چرا مسیر توسعه شهری ما دشوارتر است؟
فواد شیرانی
در دنیای امروز، نوآوری و کارآفرینی به‌عنوان موتورهای اصلی رشد اقتصادی شناخته می‌شوند. شهرهای پیشرو در جهان، با بهره‌گیری از سیاست‌های هوشمندانه و حمایت از استارتاپ‌ها، به قطب‌های نوآوری و کارآفرینی تبدیل شده‌اند.
اما در ایران، علی‌رغم ظرفیت‌های قابل توجه، مسیر تبدیل‌شدن به شهرهای کارآفرین با موانع جدی روبه‌رو است. تحریم‌ها، چالش‌های ساختاری، و ناهماهنگی در زیست‌بوم نوآوری، ایران را در شرایطی قرار داده که پیشرفت در این حوزه دشوارتر از بسیاری از کشورها، حتی کشورهایی با مشکلات مشابه، مانند روسیه، شده است.
چرا شرایط ایران دشوارتر از روسیه است؟
پس از جنگ روسیه و اوکراین، تحریم‌های گسترده‌ای علیه روسیه اعمال شد، اما این کشور همچنان توانسته بسیاری از مسیرهای اقتصادی خود را باز نگه دارد. دلیل این موضوع، وابستگی اقتصاد جهانی به انرژی روسیه، قدرت بالای لابی‌های اقتصادی این کشور و همچنین توانایی آن در ایجاد سیستم‌های جایگزین مالی است.
در مقابل، ایران از دهه‌ها پیش تحت تحریم بوده و این تحریم‌ها نه‌تنها طولانی‌مدت، بلکه از نظر گستره و شدت، بسیار پیچیده‌تر هستند. ایران در بسیاری از شاخص‌های جهانی، از جمله شاخص سهولت کسب‌وکار و شاخص نوآوری جهانی، جایگاه مطلوبی ندارد. نبود تعامل سازنده با اقتصاد جهانی، دسترسی محدود به سرمایه‌گذاری خارجی و موانع متعدد قانونی، رشد کسب‌وکارهای نوآور را با مشکل مواجه کرده است.
شاخص‌های جهانی و جایگاه ایران در مسیر توسعه کارآفرینی
شاخص کارآفرینی جهانی یکی از معیارهایی است که میزان فعالیت کارآفرینانه در یک کشور را می‌سنجد. ایران در سال‌های اخیر با وجود رشد برخی بخش‌ها، به دلیل موانع ساختاری، محیط نامساعد سرمایه‌گذاری و عدم ثبات اقتصادی، نتوانسته در این شاخص بهبود قابل‌توجهی داشته باشد.
در شاخص نوآوری جهانی نیز، ایران در برخی حوزه‌ها، مانند مقالات علمی و نیروی انسانی متخصص، عملکرد خوبی دارد اما ضعف در سرمایه‌گذاری خطرپذیر، ارتباطات بین‌المللی و توسعه فناوری‌های پیشرفته، باعث شده تا نتواند جایگاه خود را در سطح جهانی ارتقا دهد.
آیا شهرهای ایران کارآفرین هستند؟
در تحلیل وضعیت شهرهای ایران از نظر کارآفرینی، می‌توان به چند شهر اصلی اشاره کرد که ظرفیت‌های خوبی در این زمینه دارند، اما هر یک با چالش‌هایی روبه‌رو هستند.
تهران به‌عنوان پایتخت اقتصادی و سیاسی کشور، بزرگ‌ترین اکوسیستم استارتاپی ایران را در خود جای داده است. دسترسی به سرمایه‌گذاران، نیروی کار متخصص و زیرساخت‌های نسبتاً بهتر، این شهر را به قطب اصلی کسب‌وکارهای نوآورانه تبدیل کرده است. اما تمرکز بیش‌ازحد منابع در تهران باعث شده سایر شهرها در رقابت با آن دچار مشکل شوند.
شیراز و تبریز نیز از جمله شهرهایی هستند که به‌دلیل پیشینه‌ی قوی علمی و صنعتی، توانسته‌اند تا حدودی مسیر رشد در اکوسیستم نوآوری را طی کنند. شیراز با محوریت فناوری اطلاعات و تبریز با تمرکز بر صنعت و تولید، در تلاشند جایگاه خود را به‌عنوان شهرهای کارآفرین تثبیت کنند. با این حال، وابستگی بالای این شهرها به تهران و نبود حمایت‌های منسجم، مانع از توسعه پایدار آن‌ها شده است.
اصفهان، فرصت‌های ازدست‌رفته در زیست‌بوم کارآفرینی
اصفهان، با پیشینه‌ی صنعتی و دانشگاهی قوی، ظرفیت بالایی برای تبدیل‌شدن به یک شهر کارآفرین دارد، اما در مقایسه با شیراز و تبریز، عملکرد ضعیف‌تری داشته است. یکی از مهم‌ترین چالش‌های اصفهان، نبود همدلی در زیست‌بوم نوآوری و کارآفرینی است.
برخلاف بسیاری از شهرهای موفق، که شبکه‌های همکاری قوی بین کارآفرینان، دانشگاه‌ها و نهادهای دولتی دارند، در اصفهان بیشتر روابط بر اساس باندبازی و منافع کوتاه‌مدت شکل گرفته است. در نتیجه، استعدادها و ظرفیت‌های موجود به‌خوبی مورد استفاده قرار نمی‌گیرند و شهر در مسیر توسعه کارآفرینی عقب می‌ماند.
چگونه می‌توان شهرهای ایران را به شهرهای کارآفرین تبدیل کرد؟
برای اینکه شهرهای ایران بتوانند در مسیر تبدیل‌شدن به شهرهای کارآفرین، خلاق و هوشمند گام بردارند، به سیاست‌گذاری‌های متفاوت و پیچیده‌تری نیاز دارند.
برخی از مهم‌ترین اقدامات موردنیاز عبارت‌اند از:
ایجاد نهادهای پشتیبان کسب‌وکار: مراکزی که با تأمین مالی، مشاوره و آموزش، استارتاپ‌ها را حمایت کنند.
تقویت سرمایه‌گذاری خطرپذیر: جذب سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی برای تأمین مالی نوآوری‌ها.
افزایش همکاری بین دانشگاه‌ها و صنایع: تبدیل ایده‌های دانشگاهی به کسب‌وکارهای واقعی.
ایجاد محیط رقابتی سالم و شفاف: کاهش رانت و فساد در حمایت‌های دولتی.
بین‌المللی‌سازی کسب‌وکارها: توسعه تعاملات بین‌المللی برای گسترش بازارهای صادراتی استارتاپ‌ها.
نتیجه‌گیری
توسعه‌ی شهرهای کارآفرین در ایران، نیازمند تغییرات اساسی در سیاست‌گذاری اقتصادی، کاهش موانع کسب‌وکار، و ایجاد فرهنگ همکاری در زیست‌بوم نوآوری است. اگرچه تهران همچنان قطب اصلی کسب‌وکارهای نوآورانه است، اما سایر کلان‌شهرها، به‌ویژه اصفهان، برای رقابت در این مسیر، نیازمند تحول جدی در رویکردهای خود هستند. تنها در صورتی که شبکه‌های همکاری، سرمایه‌گذاری‌های هدفمند و سیاست‌های پایدار در این حوزه شکل بگیرند، می‌توان انتظار داشت که ایران نیز در آینده در مسیر توسعه‌ی نوآوری و کارآفرینی جهانی جایگاه بهتری کسب کند.
