زلزله تعدیل نیرو در اکوسیستم دیجیتال خاورمیانه
مهرین نظری
دوازده روز آتش و دود در آسمان خاورمیانه کافی بود تا در زمینِ اقتصاد، موجی از اخراج و تعطیلی به راه بیفتد. استارتاپ‌ها و پلتفرم‌های دیجیتال، که زمانی نماد رشدِ بی‌مرز بودند، اکنون با ترازنامه‌های خون‌چکان و نیروهای سردرگم دست‌وپنجه نرم می‌کنند.
قطعی اینترنت، آغاز سقوط منحنی درآمد
در روز ششم جنگ، ترافیک اینترنت در ایران به زیر ۵ درصد میزان معمول سقوط کرد؛ وب‌سایت‌های نظارتی آن را «ساده‌ترین راه قطع خون‌رسانی به کسب‌وکارهای آنلاین» توصیف کردند. همزمان، گزارش‌ها هشدار داد که خاموشی گسترده کاربران را به سرویس‌های داخلی ناامن سوق داده و اعتماد خریداران را فرو ریخته است.
داده‌های پرداختی نشان می‌دهد نرخ تراکنش‌های موفق در پلتفرم‌های ایرانی تا ۵۰ درصد افت کرد؛ مدیرعامل یکی از بزرگ‌ترین شرکت‌های فین‌تک این رقم را «آغاز یک بحران بیکاری زنجیره‌ای» نامید. نتیجه مستقیم برای استارتاپ‌های فروشگاهی، کاهش دو رقمی درآمد و شروع اخراج‌های پشت سرهم بود؛ موجی که رسانه‌های تخصصی داخلی با تیتر «تعدیل‌های بی‌صدا» پیگیری کردند.
فرار سرمایه و سکته در جریان نقدینگی
همان ساعت‌ها، سرمایه‌گذاران بین‌المللی روی دکمه «مکث» زدند. گزارش‌ها نوشتند صندوق‌های حوزه خلیج فارس استراتژی «صبر تاکتیکی» را جایگزین تزریق سرمایه در استارتاپ‌های منطقه کردند. جنگ دوازده روزه به‌عنوان «ریسک تازه در الگوریتم ارزیابی استارتاپ‌ها» معرفی شد و پیش‌بینی شد نرخ تنزیل سرمایه در دورهای بعدی دست‌کم سه واحد درصد افزایش یابد. در تهران، گزارش‌هایی از افت شدید تأمین مالی و افزایش ادغام اجباری میان شرکت‌های کوچک منتشر شد؛ بسیاری از استارتاپ‌ها برای زنده ماندن، نیروهای خود را تا یک‌سوم کاستند.
تل‌آویو زیر سایه آژیر، اخراج رزرو نیروهای تک
در اسرائیل، بخش بزرگی از نیروی متخصص فناوری به‌عنوان نیروهای ذخیره ارتش احضار شد؛ اما بازگشت به محل کار با نامه اخراج همراه بود. برخی تحلیل‌ها این رخداد را «بحران ناگفته» نامیدند. فهرستی از ده‌ها استارتاپ و غول فناوری منتشر شد که از ابتدای سال ۲۰۲۵ بیش از ۱۰ هزار نفر را تنها در اسرائیل تعدیل کرده‌اند.
حتی غول آمریکایی اینتل، که در کیریات گات بزرگ‌ترین کارخانه خارج از آمریکا را دارد، هشدار داد در دور تازه صرفه‌جویی احتمال حذف تا ۲۰ درصد نیروی محلی وجود دارد. کارشناسان معتقدند هرچند اسرائیل از میدان نبرد «قوی‌تر» بیرون آمده، اما شکاف سرمایه انسانی در بلندمدت به اقتصادش ضربه می‌زند.
استارتاپ‌های ایرانی، تیغ دو لبه تحریم و جنگ
در ایران، شرکت‌های فناوری پیشاپیش با فهرستی از تحریم‌ها و دسترسی محدود به سخت‌افزار و سرویس‌های ابری غربی روبه‌رو بودند؛ جنگ، این فشار را مضاعف کرد. گزارش‌ها از «ادامه‌دار شدن موج تعدیل ۲۰۲۵» خبر دادند و آن را مستقیماً به افت سفارش آنلاین و هزینه‌های سرسام‌آور دیتاسنترهای جایگزین نسبت دادند. مطابق پیش‌بینی‌ها، اختلال در زنجیره واردات تراشه باعث شده هزینه هر سرور در ایران تا ۴۰ درصد بالا برود.
