ناترازی انرژی یکی از چالش‌های جدی است که ایران در سال‌های اخیر با آن مواجه بوده است و نیاز به توجه و اقدام فوری دارد. کارشناسان منشا اصلی این وضعیت را ناترازی مدیریتی عنوان می کنند که باعث افزایش مصرف انرژی، محدودیت‌های تولید و مشکلات زیرساختی شده است چرا که ایران تا سال ۲۰۱۵ بهترین شاخص‌های زیرساختی با رتبه زیر ۵۰ را در دنیا داشت که نشان‌دهنده ایجاد زیرساخت‌های بسیار خوب در کشور بود، اما هم‌اکنون رتبه ۸۲ در شاخص‌های زیرساختی را دارد.
به گزارش عصراقتصاد، ناترازی انرژی در ایران به ویژه در حوزه سوخت‌های فسیلی، به یکی از مهمترین چالش‌ها تبدیل شده است. بنزین، به عنوان یکی از منابع اصلی تأمین انرژی حمل و نقل و صنایع، در این بحران نقش بسزایی دارد. بررسی وضعیت بنزین و چالش‌های مرتبط با آن می‌تواند تصویر روشنی از مشکلات کلان اقتصادی و اجتماعی کشور ارائه دهد.
مصرف روزافزون بنزین در کشور به ویژه در فصول خاص، فشار زیادی بر منابع تولید بنزین وارد کرده است که افزایش تعداد خودروها سهم عمده‌ای در این افزایش دارند. این در حالیست که با وجود منابع فراوان نفت در ایران، مشکلاتی چون تحریم‌های بین‌المللی و فرسودگی تأسیسات پالایش نفت، تولید بنزین را کاهش داده است. تأسیسات پالایشگاهی نیاز به نوسازی و به‌روزرسانی جدی دارند. همچنین مدیریت ناکارآمد منابع در بخش‌های مختلف صنعت نفت، به عدم بهره‌وری و اتلاف منابع دامن زده است. این موضوع باعث می‌شود که نتوان به شیوه بهینه از ذخایر انرژی استفاده کرد.
از سوی دیگر ناترازی در تولید و عرضه بنزین به بحران‌هایی همچون کمبود سوخت و ایجاد صف‌های طولانی در پمپ بنزین‌ها به ویژه در تعطیلات چندروزه منجر شده است.
به این ترتیب اقدامات جدی و برنامه ریزی های استراتژیک برای برای مقابله با ناترازی انرژی و چالش‌های مربوط به بنزین، ضروری است که کارشناسان به برخی از آنها اشاره کرده اند، دولت باید به سرمایه‌گذاری در پروژه‌های نوسازی و بهسازی پالایشگاه‌ها و تأسیسات مرتبط با تولید بنزین توجه ویژه‌ای داشته باشد، همچنین توسعه سیستم‌های حمل و نقل عمومی و تشویق مردم به استفاده از آنها می‌تواند فشار بر منابع بنزین را کاهش دهد، ترویج وسیع‌تر انرژی‌های تجدیدپذیر و سوخت‌های جایگزین می‌تواند به تنوع بخشی به منابع انرژی کشور کمک کند. فرهنگ‌سازی درباره مصرف بهینه سوخت و استفاده از فناوری‌های نوین در وسایل نقلیه نیز می‌تواند به کاهش تقاضای بی‌رویه برای بنزین کمک کند.
ناترازی انرژی و چالش‌های بنزین در ایران، نیازمند توجه و راهکارهای زودهنگام و سریع است. با نهایت توان، می‌توان با مدیریت بهینه منابع، بهبود زیرساخت‌ها و توسعه سیستم‌های حمل و نقل عمومی، به آینده‌ای پایدارتر در بخش انرژی دست یافت. این اقدامات می‌تواند ضمن تأمین نیازهای امروز، به حفظ محیط زیست و بهبود کیفیت زندگی مردم نیز کمک کند.
با توجه به اهمیت این موضوع مهمترین چالش‌های ناترازی انرژی با محوریت «بنزین» در نشست جمعی از کارشناسان اقتصادی با عنوان «ناترازی انرژی؛ چالش‌های بنزین در ایران»، مورد بررسی قرار گرفت و بر اصلاح حکمرانی و توسعه و نوسازی زیرساخت‌ها تأکید شد.
میانگین شدت مصرف انرژی در ایران، ۲ برابر میانگین مصرف انرژی در جهان است
سید حمید حسینی، سخنگوی اتحادیه صادرکنندگان فرآورده‌های نفتی در این نشست با تأکید بر اینکه منشأ اصلی مسئله ناترازی انرژی، ناترازی مدیریتی است، اظهار کرد: ایران تا سال ۲۰۱۵ بهترین شاخص‌های زیرساختی با رتبه زیر ۵۰ را در دنیا داشت که نشان‌دهنده ایجاد زیرساخت‌های بسیار خوب در کشور بود، اما هم‌اکنون دارای رتبه ۸۲ در شاخص‌های زیرساختی هستیم که جای تأمل دارد.
