور بدمسکن هستند که این عدد در مناطق شهری ۱۲ و در مناطق روستایی ۴۳ درصد است.

بالاترین نرخ بدمسکنی متعلق به استان های هرمزگان، سیستان و بلوچستان و گیلان به ترتیب با ۶۳، ۵۷ و ۵۱ درصد بوده و از میان شاخص های محرومیت مسکن شایع ترین شاخص مربوط به مصالح بی دوام است.

به طور متوسط ۱۵.۳ درصد از جمعیت کشور در مسکن بی دوام زندگی می کنند که در این میان هرمزگان با ۶۳ درصد بالاترین نرخ مسکن بی دوام را دارد. به عبارت دیگر ۶۳ درصد از جمعیت هرمزگان دارای مسکن با مصالح بی دوام هستند.

سیستان و بلوچستان با ۵۷ درصد در جایگاه بعدی قرار دارد. با توجه به این آمار می توان گفت استان هرمزگان و سیستان و بلوچستان ۴ برابر متوسط کشوری از مصالح بی دوام استفاده می کنند.

در مقابل استان های البرز، قم و تهران در جایگاه بهتری نسبت به سایر استان ها از نظر مصالح ساختمانی قرار دارند.

به طور کلی می توان گفت عامل اصلی فقر مسکن در مناطق روستایی درصد بالای مصالح بی دوام است که منجر به بدمسکنی می شود. این نرخ در مناطق روستایی چهار برابر مناطق شهری ست.

اما عامل اصلی فقر مسکن در مناطق شهری هزینه بالای مسکن است که باعث افزایش نرخ عدم برخورداری از مسکن مقرون به صرفه می شود.

۳۵ درصد از خانوارها زیر خط فقر مسکن

وزارت راه و شهرسازی در گزارش اعلامی در قالب طرح جامع مسکن در سال ۱۳۹۱ اعلام کرده بود که ۲۷ تا ۳۳ درصد خانوارهای ایران زیر خط فقر مسکن قرار دارند. با بروزرسانی این اعداد در سال ۱۳۹۷ درصد خانوارهای زیر خط فقر مسکن به ۳۵ درصد رسیده است.

وزارت راه و شهرسازی در آخرین محاسباتش طول دوره انتظار خانه دار شدن در ایران را ۲۴ سال و ۴ ماه برآورد کرده است.

بر اساس آنچه در وب گاه سازمان همکاری و توسعه اقتصادی و وزارت راه و شهرسازی آمده می توان گفت طول دوره انتظار برای صاحب خانه شدن در ایران تقریبا ۲.۵ برابر متوسط کشورهای عضو سازمان همکاری و توسعه اقتصادی ست.

                           منبع: مرکز آمار