شایعاتی که بازاریاب‌ها و دلالان در واتس‌اپ منتشر می‌کنند
بیشتر کاربران واتس‌اپ تاکنون با پیام‌های مشکوکی مواجه شده‌اند که ادعاهای بزرگی را مطرح می‌کند: «این خوراکی را نخرید چون داعش آن را به سم آلوده کرده»، «این برند نوشیدنی را در بریزید چون سرطان‌زاست» از جمله هشدارهایی است که بیشتر در گروه‌های خانوادگی یا دوستانه مشاهده می‌شود.
هرچند بسیاری از کاربران بلافاصله متوجه بی‌اساس بودن این موضوعات می‌شوند، اما گروهی از جامعه که هنوز توانایی راستی‌آزمایی داستان‌های اینترنتی را ندارند، به ناچار آن را می‌پذیرند.
یکی از دلایل گسترش سریع شایعات همین است که بعضی‌ها آن را به عنوان خبر موثق می‌پذیرند و برای دیگران نیز ارسال می‌کنند.
با اینکه تاکنون تصور می‌شد که عده‌ای این شایعات را با هدف جلب توجه یا مخاطب منتشر می‌کنند، اما بررسی دروغ‌های اینترنتی سال‌های اخیر نشان می‌دهد، بسیاری از آنها نه به قصد شوخی و سرگرمی، بلکه با اهداف توطئه‌آمیز تجاری نگاشته و توزیع شده است.
همزمان با حضور کاربران در فیس‌بوک، وایبر، واتس‌اپ، تلگرام و اینستاگرام، فعالان بازار نیز از آن در جهت معرفی خود بهره گرفته‌اند، اما در این میان برخی شبکه‌های اجتماعی را ابزاری موثر برای تخریب رقبای خود می‌دانند.
سال‌ها قبل، زمانی که تندر ۹۰ همزمان در ۲ کارخانه تولید می‌شد، برخی دلال‌ها به شایعه‌سازی پرداختند. آنها می‌گفتند، خودرو ساخت این کارخانه از آن یکی بهتر است.
همه ادعاها در حالی مطرح می‌شد که شرکت رنو فرانسه روی خط تولید تندر ۹۰ در ایران‌خودرو و سایپا نظارت مستقیم داشت و محصول مشترک هر دو کارخانه از نظر کیفیت یکی بود، اما واسطه‌ها برای بازارگرمی خلاف آن را مطرح می‌کردند.
اما انتشار شایعات اینترنتی همچنان روشی موثر برای تخریب رقباست، زیرا از آنجایی که بالا بردن سطح سواد رسانه در جامعه متولی مشخصی ندارد، آگاه‌سازی افکار عمومی درباره راه‌های تشخیص مطالب دروغ از واقعیت هر روز دشواتر می‌شود.
«امروز از طرف وزارت بهداشت نامه‌ای به تمام بیمارستان‌ها از جمله بیمارستان محک زده شد و از تمام پرسنل بیمارستان‌ها خواسته شده اطلاع‌رسانی کنند. لطفا فعلا تا اطلاع ثانوی از مصرف اقلام زیر خودداری شود…»
این پیام یک نمونه از شایعاتی است که بازاریاب‌های کارخانه‌ها و محصولات مختلف در گروه‌های واتس‌اپ با هدف تخریب برندهای رقیب منتشر می‌کنند. با تحلیل شیوه نوشتار بدون نظم این نوع پیام‌ها مشخص می‌شود که نویسنده آن یک نفر نبوده و افراد متعددی در زمان‌های مختلف بخشی‌هایی از آن را تغییر داده‌اند و کم یا زیاد شده است.
هدف اصلی چنین پیام‌هایی تخریب برندهایی است که ناشران تلاش می‌کنند با شایعه‌پردازی به اعتماد عمومی آنها لطمه بزنند تا فضا برای فروش محصولات رقیب فراهم شود. به همین دلیل است که در سال‌های اخیر افراد مختلفی متن این دروغ‌های را دستکاری کرده‌اند تا نام رقبای جدید خود را به آن اضافه کنند.