وی با بیان اینکه حدود هزار میلیون مترمکعب گاز و ۳۴۰ میلیون لیتر فرآورده در کشور تولید می‌شود و سومین تولیدکننده بزرگ گاز در جهان به‌شمار می‌رویم، گفت: با وجود حجم زیاد تولید در کشور، وجود ناترازی گاز و فرآورده ازجمله چالش‌های اصلی در کشور است، چراکه میانگین شدت مصرف انرژی در ایران ۲ برابر میانگین مصرف انرژی در جهان است.
سخنگوی اتحادیه صادرکنندگان فرآورده‌های نفتی ادامه داد: هدررفت روزانه ۵۰۰ هزار بشکه نفت در شبکه از محل تولید تا توزیع، افزایش ۲۰ درصدی مصرف سوخت خودروهای داخلی به نسبت خودروهای منطبق با استاندارد جهانی، وجود ترافیک، عدم توسعه حمل‌ونقل عمومی، قاچاق فرآورده و وجود اختلال در سامانه سوخت ازجمله عوامل افزایش مصرف بنزین در کشور است.
حسینی با بیان اینکه به جای ساخت پالایشگاه جدید می‌توان بهسازی پالایشگاه‌های موجود را در دستور کار قرار داد، افزود: بر اساس گزارش‌ها، ایران جزو پنجمین کشور آلوده دنیاست و به ازای هر ایرانی ۷ تن کربن در سال تولید می‌شود و همه اقتصاد ایران و سرمایه‌گذاری‌ها صرف انرژی کشور شده است، از این رو باید به جای افزایش تولید و ساخت پالایشگاه‌های جدید، بهسازی پالایشگاه‌های موجود را در دستور کار قرار داد.
وی در پایان یادآور شد: ایجاد سازمان راهبردی وزارت نفت به‌منظور مدیریت و نظارت بر تولید و مصرف فرآورده، انجام کارهای اداری بدون مراجعه حضوری و افزایش قیمت بنزین ازجمله راهکارهایی است که باید به‌منظور کاهش مصرف بنزین در دستور کار قرار گیرد.
نقش اجرای به موقع طرح های در دست اجرا در کاهش ناترازی بنزین
علیرضا آرمان‌مقدم نیز، اجرای پروژه‌های با راندمان بالا، مدیریت مصرف، توسعه و نوسازی زیرساخت‌ها، اصلاح حکمرانی، نوسازی ناوگان، پایش و کنترل از طریق سیستم‌های مربوط به کارت هوشمند سوخت، بهینه‌سازی موتورها، توازن ذخیره‌سازی فرآورده در استان‌های کشور، برون‌سپاری فعالیت‌ها و استفاده از بخش خصوصی را از جمله راهبردهای مؤثر برای مقابله با ناترازی انرژی در کشور دانست و اظهار کرد: اجرای به‌موقع طرح‌های در دست اجرا نقش قابل‌توجهی در کاهش ناترازی بنزین دارد.
وی با بیان اینکه در سال‌های اخیر مصرف به‌صورت قابل‌توجهی افزایش یافت و تولید نیز به همان نسبت روند افزایشی به خود گرفت، اما به دلیل مصرف بی‌رویه تولید از مصرف جا ماند، اظهار کرد: خودروهای فرسوده از عوامل مصرف بالای بنزین در کشور است.
هم اکنون بیش از ۹۰ درصد موتورسیکلت‌ها، ۳۰ درصد خودروهای شخصی، ۴۸ درصد تاکسی‌ها و ۸۶ درصد مینی‌بوس‌ها در کشور فرسوده هستند، یادآور شد:
معاون اجرایی شرکت ملی پالایش و پخش با اشاره به موضوع افزایش قیمت بنزین افزود: وزارت نفت در حوزه سیاست‌های قیمتی نقشی نخواهد داشت و قیمت فرآورده موضوعی حاکمیتی است که سازمان‌های بالاتر راجع به آن تصمیم می‌گیرند و هم‌اکنون برنامه‌ای برای افزایش قیمت بنزین وجود ندارد.
آرمان‌مقدم یادآور شد: سال ۱۳۸۳ بر اساس قانون و با هدف جلوگیری از تورم، موضوع تثبیت قیمت‌ها مطرح و از افزایش تدریجی نرخ فرآورده جلوگیری شد اما هم‌اکنون دولت باید رویکرد تازه‌ای برای بنزین در دستور کار قرار دهد.
