اکرم رضائی نژاد
قاچاق سوخت در ایران به یک بحران ملی تبدیل شده است که ابعاد اقتصادی، امنیتی، اجتماعی و زیست محیطی گسترده‌ای را در بر می‌گیرد.
بر اساس گزارش‌های منتشر شده، قاچاقچیان سوخت یارانه‌ای ایران را تا ۱۵۰ برابر قیمت داخلی در بازارهای بین‌المللی و کشورهای همسایه به فروش می‌رسانند. این اختلاف قیمت فاحش، انگیزه‌ای قوی برای شکل‌گیری شبکه‌های سازمان‌یافته قاچاق سوخت ایجاد کرده است که روزانه میلیاردها تومان از ثروت ملی را به جیب قاچاقچیان سرازیر می‌کند. اخیراً، مقامات ارشد کشور از اقدامات جدی برای مقابله با این معضل خبر داده‌اند.
به گزارش عصراقتصاد، سودهای سرشار حاصل از قاچاق سوخت، این پدیده را به یک صنعت پول‌ساز تبدیل کرده است. برآوردها نشان می‌دهد که این سودهای کلان نه تنها اقتصاد کشور را تضعیف می‌کند، بلکه باعث ایجاد فساد گسترده در سیستم‌های نظارتی و اجرایی شده است. قاچاقچیان با استفاده از شگردهای نوین و ضعف‌های نظارتی، به تاراج سرمایه‌های ملی مشغولند. از دزدی بنزین هواپیما تا انتقال غیرقانونی سوخت با خودروهای سوخت‌بر، این اقدامات پیامدهای جبران‌ناپذیری را برای کشور به دنبال دارد.
معاون ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز، اسماعیل علیدادی، از نقش بارنامه‌های صوری در افزایش قاچاق سوخت خبر داد. وی تأکید کرد که تا زمانی که الگوهای مصرف انرژی دقیق نباشد و بارنامه‌های صوری وجود داشته باشد، انحرافات در حوزه سوخت ادامه خواهد یافت. علیدادی همچنین از تشکیل کارگروه‌های مختلف برای مقابله با قاچاق سوخت خبر داد و افزود که تمرکز اصلی باید بر پیشگیری و اصلاح روندها باشد، نه صرفاً برخورد با متخلفان.
علیرضا رشیدیان، رئیس ستاد پیشگیری و مبارزه با قاچاق کالا و ارز، در مراسم امضای تفاهم‌نامه مشترک طرح پایش لحظه‌ای و مدیریت هوشمند زنجیره تأمین فرآورده‌های نفتی کشور، اظهار کرد: میزان واردات سوخت در برخی روزها با میزان قاچاق برابری می‌کند. بنابراین مهار قاچاق سوخت می‌تواند نقش مهمی در رفع ناترازی سوخت ایفا کند.
رشیدیان از تشکیل چهار کمیته برای مبارزه جدی با قاچاق سوخت خبر داد. این کمیته‌ها شامل کمیته اطلاعاتی، عملیات، قضائی و هماهنگی و اطلاع‌رسانی هستند. وی همچنین به ایجاد ۲۱ سامانه اصلی و ۲۰۰ سامانه فرعی برای مدیریت هوشمند زنجیره تأمین فرآورده‌های نفتی اشاره کرد.
محمدصادق عظیمی‌فر، مدیرعامل شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی ایران، نیز از تلاش‌های جدی برای کاهش قاچاق سوخت خبر داد. وی اعلام کرد که با استفاده از سیستم‌های پایش لحظه‌ای و هوشمندسازی زنجیره تأمین فرآورده‌های نفتی، قاچاق سوخت به حداقل خواهد رسید.
عظیمی‌فر همچنین از امضای تفاهم‌نامه‌ای مشترک با شرکت‌های پیشتاز در حوزه فناوری برای اجرای این طرح خبر داد و تأکید کرد که این پروژه بزرگترین طرح هوشمندسازی در صنعت نفت کشور خواهد بود.
چندی پیش غلامحسین محسنی اژه‌ای، رئیس قوه قضائیه، نیز بر مقابله ریشه‌ای با قاچاق سوخت تأکید کرد و گفت: در بررسی‌ها و تحقیقات خود با لوله‌های حفر شده‌ای مواجه می‌شویم که مقادیر زیادی سوخت را به انحای مختلف از کشور خارج می‌کنند. وی همچنین دستور داد تا مقامات قضایی استان‌های مختلف به‌ویژه هرمزگان، با قاطعیت با این پدیده برخورد کنند.
آمارهای تکان‌دهنده
در عین حال حسین رحیمی، رئیس پلیس امنیت اقتصادی فراجا، از رشد ۶۰ درصدی کشفیات قاچاق سوخت در ۱۰ ماه اخیر خبر داد. وی اعلام کرد: ۲۳۴ میلیون لیتر سوخت به ارزش ۸ همت از قاچاقچیان کشف و ضبط شده است. با این حال، این رقم در مقایسه با حجم واقعی قاچاق سوخت، رقم بزرگی نیست.
تفاهم‌نامه‌ای برای پایش لحظه‌ای سوخت
تفاهم‌نامه‌ای مشترک بین شرکت ملی مهندسی و ساختمان نفت ایران، شرکت طراحی و ساختمان نفت، گروه مپنا و ایرانسل برای اجرای طرح پایش لحظه‌ای و مدیریت هوشمند زنجیره تأمین فرآورده‌های نفتی امضا شد. این تفاهم‌نامه با هدف جلوگیری از انحراف سوخت و قاچاق آن، تأمین سوخت از پالایشگاه تا مصرف‌کننده را به صورت برخط رصد خواهد کرد.
چالش‌ها و راهکارها
یکی از چالش‌های اصلی در مهار قاچاق سوخت، تفاوت قیمت فرآورده‌های نفتی در داخل و خارج از مرزهاست. این تفاوت قیمت، انگیزه‌ای قوی برای قاچاقچیان ایجاد می‌کند. رشیدیان در این باره گفت: برخی معتقدند با افزایش قیمت می‌توان جلوی قاچاق را گرفت، اما این امر اثرگذاری چندانی ندارد و اقتصاد دهک‌های پایین جامعه را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
مهار قاچاق سوخت نه تنها به رفع ناترازی انرژی کشور کمک می‌کند، بلکه از هدررفت منابع ملی نیز جلوگیری می‌کند. اما برای مقابله مؤثر با قاچاق سوخت، لازم است علاوه بر اقدامات امنیتی و قضایی، سیاست‌های اقتصادی مناسبی نیز اتخاذ شود تا انگیزه قاچاقچیان از بین برود.
