چالش ها و فرصت های حوزه انرژی

نقش انرژی بعنوان پیشران کلیه فعالیت های صنعتی و اقتصادی بر هیچ کسی پوشیده نبوده و در مقایسه با سایر فعالیت ها پررنگ­تر و اثر گذارتر شده است.

کشور ایران بعنوان یکی از کشورهای بزرگ دارای منابع نفتی و هیدروکربونی ، جایگاه ویژه ای را دارا بوده و به درستی در دهه های اخیر با توجه به تحولات مختلف اقتصادی، اجتماعی و فناورانه مانند  افزایش شهر نشینی، تغییر در الگوی مصرف و میزان مصرف گرایی و افزایش نفوذ و بهره گیری از فناوری های نوین، زندگی بشر با چالش ها و مسایل جدیدی در سبک زندگی و محیط زیست مواجه شده است.

در شرایطی که دولت سیزدهم با درک واقعیت های حاکم بر حوزه انرژی و شناسایی نقاط قوت و ضعف این حوزه بعنوان یکی از فرآیندهای اثر گذار در نظام اجرایی و اقتصادی بتواند با ایجاد یک نظام تعاملی با بدنه اصلی اجرایی و عملیاتی در بخش های دولتی و خصوصی، پدیده هایی مانند چاقی و پیری جامعه، کمبود منابع آبی پایدار ، تغییرات آب و هوایی، آلودگی هوا، ایمنی و امنیت غذایی و پسماند در دهه های اخیر به مسایلی کلیدی برای بشر تبدیل شده اند که آینده و بقای ما را تحث تاثیر خود قرار می دهند.

با این وجود این چالش ها در نوع خود پارادایم جدیدی از زندگی را رقم زده است که مملو از فرصت ها و الگوهای نوین کسب و کار می باشد.

در این صورت لازم  است به مبحث مهم گذار انرژی بعنوان حقیقت پیش روی یکی از راهبردی ترین بخش های اقتصادی کشور توجهی خاص مبذول داشته چرا که در سال های اخیر یکی از مهمترین مباحث مطرح شده در حوزه انرژی و موضوع سیاستی مربوط به آن، گذار انرژی و عوض شدن قواعد بازی در این حوزه است.

در این ارتباط معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری مطالعاتی را در زمینه های گذار انرژی بعنوان تعبیری برای تعیین محورهای اصلی تغییر و ضرورت برنامه ریزی جدید در حوزه انرژی بانجام رسانده.

این تغییرات را می توان در چهار بخش زیر طبقه بندی کرد:

برای تحقق هر یک از بخش های فوق و رونق بخشی به جریان توسعه که بتواند فعالیت های اجرایی و عملیاتی را با توجه به تحولات پیش روی از تمرکز زدایی و کمرنگ شدن نقش دولت به تقویت تصمیم سازی غیر متمرکز و نیز دستیابی به سیستم های تولید پراکنده انرژی بجای سیستم های تولید متمرکز انرژی واقف شویم.

در این حالت خلق اکوسیستم جدید یکپارچه و توسعه مدل های کسب و کار جدید شرایطی بوجود خواهد آورد که بتوانیم از محوریت شرکت های بزرگ انرژی به اکوسیستم جدید با بازیگران متفاوت شامل استارت آپ ها ، شرکت های فناوری محور فعال در زنجیره تولید تا مدیریت انرژی و نظایر آن را فراهم آوری و ایجاد نمائیم.

همچنین شرایط موجود انحصاری بودن خدمات در تمام زنجیره  ارزش به جریان توسعه خدمات به صورت غیر متمرکز و توسط بازیگران جدید در هریک از حلقه های زنجیره ارزش پایدار گردد.

در این شرایط و با توجه به مطالعات صورت گرفته برای ابعاد و اجرای اثرگذار به منظور حرکتبه سمت پایداری برای کربن زدایی باضافه بهینه سازی اقدام نموده تا انطباق منطقی برای این مهم حاصل گردد.

در این شرایط می توان با بهره گیری از توان بخش خصوصی بویژه از طریق شرکت های نوپا و استارت آپ ها از پایش دوره ای جریان انرژی به پایش به هنگام و دقیق جریان انرژی دست یافته و تعامل محدود با مشترکان و نگاه آنها بعنوان مصرف کنندگان بدون قدرت به حرکت پویا به سمت مدل های کسب و کار مشتری محور تغییر یابد.