باید افزایش قیمت سالانه بنزین در دستور کار قرار گیرد
یاسر ملایی، پژوهشگر اقتصادی نیز با بیان اینکه حدود ۳۰ میلیارد دلار در سال بابت بنزین یارانه توزیع می‌شود، گفت: این یارانه در حالی توزیع می‌شود که دولت در بخش‌های مختلف مانند پرداخت حقوق کارکنان بخش بهداشت و درمان، معلمان و بخش‌های دیگر با مشکل روبه‌روست و این استفاده غیربهینه از منابع ملی را نشان می‌دهد.
وی با تأکید بر اینکه افزایش قیمت سالانه بنزین، متناسب با تورم باید در دستور کار قرار گیرد، افزود: تفکر اینکه با تثبیت قیمت می‌توان تورم را کنترل کرد کاملاً اشتباه است و سبب آسیب به اقتصاد کشور می‌شود، از این رو بحث اصلاح قیمت بنزین باید از دیدگاه بهره‌وری از منابع ملی مطرح می‌شود، چراکه اگر این منابع ملی به‌صورت عادلانه صرف توسعه زیرساخت‌ها شود، شاهد اتفاق‌های بسیار مطلوبی در زمینه توسعه زیرساخت‌های کشور خواهیم بود.
این پژوهشگر اقتصادی با بیان اینکه ایران بهشت پروژه‌های بهینه‌سازی انرژی و کاهش تولید کربن است، یادآور شد: در سال‌های طولانی و بر اساس سیاست‌گذاری‌های نادرست، شدت مصرف انرژی کشور افزایش قابل‌توجهی داشته است و این موضوع می‌تواند عرصه را برای سرمایه‌گذاری‌های بین‌المللی فراهم آورد.
ملایی ادامه داد: سرمایه‌گذاری در زمینه استفاده از خودروهای برقی در شبکه مسافربری و تاکسی‌رانی کشور مانند شرکت‌های اسنپ، تاکسی و وسایل حمل‌ونقل عمومی نقش قابل‌توجهی در کاهش مصرف انرژی کشور خواهد داشت، چراکه عمده انرژی در ترددهای شهروندان هدر می‌رود.
افزایش قیمت بنزین بدون توسعه زیرساخت‌های حمل‌ونقل عمومی کشور غیرمنطقی است
شهاب‌الدین متاجی، مدیر پیشین برنامه‌ریزی تلفیقی شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی نیز با اشاره به شدت افزایش مصرف بنزین در کشور گفت: اگر تعریف درستی برای زندگی شهری و نحوه حمل‌ونقل در شهرها طراحی نشود حمل‌ونقل شهری بر پایه خودروهای شخصی انجام می‌شود که این مسئله به ایجاد ترافیک، آلودگی صوتی و کاهش رفاه مردم می‌انجامد.
وی با بیان اینکه استفاده نکردن از فناوری‌های تازه در صنعت خودروسازی نیز نقش قابل‌توجهی در ناترازی بنزین دارد، افزود: هم‌اکنون خودروهایی به مردم عرضه می‌شود که مطابق استانداردهای جهانی نیست و مصرف بنزین بسیار بالاتری نسبت به خودروهای ساخته‌شده در کشورهای پیشرفته دارد.
مدیر پیشین برنامه‌ریزی تلفیقی شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی با تأکید بر اینکه افزایش امکانات حمل‌ونقل عمومی به‌منظور کاهش مصرف خودروی شخصی باید در دستور کار قرار گیرد، تصریح کرد: نباید مردم را با افزایش قیمت بنزین ناچار به استفاده از وسایل حمل‌ونقل عمومی کرد، بلکه وسایل حمل‌ونقل عمومی باید به‌گونه‌ای توسعه یابد که افراد جامعه استفاده از وسایل حمل‌ونقل عمومی را نسبت به خودروهای شخصی ترجیح دهند.
متاجی با تأکید بر اینکه افزایش قیمت بنزین بدون توسعه زیرساخت‌های حمل‌ونقل عمومی کشور غیرمنطقی است و تنها سبب ایجاد نارضایتی عموم افراد جامعه می‌شود، یادآور شد: افزایش قیمت بنزین تنها هنگامی منطقی است که افراد جامعه با توجه به توسعه زیرساخت‌های حمل‌ونقل عمومی کشور حق انتخاب داشته باشند.
وی افزایش محدوده طرح ترافیک، فرهنگ‌سازی مناسب، کاهش مصرف اتومبیل‌های شخصی، ایجاد قوانین سختگیرانه برای پارک ماشین کنار خیابان‌ها و پارکینگ اداره‌های دولتی به‌منظور کاهش استفاده از خودروی شخصی را نمونه راهکارهایی دانست که می‌تواند در کاهش مصرف بنزین مؤثر باشد.
