آیا اوکراین می‌تواند بدون درآمد ترانزیت گاز روسیه کاری انجام دهد؟
ترجمه: سلیم حیدری
اوکراین که مانند لهستان هزینه ترانزیت گاز دریافت می‌کند، ممکن است مجبور باشد راه‌هایی برای تنوع بخشیدن به منابع خود و بازنگری در عملکرد خود در سیستم گاز اتحادیه اروپا بیابد. تا زمانی که این اتفاق نیفتد، اوکراین همچنان به روسیه وابسته خواهد بود.
هرگونه درگیری احتمالی در اوکراین با موضوع نیاز گازی اروپا و نقش اوکراین در تأمین آن مرتبط است. لهستان قبلاً اقدام استراتژیک خود را انجام داده است و خط لوله‌ای به نروژ و پایانه‌های LNG برای واردات گاز از ایالات متحده و قطر ایجاد کرده است.
اما کارشناسان می‌گویند، اوکراین که از هزینه‌های ترانزیت گاز بیشتر از لهستان درآمد کسب می‌کند، ممکن است مجبور باشد تا به دنبال راه‌هایی برای تنوع بخشیدن به منابع خود و بازنگری در عملکرد خود در سیستم گاز اروپا باشد. تا زمانی که این اتفاق نیفتد، همچنان به روسیه وابسته خواهد بود.
ترانزیت گاز: چه کسی، چه چیزی را بدست می آورد
روسیه بین ۴۰ تا ۵۰ درصد گاز مصرفی اروپا را تامین می‌کند. یعنی حدود ۲۰۰ میلیارد متر مکعب در سال، که حدود ۱۰۰ میلیارد متر مکعب آن از طریق مسیرهای خط لوله مرکزی و شمالی، که شامل خط لوله نورد استریم یک و شبکه اوکراینی است. نورد استریم یک، ۵۵ میلیارد مترمکعب ظرفیت دارد و اگر نورد استریم ۲ تایید شود این ظرفیت دو برابر خواهد شد.
بنجامین اشمیت، کارشناس ارشد مرکز تحلیل سیاست اروپا به دویچه وله گفت: “به طور ویژه عامل نگران کننده دیگر این است که در صورت عملیاتی شدن نورد استریم ۲، امنیت ملی اوکراین تضعیف می‌شود و پیامدهای مستقیمی برای اقدام نظامی روسیه علیه اوکراین خواهد داشت.”
او اضافه کرد: “اگر این اتفاق بیفتد، بازدارندگی استراتژیک در برابر گسترش احتمالی رفتار تهاجمی مسکو فراتر از دونباس و کریمه در آینده کاهش می‌یابد، به ویژه از آنجایی که برخی از زیرساخت‌های خط لوله گازی روسیه در مجاورت محلی در شرق اوکراین است که جنگ قرار است در آن محل صورت بگیرد.”
آلمان تا ۵۵ درصد گاز طبیعی خود را از روسیه خریداری می‌کند و بیشتر آن گاز از طریق اوکراین یا بلاروس و از طریق لهستان به آلمان می رود.
نرخ ترانزیت لهستان برای گاز روسیه ۱.۰۵ دلار (۰.۹۰ یورو) برای ۱۰۰۰ متر مکعب در هر ۱۰۰ کیلومتر (۶۰ مایل) است، در حالی که این نرخ در اروپای غربی از ۳.۵۰ دلار شروع می شود. بر اساس گزارش موسسه مطالعات انرژی آکسفورد، بلاروس، جایی که ترانزیت توسط شرکتی کاملا وابسته به غول گازی روسیه یعنی گازپروم انجام می شود، ۱.۷۵ دلار هزینه دارد. در حالی که قیمت اوکراین ۲.۶۶ دلار است. اوکراین ۱.۲ میلیارد دلار در سال از ترانزیت گاز درآمد دارد، لهستان کسری از این مقدار و بلاروس تقریبا هیچ چیز.
در همین حال، حمل و نقل زیر دریای بالتیک (نورد استریم ۱) برای گازپروم ۱.۶۷ دلار هزینه دارد و این موسسه محاسبه کرده است که این رقم ۳۷ درصد ارزان تر از اوکراین و ۵۹ درصد گران تر از لهستان است.
کامیل لیپینسکی، از موسسه اقتصادی لهستان (PIE) به دویچه وله گفت: «برای لهستان، تأثیر صرفاً اقتصادی خط لوله یامال محدود است. ظرفیت ۳۲.۹۶ میلیارد متر مکعب در سال بیش از ۳ برابر کمتر از ظرفیت انتقال گاز اوکراین است.
وی افزود: “اندازه اقتصاد لهستان در طول زمان به طور قابل توجهی افزایش یافته است، در حالی که اهمیت درآمد ترانزیت گاز کاهش یافته است.”
وی گفت که کل هزینه‌ای که گازپروم پوشش میدهد، کمی کمتر از ۲۰۰ میلیون یورو در سال است که کمتر از ۰.۱ درصد تولید ناخالص داخلی لهستان است.
