ایران در رقابت اقتصاد دیجیتال منطقه‌ای کجای میدان ایستاده؟
با وجود جمعیتی بزرگ و ظرفیت نیروی انسانی جوان، ایران در اقتصاد دیجیتال نه‌تنها از همسایگان عقب مانده، بلکه در رقابتی نابرابر با کشورهایی چون ترکیه، امارات و عربستان مواجه است. آیا لازمه جهش، تغییرات ساختاری یا دیپلماسی فناوری منطقه‌ای است؟
وضعیت کنونی ایران در اقتصاد دیجیتال
بر اساس گزارش‌ها، سهم اقتصاد دیجیتال ایران از تولید ناخالص داخلی حدود ۶.۵ درصد برآورد می‌شود، در حالی که این عدد در ترکیه به ۱۰ درصد و در امارات متحده عربی به ۱۲.۴ درصد می‌رسد.
همچنین در شاخص توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات (IDI)، ایران رتبه‌ای میان کشورهای جهان دارد که در مقایسه با رتبه ترکیه وضعیت پایین‌تری را نشان می‌دهد. علاوه بر مقیاس اقتصادی، ضعف در حکمرانی دیجیتال، کمبود قوانین حمایت‌کننده، مشکلات ارتباط با بازار جهانی و محدودیت‌های بین‌المللی نیز به عنوان موانع جدی قلمداد می‌شوند.
مزیت‌های منطقه‌ای ترکیه، امارات و عربستان
یکی از عوامل برجسته موفقیت این کشورها، اتخاذ سیاست‌های حمایتی و مشوق برای جذب سرمایه‌گذاری و استارتاپ‌هاست.
امارات با اعطای معافیت مالیاتی و زیست‌بوم فناوری پویا، به قطب منطقه‌ای تبدیل شده است. عربستان سعودی نیز با برنامه چشم‌انداز ۲۰۳۰ و سرمایه‌گذاری‌های کلان در فناوری، در مسیر تقویت اقتصاد دانش‌محور حرکت می‌کند. ترکیه هم با وجود فشارهای تحریمی، در حوزه اقتصاد دیجیتال فعال است.
تعداد زیادی شرکت فناوری در این کشور فعالیت می‌کنند و تلاش می‌شود روابط فناورانه و نوآوری میان ترکیه و ایران نیز تقویت شود. به عنوان نمونه، توافق برای تأسیس مرکز اقتصاد دیجیتال مشترک میان دو کشور از جمله گام‌های تازه در این زمینه است.
نقاط ضعف ایران در مقایسه
بخش حقوقی و مقرراتی یکی از مهم‌ترین چالش‌های ایران است. نبود قوانین شفاف برای مالکیت داده، حریم خصوصی، قراردادهای فناوری و حمایت از نوآوران به عملکرد پایدار زیست‌بوم دیجیتال لطمه زده است. از سوی دیگر، زیرساخت‌های ارتباطی نیز همچنان با ضعف‌هایی همراه است. کیفیت اینترنت، دیتاسنترها و شبکه ارتباط بین‌الملل محدود بوده و هزینه بالایی دارد.
در زمینه دسترسی به سرمایه و بازار هم محدودیت‌های ناشی از تحریم و دشواری تعامل مالی بین‌المللی، مانع جدی برای جذب سرمایه خارجی و حضور در بازار جهانی است. علاوه بر این، ایران در دیپلماسی فناوری منطقه‌ای نیز حضوری کم‌رنگ دارد. در حالی که کشورهای منطقه با همکاری‌های مشترک، توافق‌های تجاری فناورانه و پروژه‌های مشترک توانسته‌اند جایگاه خود را تثبیت کنند، ایران کمتر در این مسیر گام برداشته است.
راهکارها و توصیه‌ها برای ایران
برای جبران عقب‌ماندگی، تقویت همکاری منطقه‌ای ضرورتی انکارناپذیر است. ایران باید در موافقت‌نامه‌های دیجیتال با کشورهای همسایه ورود کند، دیپلماسی فناوری را توسعه دهد و پروژه‌های مشترک اجرا کند، مانند تأسیس مرکز اقتصاد دیجیتال مشترک با ترکیه. اصلاح مقررات و به‌روزرسانی سریع قوانین نیز حیاتی است.
تدوین چارچوب‌های روشن برای حمایت از داده، قراردادهای هوشمند، حقوق مالکیت معنوی و تأمین امنیت سایبری می‌تواند زمینه را برای رشد فراهم کند. افزایش سرمایه‌گذاری دولتی و خصوصی نیز لازم است. ایجاد صندوق‌های نوآوری منطقه‌ای، جذب سرمایه خارجی و کاهش موانع مالی و بانکی می‌تواند به اکوسیستم نوپا کمک کند.
توسعه زیرساخت‌های ارتباطی، شبکه‌های فیبر و مراکز تبادل داده نیز برای کاهش هزینه‌ها و تسهیل تبادل اطلاعات ضروری است. در نهایت، شرکت‌های ایرانی باید رویکردی منطقه‌ای اتخاذ کنند و محصولات و خدمات خود را برای حضور در بازارهای خاورمیانه آماده سازند، نه اینکه تنها به بازار داخلی بسنده کنند.
