یلدای گران سفرههای کوچک
اکرم رضائی نژاد
در آستانه شب یلدا، بلندترین شب سال که در فرهنگ ایرانی همواره با دورهمی خانوادگی، میوههای رنگارنگ و لحظههای صمیمی شناخته میشود، سایه سنگین گرانی بیش از هر زمان دیگری بر سفره خانوارها، بهویژه کارگران و دهکهای پایین درآمدی، افتاده است.
افزایش پرشتاب هزینههای معیشت، یلدا را از یک آیین ساده فرهنگی به مناسبتی پرهزینه تبدیل کرده و برای بسیاری، حفظ حداقلی این رسم کهن نیز به چالشی جدی بدل شده است.
به گزارش عصراقتصاد، بر اساس برآوردهای رسمی، سبد معیشت خانوار کارگری به بیش از ۳۳ میلیون تومان رسیده؛ رقمی که فاصله معناداری با حداقل دستمزد مصوب دارد. همین شکاف عمیق، باعث شده بسیاری از کارگران از خرید اقلام مرسوم شب یلدا مانند میوه، آجیل و حتی شیرینی صرفنظر کنند. در چنین شرایطی، هزینههایی که تا چند سال قبل جزئی عادی از زندگی روزمره محسوب میشد، امروز رنگ تجمل به خود گرفته است.
علیرضا حیدری، کارشناس اقتصادی، با اشاره به اثر تورم بر رفتار مصرفی کارگران میگوید: در شرایطی که درآمد حقیقی هرسال بهدلیل تورم کاهش مییابد و افزایش دستمزد متناسب با رشد قیمتها نیست، تابع تقاضای مصرفکننده نیز نزولی میشود. کاهش سرانه مصرف گوشت، مرغ، برنج و میوه گواه همین روند است. به گفته او، سیاستهایی مانند کالابرگ الکترونیک یا جبران مابهالتفاوت قیمتها، تنها مانع سقوط بیشتر مصرف میشوند و توان بازگرداندن رفاه ازدسترفته را ندارند.
این فشار معیشتی در زندگی روزمره کارگران بهوضوح دیده میشود. رضایی، کارگر یک کارخانه در کرج، میگوید: «سالهای قبل حداقل یک هندوانه و چند تا انار میخریدیم. امسال حتی فکرش را هم نمیکنیم؛ یک دانه انار تا ۸۰ هزار تومان قیمت دارد.» روایتهایی از این دست، تصویری عینی از فاصله میان آمارهای اقتصادی و واقعیت سفره خانوارها ارائه میدهد.
افزایش مداوم تورم و عقبماندن دستمزدها سفره یلدای کارگران را کوچک کرده و حذف تدریجی میوه، آجیل و دورهمیهای خانوادگی را به یک واقعیت معیشتی بدل میکند
در بازار میوه نیز وضعیت بهتر نیست. گزارشهای میدانی از مشهد نشان میدهد در روزهای منتهی به شب یلدا، قیمت میوه با نوسانات ساعتی و اختلافهای ۳۰ تا ۴۰ درصدی در مناطق مختلف شهر همراه بوده است. فعالان صنفی، ریشه اصلی این گرانی را نه در کمبود تولید، بلکه در ضعف نظام توزیع و نقش پررنگ دلالان میدانند.
حمید آزادی، رئیس اتحادیه خردهفروشان میوه و ترهبار مشهد، با تأکید بر همین مسئله میگوید: بخش عمده بار میدان بهصورت امانتفروشی عرضه میشود و واسطهها بدون آنکه نقشی در تولید داشته باشند، قیمتگذاری را در دست میگیرند. به گفته او، خردهفروشان با سودی حدود ۱۰ تا ۱۵ درصد فعالیت میکنند و افزایشهای شدید قیمت بیشتر محصول دلالی و نبود نظارت مؤثر است. اختلاف قیمت انار، که از ۸۰ تا ۱۸۰ هزار تومان در نوسان است، نمونهای از همین آشفتگی بازار است.
مسئولان محلی از اجرای طرحهایی برای کنترل بازار خبر میدهند. سید مرتضی حیدری، معاون برنامهریزی فرمانداری مشهد، اعلام کرده فروشگاههایی برای عرضه میوه با قیمت میدان راهاندازی شده و نظارتها تشدید شده است. با این حال، تجربه سالهای گذشته نشان میدهد که نظارتهای مقطعی و مناسبتی، بدون اصلاح ساختار توزیع، اثر پایداری بر بازار ندارد.
در کنار میوه، بازار آجیل نیز بیش از پیش از دسترس خانوارها خارج شده است. بر اساس اعلام اتحادیه آجیل و خشکبار، قیمت برخی ترکیبهای آجیل شب یلدا به سقف یک میلیون و ۳۰۰ هزار تومان رسیده و در بازار آزاد حتی از این رقم فراتر رفته است. بررسیها نشان میدهد قیمت آجیل ممتاز نسبت به سال گذشته تا ۸۵ درصد افزایش یافته و همین موضوع، آجیل را از خوراکی سنتی به کالایی لوکس تبدیل کرده است.
مسعود سلیمانی، دبیر انجمن تأمین و بستهبندی آجیل و خشکبار، دلایل این گرانی را در نوسانات ارزی، افزایش هزینههای تولید، سیاستهای ارزی و کاهش قدرت خرید خانوارها میداند. به گفته او، کاهش تقاضا تا ۵۰ درصد در برخی بازارها، نشانه هشداردهندهای از افت توان خرید مردم است؛ وضعیتی که فروشندگان را نیز تحت فشار قرار داده و چرخهای معیوب از کاهش فروش و افزایش قیمت ایجاد کرده است.
در مقابل، وضعیت بازار شیرینیها ثبات نسبی داشته است. رئیس اتحادیه قنادان تهران اعلام کرده قیمت شیرینی در شب یلدا افزایش نخواهد داشت و میانگین قیمت شیرینیهای خشک و سنتی در بازه ۲۰۰ تا ۳۵۰ هزار تومان قرار دارد. با این حال، همین ارقام نیز برای بسیاری از خانوارهای کارگری، قابلتوجه و محدودکننده است و موجب شده خرید شیرینی نیز بهحداقل برسد.
آشفتگی میوه آجیل و خشکبار در آستانه یلدا با میدانداری دلالها ضعف نظارت و سیاستهای مقطعی پیوند خورده و اعتماد مصرفکننده و قدرت خرید خانوارها را تضعیف میکند
اقتصاددانان هشدار میدهند که پیامدهای گرانی صرفاً به حذف چند قلم خوراکی از سفره مردم محدود نمیشود. مناسبتهایی مانند یلدا و نوروز، علاوه بر کارکرد فرهنگی، نقشی مهم در تقویت همبستگی اجتماعی و امید جمعی دارند. وقتی دورهمی خانوادگی به «هزینه اضافی» تعبیر میشود، اثرات روانی و اجتماعی آن در بلندمدت نمایان خواهد شد.
با این حال، در حالی که تنها چند روز تا شب یلدا باقی مانده، برای بسیاری از کارگران، دغدغه اصلی نه انار و آجیل، بلکه تأمین اجاره، خوراک و هزینههای ماه آینده است. گزارشها نشان میدهد تا زمانی که شکاف میان هزینه معیشت و درآمد واقعی نیروی کار ترمیم نشود و ساختارهای توزیع و نظارتی اصلاح نگردد، یلدا بیش از آنکه شب شادی و همدلی باشد، نماد کوچکتر شدن سفرهها خواهد ماند.