چرا قیمت ترانزیت لهستان اینقدر پایین است؟
درآمد مالک بخش لهستانی خط لوله گاز یامال گاز تقریباً ۹۰۰ میلیون زلوتی (۲۰۰ میلیون یورو، ۲۲۰ میلیون دلار) در سال است که گازپروم حدود ۸۵ درصد از گاز آن را تولید می‌کند. برای دریافت این مقدار درآمد، سالانه بیش از ۳۰ میلیارد متر مکعب از طریق لهستان به آلمان از طریق قطعه ۶۸۴ کیلومتری یامال (۴۲۵ مایل) منتقل می‌شود.
اما از آنجایی که ۴۹ درصد یوروپل گاز متعلق به گازپروم است، حدود نیمی از سود یوروپل گاز به گازپروم تعلق میگیرد. شرکت نفت و گاز لهستانی PGNiG، ۵۱.۱۸ درصد از سهام را در اختیار دارد.
اعضای روسی هیئت مدیره به دنبال محدود کردن درآمدهای یوروپل گاز (نسبت به گازپروم) هستند و برای مثال تصمیمات اداره تنظیم مقررات انرژی (URE) در مورد تعرفه‌های بالاتر را به چالش می کشند.
در پایان سال ۲۰۲۲، قرارداد انتقال PGNiG-EuropolGaz منقضی می‌شود و طبق قرارداد فعلی اپراتور، Gaz-System که یک شرکت ۱۰۰٪ دولتی لهستانی است حقوق کامل اپراتور خط لوله را مطابق با قوانین اتحادیه اروپا به دست خواهد آورد.
لهستان اقدامات مقدماتی را برای ایجاد منابع جایگزین گاز از طریق پایانه‌های جدید LNG در سواحل بالتیک و خط لوله‌ای که به میدان‌های گاز نروژی در دریای شمال متصل است، انجام داده است.
اوکراین کلید است
یوری ویترنکو، مدیر عامل شرکت دولتی گاز اوکراین Naftogaz Ukrainiy، گفت که نورد استریم ۲ صرفاً یک پروژه ژئوپلیتیکی است. او استدلال کرد: «روسیه می‌خواهد اوکراین را به خاطر انتخاب اروپایی‌اش تنبیه کند».
آنا میکولسکا از موسسه سیاست عمومی بیکر دانشگاه رایس می‌گوید: «برای اوکراین، هزینه‌های ترانزیت گاز یک معامله بزرگ است».
در سال ۲۰۲۰، اپراتور سیستم انتقال گاز اوکراین (GTSOU) گفت که حجم ترانزیت روسیه از طریق اوکراین ۵۵.۸ میلیارد مترمکعب است که بسیار کمتر از ۸۹.۶ میلیارد مترمکعب در سال ۲۰۱۹ بوده است.
گازپروم در دسامبر ۲۰۱۹ قرارداد ترانزیت جدیدی را با میانجیگری کمیسیون اروپا امضا کرد که متعهد به ارسال ۴۰ میلیارد متر مکعب گاز از طریق خط لوله دروژبا اوکراین تا سال ۲۰۲۴ است.
کمیسیون اروپا به پلاتس گفت که در تلاش است تا ترانزیت طولانی مدت از طریق اوکراین را پس از تاریخ انقضای توافقنامه در سال ۲۰۲۴ تضمین کند و اوکراین از گازپروم درخواست کرد که این قرارداد را برای ۱۵ سال دیگر تمدید کند، حتی پیشنهاد کرد هزینه‌های ترانزیت را به نصف کاهش دهد.
کریس میلر، استادیار تاریخ بین‌الملل در دانشگاه تافتس، به دویچه وله گفت: «مساله اساسی ژئوپلیتیکی است، نه مالی».
میلر گفت: «قرارداد روسیه و اوکراین یک قرارداد گازی بحث‌برانگیز است زیرا این خطر وجود دارد که روسیه ترانزیت گاز از طریق اوکراین را پس از پایان قرارداد متوقف کند.»
سرگی ماکوگون، مدیر عامل GTSOU، سال گذشته به BNE گفت که اگر روسیه استفاده از اوکراین را به عنوان یک مسیر ترانزیتی پس از سال ۲۰۲۴ متوقف کند، ممکن است اوکراین مجبور شود بسیاری از شبکه‌اش را از رده خارج کند. زیرا نگهداری از آن بسیار گران است. بر اساس گزارشها، روسیه باید سالانه حداقل ۳۰ میلیارد متر مکعب از طریق اوکراین ترانزیت کند تا شبکه لوله داخلی از نظر تجاری قابل نگهداری باشد.
گزینه‌های اوکراین
میکولسکا گفت: «از نظر اقتصادی یا قراردادی برای هیچ کشوری اصرار بر هزینه‌های ترانزیت منطقی نیست. اگر طرف مقابل جایگزین بهتری داشته باشد (می تواند) آن را بپذیرد، اما آنها واقعاً هیچ راه‌حلی (جایگزینی) ندارند.»