در این شرایط، برخی پلتفرم‌ها ترجیح دادند موقتاً فعالیت خود را تعلیق کنند؛ یکی از مدیران ارشد صنعت تجارت الکترونیک گفت: «بین پرداخت حقوق یا سرپا نگه داشتن سایت، ناچار بودیم یکی را انتخاب کنیم.»
وقتی یک جنگِ محلی، مشکلِ جهانی می‌شود
جنگ محدود به مرزها نماند؛ قیمت بیمه‌نامه‌های حمل‌ونقل در تنگه هرمز ۱۵ درصد جهش کرد. شرکت‌های لجستیکی هشدار دادند تأخیر میانگین تحویل کالا از مبدأ چین به بنادر ایران و اسرائیل از ۱۹ به ۳۱ روز رسیده است.
همین اختلال، فروشندگان آنلاین را مجبور کرد برای جبران کمبود کالا، دست به خرید اضطراری با قیمت بالاتر بزنند؛ هزینه‌ای که در نهایت با تعدیل نیرو جبران شد. تحلیل‌ها درباره کاهش تجارت غرب آسیا نشان می‌دهد شرکت‌های هندی نیز سفارش‌های نرم‌افزاری مشترک با استارتاپ‌های ایرانی را تعلیق کرده‌اند.
واگرایی سیاست‌های حمایتی، مرخصی اضطراری در تل‌آویو، بلاتکلیفی در تهران
بعضی استارتاپ‌های اسرائیلی با ارائه مرخصی باحقوق و کمک‌هزینه اضطراری تلاش کردند فشار روانی را کاهش دهند؛ در مقابل، کسب‌وکارهای ایرانی تحت فشار تورم و قطع دسترسی به سرمایه خارجی، عمدتاً گزینه‌ای جز تعدیل نداشتند. نتیجه، واگرایی در شاخص اعتماد کارکنان بود؛ بررسی اولیه یک شرکت تحقیقات منابع انسانی حاکی است ۶۲ درصد کارکنان ایرانیِ بخش فناوری «احساس ناامنی شغلی شدید» دارند، درحالی‌که این عدد در اسرائیل ۳۸ درصد گزارش شد.
نقش سایبری، نبرد بی‌صدا با اثر شغلی بلند صدا
همزمان با موشک‌ها، سایه جنگ به زیرساخت دیجیتال نیز نفوذ کرد. گزارش‌هایی از «حملات پرشدت به سامانه‌های مالی ایران» و ضدحمله‌های هکتیویستی علیه شرکت‌های اسرائیلی منتشر شد. چند ساعت اختلال در درگاه‌های پرداخت کافی بود تا سبد خرید میلیون‌ها کاربر خالی بماند و تیم‌های فنی برای جلوگیری از ریزش مشتری، شیفت‌های شبانه را دو برابر کنند؛ اقدامی که در نهایت با حذف پست‌های بازاریابی و پشتیبانی تلفنی جبران شد.
آینده، تعدیلِ فرصت یا فرصتِ تعدیل؟
آیا این موج، پایانِ راه است یا شروع خانه‌تکانی بزرگ؟ فعالان سرمایه‌گذاری جسورانه می‌گویند رکود فعلی می‌تواند به «پاک‌سازی طبیعی» استارتاپ‌های بدون مدل درآمد ختم شود. با این حال برخی تحلیل‌ها هشدار می‌دهند تکرار قطعی‌های اینترنت اعتماد مصرف‌کننده را نابود می‌کند و سرمایه انسانی به سوی بازارهای امن‌تر مهاجرت خواهد کرد. در برابر، برخی مدیران اسرائیلی گفته‌اند موج اخراج می‌تواند با جذب نیروی تازه‌نفس پس از آرامش جایگزین شود؛ به شرطی که سازوکارهای حمایتی دولت و صندوق‌های سرمایه‌گذاری فعال بماند.
دوازده روز جنگ، تنها فصل کوتاهی در تاریخ درگیری‌های خاورمیانه بود؛ اما برای هزاران کارمند فناوری، همان دوازده روز به معنای از دست دادن شغل، چشم‌انداز و شاید رؤیای کار در اقتصاد دیجیتال شد. از اینترنتِ خاموش تهران تا دفاتر نیمه‌خالی تل‌آویو، اکوسیستم فناوری نشان داد که چقدر به صلح، اتصال و سرمایه وابسته است.
در این میدان، موشک‌ها فقط ساختمان‌ها را ویران نکردند؛ بلکه خطوط کد، مراکز تماس و دل‌نگرانیِ کارمندان را نشانه رفتند. بازسازیِ نیروی انسانی و اعتمادی که همراهش می‌آید، شاید سخت‌ترین مأموریت پس از آتش‌بس باشد.
