هوای آلوده، اقتصاد فرسوده!
مریم غدیرپور
تعطیلات اجباری اگرچه در ظاهر برای برخی مشاغل به معنای دریافت حقوق بدون کار است، اما تکرار آن به بهانه‌های مختلف نشانه‌ای روشن از ناتوانی در مدیریت بحران‌هاست و عملکرد مسئولان را زیر سؤال می‌برد؛ چنان‌که روز گذشته یک عضو شورای شهر تهران کنایه زد: اگر همه دستگاه‌ها به وظیفه‌شان عمل کرده‌اند، لابد مردم خوب نفس نمی‌کشند!
حبیب کاشانی، عضو شورای اسلامی شهر تهران افزود: وضعیت موجود آلودگی هوا برای مردم بیش از ۴۰ سال است که ادامه دارد. شورا از تمام نهادها دعوت به توضیح کند و اگر نیامدند بگوییم که توضیح ندادند. نمی‌توانیم بگوییم که چون هوا خوب نیست، در خانه بمانید تا وقت مردن شما فرا برسد.
به گزارش عصر اقتصاد، تعطیلات اجباری ناشی از آلودگی هوا در ایران به‌تدریج از یک رخداد مقطعی به پدیده‌ای تکرارشونده تبدیل شده است؛ پدیده‌ای که هر بار همچون مکثی ناخواسته بر موتور اقتصاد نشسته و جریان فعالیت‌های عادی را آهسته کرده است.
تعطیلات گسترده ناشی از آلودگی، کمبود برق و یا گاز، علامت فروپاشی نظم تصمیم‌گیری و برنامه‌ریزی اقتصادی است
هنگامی که آسمان خاکستری می‌شود و مدارس، دانشگاه‌ها و حتی ادارات تعطیل اعلام می‌شوند، نخستین اثر اقتصادی در سطح بهره‌وری خود را نشان می‌دهد. کارگری که نمی‌تواند در محل کار حاضر شود، کارمندی که نیمه‌وقت کار می‌کند یا بیماری که در روزهای آلوده ناچار به خانه‌نشینی است، همگی نشانه‌هایی از کوچکتر شدن عرضه مؤثر نیروی کار هستند؛ همان حلقه‌ای که ستون اصلی تولید در اقتصاد به شمار می‌آید.
در ظاهر، یک روز تعطیل شاید امری ساده جلوه کند، اما در سطح کلان، این وقفه تکرارشونده هزینه‌ای پنهان را بر دوش صنایع، خدمات و تجارت شهری می‌گذارد. کارخانه‌ها با کاهش شیفت، شرکت‌ها با افت جلسات حضوری و کسب‌وکارهای کوچک با رکود مراجعه‌کننده مواجه می‌شوند.
از سوی دیگر، کاهش قابل لمس تمرکز، افزایش خستگی و افت توان شناختی در روزهای آلوده، حتی در صورت عدم تعطیلی رسمی، کیفیت خروجی نیروی کار را پایین آورده است. این وضعیت اصطکاکی نامرئی در فرآیند تولید ایجاد می‌کند؛ اصطکاکی که در نهایت رشد اقتصادی را کندتر می‌سازد.
مهم‌تر از همه، تداوم این چرخه پیام نگران‌کننده‌ای برای برنامه‌ریزی بلندمدت ارسال می‌کند؛ اقتصادی که بخشی از تقویم کاری آن به‌طور پیش‌بینی‌ناپذیر حذف می‌شود، توان طراحی، سرمایه‌گذاری و بهره‌وری آینده خود را از دست می‌دهد. از همین‌رو، آلودگی هوا تنها یک بحران زیست‌محیطی نیست؛ بحران زمان، بهره‌وری و استمرار توسعه اقتصادی نیز هست.
در رابطه با آلودگی های اخیر هوای کشور و نیمه تعطیل شدن ادارات در اغلب استان ها به ویژه تهران و تاثیر پذیری اقتصاد کشور از آن با مهدی طغیانی، عضو کمیسیون اقتصادی مجلس گفتگویی انجام شده که ماحصل آن برای آگاهی مخاطبان عصر اقتصاد در ذیل مطلب آمده است.
تعطیلات آلودگی هوا هزینه پنهان اقتصاد
مهدی طغیانی، عضو کمیسیون اقتصادی مجلس در گفت و گو با عصر اقتصاد با اشاره به تکرار تعطیلات ناشی از آلودگی هوا تأکید کرد: این روند پیامدهای مستقیم و غیرمستقیم بر بهره‌وری و برنامه‌ریزی اقتصادی برجای می‌گذارد. بر این اساس تعطیلات ناشی از آلودگی هوا تنها یک تصمیم مقطعی برای حفظ سلامت شهروندان محسوب نمی‌شود؛ بلکه نوعی وقفه ناگهانی در چرخه تولید ایجاد می‌کند.
وی افزود: هر روز تعطیلی معادل کاهش عرضه مؤثر نیروی کار است و این کاهش در نهایت بر خروجی صنایع، خدمات و تجارت اثر می‌گذارد. در نتیجه بنگاه‌ها در چنین روزهایی امکان اجرای برنامه عملیاتی خود را از دست می‌دهند و هزینه‌های سربار افزایش می‌یابد.
طغیانی همچنین تأکید کرد: افت تمرکز و بهره‌وری در روزهای آلوده حتی در صورت عدم تعطیلی رسمی نیز موجب افت کیفیت تولید می‌شود. بنابراین استمرار این وضعیت قدرت پیش‌بینی‌پذیری اقتصاد را تضعیف می‌کند و سرمایه‌گذاری بلندمدت را با وقفه مواجه می‌سازد.