با توجه به نکات پیش گفته و در یک نگان کلان در جهت تمرکز دولت سیزدهم به موارد کلیدی برای درک چالش ها و فرصت های حوزه انرژی ، لازم است با بهره گیری از قابلیت ها و توانمندی های ایجادی در دو دهه اخیر در بخش خصوصی کشور نسبت به درک واقعیت ها و تقویت توانمندی های یاد شده اقدام نموده که می تواند بعنوان یک رسالت جدی در حوزه انرژی برای دولت سیزدهم باشد.

این نکات عبارتند از:

• وابستگی شدید تولید انرژی در ایران به سوخت های فسیلی به همراه بازده پایین و آلایندگی آن
• لزوم افزایش بهره وری و ایجاد تنوع در منابع و مکان های تولید و توزیع انرژی
• لزوم تولید و توزیع انرژی با هزینه و بهره وری مناسب در مناطق دور دست و محـروم

• لزوم ارائه راه حل های نوآورانه در جهت پاسخگویی به تغییرات اقلیمی و چالش های آن
• لزوم افزایش هوشمندی و ارائه راه حل های نوآورانه در جهت بهینه سازی مصرف انرژی بویژه در بخش های خانگی و نظایر آن

• بهره گیری موثر از جمع آوری و تحلیل کلان داده ها به منظور مدیریت و برنامه ریزی بهینه برای حوزه های انرژی و وابسته به آن

 برای درک واقعیت های ذکر شده ضرورت دارد مسایل و راهکارهای جدیدی برای موضوعات استراتژیک پیش بینی و سپس به مرحله اجرا درآورد.

این در شرایطی است که وابستگی شدید تولید انرژی در ایران به سوخت های فسیل به همراه بازده پایین و آلایندگی بالای آنهاست .در این رابطه لازم است مسایل پیش روی حوزه  انرژی را بعنوان نکات  استراتژیک مورد توجه قرار داده و برای هر یک راه حل مناسبی را با مشارکت فعالان اجرایی و عملیاتی و با اولویت بهره گیری از ظرفیت های بخش خصوصی بانجام رساند.

بطور مثال با توجه به محدود بودن منابع نفت وگاز (منظور تولید و دسترسی به آنهاست ) ضرورت دارد توسعه و بهینه سازی شیوه های جایگزینی تولید انرژی نظیر برقی سازی سیستم حمل و نقل و یا گرمایش مورد نیاز و نظایر آن را از طریق جلب شرکت های خدمات  انرژی کنترل و به جریان بهینه سازی مبدل ساخت.

ارائه راه حل های نوآورانه

همچنین با توجه به بازده پایین نیروگاه های سوخت فسیلی، میتوان با بهره گیری و استفاده از فناوری های تولید همزمان برق، سرما و حرارت در استحصال گاز کربنیک تولید انواع کودهای شیمیایی و گوگرد را مورد توجه جدی قرار داد در این رابطه لزوم تولید و توزیع انرژی با هزینه و بهره وری مناسب در کشور و بویژه در مناطق دور دست و محروم می تواند مدیریت برنامه ریزی را برای ارائه راه حل های نوآورانه در جهت پاسخگویی به تغییرات اقلیمی و چالش های آنها را طراحی و سپس به مرحله اجرا در‌آورد.

در این صورت زنجیره فعالیت شرکت ها بویژه در بخش خصوصی حوزه انرژی می تواند بعنوان یک راهکار، دولت را پشتیبانی نموده با بهره گیری از شرکت های پرتوان و بویژه شرکتهای جدید استارت آپی که در شرف تاسیس و راه اندازی هستند به یک نظام مورد قبول برای مدیریت و برنامه ریزی حوزه انرژی دست یافت.

نمودار زنجیره فعالیت شرکت های بخش خصوصی در حوزه انرژی:

با ملاحظه نمودار فوق می توان چالش حوزه تولید انرژی را بطور خلاصه و بشرح زیر و نیز با رعایت نکات پیش گفته برای دستیابی به راه حل ها و راهکارهای موجود نام برد:

• محدود بودن دسترسی به منابع نفت وگاز ( سرمایه ، تکنولوژی ، دانش روزآمد و …)
• وابستگی زیر ساخت موجود به سوخت های فسیلی
• بازده پایین نیروگاههای سوخت فسیلی
• آلایندگی بالای سوخت های فسیلی در کشور
• نبود تولید پراکنده و ریز شبکه ها برای توسعه ( فرآیندی)
• عدم بهره برداری از منابع تجدید پذیر
• سختی انتقال انرژی به مناطق صعب العبور در کشور
• تغییرات شدید اقلیمی در سراسر کشور

در این صورت و با توجه به شرایط حاکم بر نظام های اجرایی و عملیاتی بویژه در حوزه های انرژی و صنایع وابسته آن و نیز با ملاحظه نکات پیش گفته  می توان راهکارهای زیر را بعنوان فرصت های حوزه انرژی برای دولت سیزدهم مطرح نموده تا با بهره گیری از این ظرفیت ها بتوان نسبت به رفع چالش های پیش گفته اقدام و زمینه های لازم را برای رشد و شکوفایی حوزه انرژی بعنوان مهمترین بخش جریان توسعه اقتصادی در کشور فراهم آورده و از این طریق ضریب رشد اقتصادی و توان پیشرفت را در تمام زمینه ها ایجاد و به مرحله عمل رساند.

