گوگل و اپل، دو امپراتوری انحصاری که دنیای موبایل را خفه کرده‌اند
مهرین نظری
وقتی نام فناوری به میان می‌آید، گوگل و اپل مثل دو غول بی‌رقیب بر دنیای دیجیتال سایه انداخته‌اند. این دو شرکت نه‌تنها بیش از ۹۹ درصد بازار سیستم‌عامل‌های موبایل را در اختیار دارند، بلکه بر اپ‌استورها، مرورگرها، و حتی انتخاب‌های کاربران تسلطی پیدا کرده‌اند که رقبا را در حاشیه نگاه داشته است.
حالا اما موجی از پرونده‌های ضدانحصار، شکایت‌های توسعه‌دهندگان، و فشار نهادهای نظارتی جهانی، پایه‌های این امپراتوری‌های دیجیتال را به لرزه انداخته است. آیا واقعاً گوگل و اپل قاتلان رقابت‌اند؟ و آیا ممکن است روزی این سلطه شکسته شود؟
انحصار سیستم‌عامل‌ها، پایان آزادی انتخاب در دنیای موبایل
امروز بازار موبایل عملاً به دو بخش تقسیم شده است، کاربران iOS و کاربران Android. اگرچه رقابت ظاهری میان این دو پلتفرم وجود دارد، اما واقعیت این است که این دو شرکت با انحصار کامل بر بازار سیستم‌عامل‌ها، جلوی هرگونه ورود رقیب تازه‌ای را گرفته‌اند.
سیستم‌عامل‌هایی مانند Windows Phone، BlackBerry OS و حتی پروژه‌هایی مانند HarmonyOS هواوی، همگی یا شکست خورده‌اند یا به شدت محدود شده‌اند.
اپل با سیاست‌های بسته خود، iOS را به سیستمی تبدیل کرده که هیچ توسعه‌دهنده‌ای بدون تأیید آن نمی‌تواند وارد آن شود. از نصب اپلیکیشن گرفته تا استفاده از سرویس‌های جایگزین مثل مرورگر یا سیستم پرداخت، همه‌چیز تحت کنترل کوپرتینویی‌هاست. گوگل هم اگرچه ظاهر بازتری دارد، اما با قراردادهای انحصاری و اجبار تولیدکنندگان به نصب اپلیکیشن‌های پیش‌فرضش، Android را به ابزاری برای گسترش سلطه‌اش بر داده‌های کاربران و بازار تبلیغات دیجیتال تبدیل کرده است.
آمارها نشان می‌دهند بیش از ۳ میلیارد دستگاه در جهان از Android و حدود ۱.۵ میلیارد دستگاه از iOS استفاده می‌کنند. این سلطه مطلق باعث شده تا توسعه‌دهندگان و حتی کاربران، ناچار به پذیرش شرایط سخت‌گیرانه این شرکت‌ها شوند، بی‌آنکه راهی برای انتخاب واقعی داشته باشند.
اپ‌استورها، چاه‌های طلا یا دام‌های انحصار؟
یکی از بزرگ‌ترین منابع درآمد اپل و گوگل، اپ‌استورها هستند. اپل با App Store و گوگل با Google Play سالانه میلیاردها دلار از فروش اپلیکیشن‌ها و خریدهای درون‌برنامه‌ای کسب می‌کنند. اما نکته این است که این شرکت‌ها از هر تراکنش، کارمزدی بین ۱۵ تا ۳۰ درصد دریافت می‌کنند. این درحالی‌ست که توسعه‌دهندگان هیچ راه جایگزینی ندارند و مجبور به پذیرش این شرایط هستند.
شرکت‌هایی مثل Epic Games، Spotify و حتی غول‌هایی مثل مایکروسافت و آمازون بارها به این سیاست‌ها اعتراض کرده‌اند. در سال ۲۰۲۰، اپیک گیمز با شکایت علیه اپل، نبردی حقوقی را آغاز کرد که هنوز ادامه دارد و یکی از جنجالی‌ترین پرونده‌های ضدانحصار قرن محسوب می‌شود.
این شرکت معتقد است اپل نه‌تنها سهمی غیرمنصفانه از درآمدها را می‌طلبد، بلکه با حذف اپلیکیشن‌هایی که قوانینش را نقض کنند، به توسعه‌دهندگان فشار می‌آورد.
از سوی دیگر، گوگل نیز با فشارهای مشابهی روبه‌روست. کمیسیون اروپا در سال ۲۰۱۸ گوگل را به دلیل سوءاستفاده از موقعیتش در بازار Android، ۵ میلیارد دلار جریمه کرد. اما دلیل آن چه بود؟ گوگل با اجبار تولیدکنندگان موبایل به نصب Chrome و Google Search به‌عنوان پیش‌فرض، رقابت را نابود کرده بود.
موج جدید قوانین ضدانحصار، تهدیدی جدی برای سلطه غول‌ها
امروز اپل و گوگل دیگر فقط با نارضایتی کاربران یا توسعه‌دهندگان مواجه نیستند، بلکه دولت‌ها و نهادهای نظارتی جدی‌تر از همیشه وارد عمل شده‌اند. وزارت دادگستری آمریکا، اتحادیه اروپا و حتی کشورهای آسیایی مانند کره جنوبی و هند، پرونده‌های متعدد ضدانحصار علیه این دو غول باز کرده‌اند.
در ایالات متحده، دادگاه فدرال در حال بررسی این است که آیا گوگل باید بخش‌هایی از کسب‌وکارش، مثل Android یا Chrome را واگذار کند. گفته می‌شود قرارداد گوگل با اپل برای پیش‌فرض بودن در Safari سالانه بیش از ۱۵ میلیارد دلار ارزش دارد و یکی از مصادیق آشکار انحصار است.
اپل نیز با قوانین جدید اتحادیه اروپا موسوم به «قوانین بازار دیجیتال» (DMA) مجبور شده امکان نصب اپلیکیشن از خارج App Store را در اروپا فراهم کند. اگر این قانون به آمریکا هم برسد، مدل درآمدی اپل به‌شدت آسیب خواهد دید. تیم کوک در سال ۲۰۲۳ هشدار داد که چنین تغییراتی «امنیت و یکپارچگی iOS» را تهدید می‌کند، اما منتقدان این را توجیهی برای حفظ انحصار می‌دانند.
آیا انحصار گوگل و اپل فرو می‌ریزد؟
حالا که توسعه‌دهندگان، نهادهای نظارتی و حتی کاربران آگاه‌تر از قبل به انحصار این دو شرکت اعتراض دارند، آینده بازار موبایل می‌تواند شاهد تغییراتی اساسی باشد. آیا روزی فرا می‌رسد که رقبا بتوانند سهمی از این بازار بگیرند؟ یا گوگل و اپل همچنان با سرمایه‌های نجومی و شبکه‌های پیچیده‌شان، هر تلاشی را در نطفه خفه می‌کنند؟
واقعیت این است که انحصار در دنیای دیجیتال، بیش از هر زمان دیگری زیر ذره‌بین قرار گرفته و اگر موج قوانین ضدانحصار با قدرت ادامه یابد، شاید دنیای فناوری، فضای بازتر و رقابتی‌تری را تجربه کند؛ دنیایی که در آن نوآوری از دل رقابت زاده می‌شود، نه از سلطه.