این عضو کمیسیون اقتصادی هشدار داد: تداوم تعطیلات آلودگی هوا در سال‌های آینده می‌تواند رشد اقتصادی ایران را تحت فشار قرار دهد.
زودتر باید اقدام می شد
این نماینده مردم در خانه ملت ادامه داد: مسلما تعطیلات در کاهش آلودگی هوا تاثیر دارد اما باید قائل به یک کار علمی و تخصصی و رعایت مراحل تصمیم‌گیری باشیم، با این تعطیلات نابهنگام که چرخه اقتصاد کشور را دچار آسیب جدی و جبران‌ناپذیر می‌سازد و برنامه‌ریزی مردم را مختل می‌کند مخالفم، حتی اگر قرار است تعطیل کنیم باید سلسله مراتب رعایت شود؛ نه اینکه یکباره کل ادارات، مدارس و دانشگاه‌ها را تعطیل کنیم، هیچ منطقی بر این تصمیم حاکم نیست.
وی با بیان اینکه شدت افزایش آلودگی هوا به هفته‌های گذشته برمی‌گردد، خاطرنشان کرد: چرا از همان زمان محدودیت‌های ترافیکی را شدیدتر نکردیم، اگر محدودیت‌هایی که از روز چهارشنبه به شدت اعمال شد را از ابتدای تشدید آلودگی هوا پیگیری می‌کردیم؛ امروز با وضعیتی مواجه نمی‌شدیم که بخواهیم پایتخت را عملا چند روز نیمه تعطیل کنیم.
در همین رابطه علی سعدوندی، اقتصاددان، نیمه تعطیل شدن ادارات را بر اقتصاد کشور بی تاثیر دانست و افزود: در شرایط تحریم و تورم بیش از ۵۰ ، یعنی اینکه اقتصاد عملا تعطیل است، بنابراین دولت باید به فکر کاهش آلودگی هوا باشد تا مردم جانشان همانند مالشان به مخاطره نیفتد.
لزوم اقدام فوری دولت برای سلامت عمومی
سعدوندی، گفت: در شرایطی که فشار معیشتی بر خانوارهای ایرانی ادامه دارد، باید خواستار اقدام فوری دولت برای حفظ سلامت شهروندان باشیم.
این اقتصاددان با اشاره به افزایش هزینه‌های زندگی و کاهش قدرت خرید خانوارها اعلام کرد: اگرچه دولت در حوزه معیشت مردم به دستاورد قابل‌توجهی نرسیده است، انتظار می‌رود حداقل در حوزه سلامت عمومی مداخله مؤثر انجام دهد. وی توضیح داد: بروز بحران‌هایی مانند آلودگی هوا، بیماری‌های فصلی و کمبود زیرساخت‌های درمانی، ضرورت بازنگری در سیاست‌گذاری را دوچندان کرده است.
تعلل در مدیریت آلودگی هوا، بهره‌وری و سرمایه‌گذاری کشور را به مرز خطر رسانده است
وی افزود: در شرایطی که سلامت شهروندان به‌طور مستقیم بر بهره‌وری و توان اقتصادی کشور اثر می‌گذارد، تعلل در اجرای برنامه‌های پیشگیرانه پیامدهای پرهزینه‌ای ایجاد می‌کند.
این استاد دانشگاه تأکید کرد: دولت می‌تواند با تقویت حمل‌ونقل پاک، افزایش نظارت محیط‌زیستی و ارائه خدمات بهداشتی ارزان‌قیمت، بخشی از فشار موجود را کاهش دهد.
وی هشدار داد: سلامت عمومی سرمایه‌ای است که جایگزی‌پذیری اندکی دارد و نیازمند اقدام فوری است، زیرا بیماری اقتصاد ایران مزمن است و چون با دنیا مراوده تجاری خاصی نداریم؛ در نتیجه ابتدا باید به فکر سلامت شهروندان بود.
کلام آخر
مرور دیدگاه‌های کارشناسی و نمایندگان مجلس نشان می‌دهد که تداوم تعطیلات ناشی از آلودگی هوا در کنار فشار معیشتی، به یکی از تهدیدهای پایدار اقتصاد ایران تبدیل شده است. تحلیل سخنان مهدی طغیانی و علی سعدوندی نشان می‌دهد که آلودگی هوا تنها یک بحران زیست‌محیطی نیست؛ بلکه عاملی است که با کاهش بهره‌وری، افزایش هزینه بنگاه‌ها و ایجاد اختلال در برنامه‌ریزی، توان رشد اقتصادی کشور را محدود می‌سازد. در عین حال، ضعف هماهنگی نهادی و تأخیر در اعمال محدودیت‌های پیشگیرانه موجب شده است آثار این بحران شدیدتر تجربه شود.
آینده‌نگری کارشناسان حاکی از آن است که در صورت ادامه روند فعلی، اقتصاد ایران با کاهش بیشتر سرمایه‌گذاری و تشدید ناتوانی نیروی کار مواجه خواهد شد. بر این اساس، دولت ناگزیر است رویکردی فعال، پیش‌دستانه و سلامت‌محور اتخاذ کند؛ زیرا بقای بهره‌وری و تداوم توسعه اقتصادی بدون صیانت از سلامت عمومی ممکن نخواهد شد.