با این حال نمی‌توان به طور مستقیم انگشت اتهام را به سوی شرکت‌های واردکننده یا کارخانه‌ها نشانه رفت، زیرا تحقیقات نشان می‌دهد که داستان‌پردازی‌های دروغین تخریب‌گر از سوی بازاریاب‌های خیابانی و واسطه‌هایی هدایت می‌شود که می‌‌خواهند بدون بر جای گذاشتن هیچ ردی از خود، رقبایشان را تضعیف یا از میدان بیرون کنند.
تنظیم‌کنندگان پیام‌های اغراق‌آمیز معمولا می‌کوشند تا دروغ‌شان را به یکی از موضوعات داغ روز مرتبط کنند تا برای مخاطب ناآگاه باورپذیرتر شود. یک روز مدعی می‌شوند داعش خرمای یک کارخانه را آلوده کرده و روز بعد خبر می‌دهند القاعده ویروسی را به قوطی‌های یک نوشیدنی تزریق کرده است.
از جمله برندهایی که در ۵ سال گذشته ناشران شایعات واتس‌اپی مدعی آلوده بودن آنها به ویروس‌های خطرناک شده‌اند، برندهای چای طلا، مانی و تشریفات بودند.
مدیرعامل شرکت چای مانی که تولید‌کننده این سه محصول است، می‌گوید: «ما واقعا نمی‌دانیم چطور برخی کاربران چنین پیام‌های اغراق‌آمیز و پر از دروغ را باور می‌کنند، اما اگر کسی نام چای تشریفات یا مانی را در گوگل جست‌وجو کند پی میبرد که ما تاکنون با هیچ حاشیه‌ای مواجه نبوده‌ایم و مرتکب هیچ تخلفی نشده‌ایم.»
مانی مبین تنها راه مقابله با شایعات هدفمند را افزایش سطح سواد رسانه جامعه می‌داند و تاکید می‌کند: «ما پیشتر بدون این که نامی از شرکت‌مان به میان بیاید بارها در راستای آموزش افکار عمومی تلاش کرده‌ایم، اما بقیه تولیدکنندگان نیز لازم است در این راستا مشارکت کنند.»
این کارشناس حوزه چای می‌گوید: «دو برند مانی و تشریفات به دفاع نیازی ندارند، ولی ما از طرفی نگران تولیدکنندگان کوچکی هستیم که شاید یک شایعه کوچک می‌تواند منجر به کاهش فروش آنها یا حتی تعطیلی کارخانه‌شان شود.»
گروه‌های عمومی، دوستانه، خانوادگی یا حتی شغلی و حرفه‌ای که در واتس‌اپ ایجاد می‌شود، از جمله فضاهایی است که بستر را برای انتشار شایعات فراهم می‌کند، به همین دلیل کاربران باید مراقب باشند تا فریب پیام‌های دروغ و هدفمند را نخورند.
از آنجایی که نسل‌های قدیمی‌تر در سال‌های اخیر تازه به استفاده از گوشی هوشمند روی آورده و در فضای مجازی حاضر شده‌اند، بسیاری از آنها هنوز نمی‌دانند که به چه مطالب و منابعی اعتماد کنند و همین ضعف باعث موفقیت شایعه‌پردازان شده است.
از سوی دیگر گروه‌های خانوادگی واتس‌اپ که کسی نمی‌تواند روی محتوای آن نظارت دقیقی داشته باشد، همواره محلی برای تبادل شایعات و داستان‌ها و اخبار بی‌اساس است، زیرا کاربران روی حساب اعتبار فرستنده به محتوا اعتماد می‌کنند.
اکنون تنها راه مقابله با گسترش شایعات این است که نسل‌های جدیدتر بزرگان خانواده و فامیل را از خطرات آگاه و تجربات سواد رسانه‌ای خود را به ایشان منتقل کنند و تاکید داشته باشند که هنگام حضور در شبکه‌های اجتماعی نباید بدون پرس‌وجو و تحقیق به هیچ چیزی و هیچ کسی اعتماد کرد.