میکولسکا استدلال می‌کند: «به همین دلیل است که این استدلال که نورد استریم ۲ نباید شروع به کار کند زیرا باعث از بین رفتن درآمد اوکراین می‌شود برای من واقعاً قانع‌کننده نیست.»
«در واقع، اگر ما در مورد اطمینان از عدم وابستگی اوکراین به روسیه صحبت می کنیم، وابستگی به هزینه های ترانزیت کاملا برعکس است. اگر اوکراین به این هزینه ها نیاز داشته باشد، آنها خودشان به منبع وابستگی تبدیل می شوند، از جمله از نظر ژئوپلیتیکی. این تفاوت چندانی با وابستگی به منبع گاز ندارد. درست است؟»
میکولسکا و دیگران پیشنهاد می‌کنند که اوکراین نباید به هیچ وجه به هزینه‌های ترانزیت گاز نیاز داشته باشد یا درخواست کند. بلکه باید به دنبال راه‌هایی باشد که بتواند از موقعیت مکانی و زیرساخت‌های موجود برای ایجاد درآمد استفاده کند. میکولسکا گفت: «این شامل امکان انتقال گاز هم به غرب و هم به جنوب و همچنین زیرساخت‌های ذخیره‌سازی گسترده آن می‌شود.»
او افزود: «اوکراین می‌تواند سبد گاز اروپا از نظر ذخیره‌سازی گاز طبیعی برای افزایش امنیت عرضه در اروپا باشد».
شمیحال در واقع از شرکای اروپایی دعوت کرده است تا از تأسیسات ذخیره گاز اوکراین برای ذخیره سازی استفاده کنند و ولودیمیر زلنسکی، رئیس جمهور اوکراین و اورسولا فون درلاین، رئیس کمیسیون اروپا، در مورد امکان استفاده از تأسیسات ذخیره سازی اوکراین برای نگهداری گاز مورد نیاز در هر زمستان صحبت کرده اند.
شمیحال گفت که تاسیسات ذخیره گاز اوکراین ۳۳ میلیارد مترمکعب حجم دارند، اما تنها حدود ۲۰ تا ۲۴ میلیارد مترمکعب از آن استفاده شده است. در زمان شوروی، اکثر تأسیسات ذخیره گاز در خاک اوکراین ساخته شده بود.
برخی دیگر پیشنهاد می‌کنند که اوکراین می‌تواند بوسیله پیوند با ترکیه برای انتقال گاز از آذربایجان به اوکراین از طریق شبکه‌های موجود مانند خط لوله ترانس بالکان و ساخت خط لوله گاز طبیعی از ترکمنستان به آذربایجان در زیر دریای خزر استراتژیک‌تر فکر کند. این خط لوله گاز را از طریق قفقاز و ترکیه به اکراین منتقل می‌کند.
گاز طبیعی مایع (LNG) نیز می تواند برای اوکراین نقش مهمی داشته باشد. پایانه‌های LNG در ترکیه، یونان، لهستان و کرواسی می‌توانند به اوکراین کمک کنند تا منابع خود را متنوع کند و به تامینکنندگان گاز در فراتر از همسایگان نزدیکش، از جمله ایالات متحده، دسترسی پیدا کند.
کییف همچنین به دنبال افزایش تولید انرژی داخلی خود بوده است. اما بخش انرژی آن همچنان دچار مشکلاتی است. این مشکلات به دلیل فساد، ناکارآمدی و درگیری‌های داخلی در سطح اتاق هیات مدیره و بین کسانی که کم و بیش از مسکو حمایت می‌کنند باقی مانده است.
دیگران می گویند منطبق کردن سیستم ذخیره‌سازی و ترانزیت انرژی اوکراین با منابع انرژی سبز مانند هیدروژن نیز می‌تواند کارساز باشد.
مسکو می‌تواند بازی انتظار را انجام دهد
روسیه در حال برنامه ریزی است و در حال ایجاد ظرفیت ایجاد خط لوله برای صادرات گاز به چین است. اما برای اینکه روسیه بتواند چین را با اروپا به عنوان بازار اصلی خود جایگزین کند، نیاز به زمان است.
ولادیمیر پوتین، رئیس جمهوری روسیه، در سپتامبر (شهریور) به آنگلا مرکل صدراعظم آلمان گفت که اگر اروپا متعهد به خرید حجم زیادی گاز به وسیله قراردادهای بلندمدت باشد، روسیه با کمال میل گاز بیشتری را از طریق اوکراین ارسال خواهد کرد.
بازارهای مالی روسیه سقوط کردهاند زیرا احتمال درگیری با اوکراین سرمایهگذاران را ترسانده است.
آلبرشت روتاچر، متخصص اروپای شرقی و آسیای شرقی به دویچه وله گفت: «اما روسیه گنجینه قابل توجهی از ۶۳۰ میلیارد دلار ذخایر طلا و ارز خارجی را جمع آوری کرده است. این منابع عمدتاً از درآمدهای نفتی تغذیه شده و برخلاف غرب، سیاست بودجهای محکمی را دنبال کرده است. بنابراین نمیتوان این کشور را به ورشکستگی دولتی سوق داد.»
منبع: دویچه وله