این راهکارها عبارتند از:

• توسعه و بهینه سازی شیوه های جایگزین تولید انرژی ، استفاده از فرآوری های جانبی در تولید انرژی همچون آب گرم استخراج شده همراه نفت

• تولید و استفاده از بیوگاز و سوخت های سبز
• استفاده از تکنولوژی تصفیه آلاینده های نیروگاهی
• استفاده از کاتالیزورهای بهینه ســـازی احتـــراق
• استحصال گاز کربنیک
• توسعه فناوری های تولید انرژی از منابع تجدید پذیر
• ابداع تکنولوژی های جدید جهت کاهش هزینه و افزایش راندومان تولید تجهیزات مربوط به نیروگاههای تجدید پذیر

• استفاده از فناوری های تولید همزمان برق ، سرما و حرارت در نیروگاههای حرارتی
• استحصال گازکربنیک و سایر آلاینده ها
• تولید انواع کودهای شیمیایی و گوگرد
• تمرکز بر انرژی های خورشیدی، زمین گرمایی و هسته ای (با رعایت پروتکل ها)

در این صورت ضرورت دارد دولت با هماهنگی پتانسیل های موجود در بخش خصوصی کشورتلاش نماید در گام اول نسبت به مدیریت و برنامه ریزی حوزه انرژی اقدام نموده و چالش های حاضر نظیر نبود بستر هماهنگ برنامه ریزی، عدم دسترسی به هنگام داده ها در بخش تقاضا، بکارگیری سیستم های قدیمی مدیریت اطلاعات، عدم توجه به معماری پایدار، نبود اطلاعات کافی روند آتی تغییرات اقلیمی و نیز نبود زیر ساخت تبادل بی واسطه انرژی را حل و فصل نماید.

پشتیبانی همه جانبه بخش خصوصی

و در کلام پایانی اینکه دولت در این مقطع حساس و با شناخت چالش ها و راهکارهای پیش گفته می تواند با پشتیبانی همه جانبه بخش خصوصی نسبت به پیاده سازی سیستم یکپارچه مطالعاتی با تمرکز بر شناسایی اثرات بلند مدت روندهای انرژی و نیز  استفاده از زیر ساخت زنجیره بلوک برای تشخیص میزان مصرف و پرت انرژی و همچنین استفاده از سنسورهای هوشمند، اعلام به هنگام خرابی و وجود بحران در شبکه انتقال و توزیع و همچنین استقرار سیستم های مانیتورینگ محلی و بررسی الگوی مصرف و کشف الگوی بهینه در هر اقلیم تولید و فروش بی واسطه انرژی ونهایتا” زیر ساخت های بررسی و ارائه راهکار برای واحدهای مصرف کننده اقدام نموده که می تواند بهترین فرصت برای دولت سیزدهم باشد.

در این صورت توجه کلیه دست اندرکاران را به چهار مقوله زیر برای هدایت هر چه بهتر حوزه انرژی در کشور جلب می نماید:

الف –  تولید: افزایش تولید انرژی از منابع پایدار، اسـتفاده بهینه از  گازهای فلر و بهینه سازی نیروگاههای فسیلی

 ب –  مدیریت و برنامه ریزی حوزه انرژی: استفاده از سیستم های هوشمند برای مدیریت و برنامه ریزی منسجم در حوزه انرژی

 ج –  توزیع: استفاده از سیستم های هوشمنـــد بــرای بهینه سازی توزیع انرژی

 د –  مصرف: مدیریت و بهینه سازی همزمان مصرف انرژی با کمک  از پتانسیل ها وتوانمندی های بخش خصوصی درکشور

 امید می رود با توجه و امعان نظر ملی نسبت به موارد پیش گفته بتوان از بحران های عدیده حوزه انرژی عبور کرده و بنیادهای توسعه را در کشور پایدار کرد.

رضا پدیدار، رئیس کمیسیون انرژی و محیط زیست اتاق تهران